Στέκομαι πάνω στον βράχο και ατενίζω το οροπέδιο της Νίδας όπως απλώνεται κάτω από το στόμα της σπηλιάς στην οποία μεγάλωσε, σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας. Το πλάτωμα αυτό είναι διάστικτο από πέτρινα μιτάτα και, αν κοιτάξεις προσεκτικά, μπορείς να διακρίνεις κοπάδια από πρόβατα. Όπως επίσης και δεκάδες ανθρώπους που ανηφορίζουν την ξερική πλαγιά για να φτάσουν στη σπηλιά.
Η εικόνα αυτή δεν πρέπει να διαφέρει πολύ από αντίστοιχες αναβάσεις που έγιναν χιλιετίες πριν, προκειμένου να φτάσει κάποια πομπή στη σπηλιά του Δία. Οι σύγχρονοι οδοιπόροι, ωστόσο, είχαν την ευχέρεια να αφήσουν το αυτοκίνητό τους στο πάρκινγκ και να περπατήσουν τα τελευταία μέτρα μέχρι το Ιδαίο Άντρο για να παρακολουθήσουν τη συναυλία που έδωσε το ντουέτο Xylouris White στις 31 Αυγούστου. Την απαιτητική αυτή μουσική παράσταση, που δόθηκε σε υψόμετρο 1.500 μ. και σε απόσταση μιάμισης ώρας από το Ηράκλειο, διοργάνωσε το Σύσηλο σε συνεργασία με τον Δήμο Ανωγείων. Ο Γιώργης Ξυλούρης –ή, αλλιώς, Ψαρογιώργης– και ο Τζιμ Γουάιτ γνωρίστηκαν στην Αυστραλία πριν από τρεις δεκαετίες και έχουν δημιουργήσει από κοινού ένα είδος μουσικής που είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς. «Δεν είναι φολκ, δεν είναι ροκ, δεν είναι τζαζ», εξηγεί με χιούμορ ο Ψαρογιώργης. «Ίσως είναι πανκ, αλλά όσο πατάει η γάτα. Ο όρος που έχουμε δημιουργήσει για να την περιγράψουμε είναι “γιδίσια”, επειδή ακριβώς πρόκειται για ένα είδος ελεύθερο και ατίθασο, όπως οι αίγες».
Και όντως, ο τίτλος αυτός αποδίδει αρκετά χαρακτηριστικά την αίσθηση του ήχου που βγαίνει όταν ο Ανωγειανός μουσικός πιάνει στα χέρια του το λαούτο ή τη λύρα και ο Αυστραλιανός ντράμερ «συνδιαλέγεται» μαζί του μέσα από τους ήχους των ντραμς και άλλων κρουστών. Ένα πολύ χαρακτηριστικό κομμάτι για να πάρει κανείς μια πρώτη γεύση της μουσικής τους είναι το Night Club, με απρόσμενη πρωταγωνίστρια την κρητική λύρα, αλλά μελωδία πολύ διαφορετική από τις παραδόσεις της τοπικής μουσικής.
Ένα σύγχρονο «τελετουργικό»
Ο σύγχρονος χαρακτήρας του ήχου των Xylouris White εξηγεί ενδεχομένως και την απήχηση που έχουν τα άλμπουμ τους σε χώρες όπως η Κίνα και η Ταϊβάν. Μάλιστα, τη συναυλία στο Ιδαίο Άντρο παρακολούθησαν και κάποιοι θεατές που είχαν πρωτοδεί τους δύο μουσικούς στο ΜΟΝΑ, το Μουσείο Παλαιάς και Σύγχρονης Τέχνης στην Τασμανία. Για εκείνους, η εμπειρία της Κρήτης παραπέμπει σε αρχαίο τελετουργικό. Και πράγματι, σκηνές όπως η πρώτη στιγμή που ήχησαν τα ντραμς του Τζιμ και φτερούγισαν στη σπηλιά αμέτρητα αγριοπερίστερα, αφήνοντας να πέσει μια βροχή από λευκά πούπουλα, είχαν κάτι το έντονα μυστηριακό. «Σκοπός μας βέβαια δεν ήταν να δημιουργήσουμε ένα τελετουργικό», διευκρινίζει ο Ψαρογιώργης, «αλλά να παρουσιάσουμε τη μουσική μας με τρόπο τέτοιο που να ταιριάζει με το μέρος και την ιστορία του, με το φυσικό τοπίο γύρω μας. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό για μας να έχουμε μια δυναμική εναλλαγής ήρεμων και δυνατών στοιχείων στη μουσική μας. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο, μπορείς να αφουγκραστείς το φτερούγισμα του περιστεριού ή το κουδούνι του προβάτου».
Το ίδιο ισχύει και για τη δροσιά του αέρα ή για την ένταση και το πλήθος των αστεριών στον καθαρό ουρανό. Κι αν αναλογιστείς ότι σε αυτήν ακριβώς τη σπηλιά λέγεται ότι χτυπούσαν τα τύμπανα και τις ασπίδες τους οι Κουρήτες για να καλύπτουν το κλάμα του νεαρού Δία, τότε η αίσθηση του τελετουργικού αποκτά ακόμα πλουσιότερη διάσταση. «Όταν παίζεις μουσική σε έναν τέτοιο χώρο, το πρώτο που πρέπει να κάνεις είναι να αφοπλίσεις τον εαυτό σου μέχρι που να μη μείνει ίχνος από το εγώ σου», εξηγεί ο Ψαρογιώργης. «Να ψάξεις να γίνεις ένα με τη φύση γύρω σου, με το χώμα και την πέτρα, που από μόνα τους έχουν κάτι ιερό και μιλάνε μέσα σου. Μέσα σε αυτή τη σπηλιάρα είναι σαν να τρεφόμαστε κι εμείς από την ίδια μυθική αίγα που μεγάλωσε τον Δία. Η μουσική στις μέρες μας περιορίζεται συχνά σε ένα “όπα” και στην ανάγκη μας να ξεσπάσουμε. Σε έναν τόπο όπως το Ιδαίο Άντρο έχει νόημα να θυμηθούμε τη μουσική που απευθύνεται στην ψυχή μας. Κι είναι εντυπωσιακό το να βλέπεις τον ήχο αυτόν να αγγίζει βαθιά ανθρώπους κάθε εθνικότητας. Πριν από κάποια χρόνια δώσαμε μια συναυλία στην Σεντσέν, μία από τις αναδυόμενες πόλεις της Κίνας. Παίξαμε λοιπόν για ένα κοινό 1.000 ατόμων με μέσο όρο ηλικίας τα 25 χρόνια. Η ένταση μέσα στην ηρεμία που επικρατούσε ήταν κατανυκτική. Μπορούσαμε να ακούσουμε ακόμα και την ανάσα τους! Ήταν απόλυτα συγκεντρωμένοι στη μουσική και μετά από κάθε κομμάτι ακολουθούσε χειροκρότημα διαρκείας. Δεν έχω ξαναδεί μεγαλύτερη σειρά από αυτήν που δημιουργήθηκε στο τέλος, με ανθρώπους που ήθελαν να μας μιλήσουν και να μάθουν περισσότερα για τη δουλειά μας».
Ανώγεια – Τασμανία
Η απορία που προκύπτει είναι το πόσο διαφορετικά μπορεί να ηχεί η μουσική των Xylouris White σε έναν Έλληνα της διασποράς απ’ ό,τι σε έναν Αυστραλό ή σε έναν Τασμανό. «Κι εγώ ο ίδιος αναρωτιέμαι!», αυτοσαρκάζεται ο Τζιμ. «Μάλλον υπάρχει κάτι το καθολικό που λειτουργεί σε πολλά διαφορετικά μέρη, ενδεχομένως με διαφορετικό τρόπο. Ίσως βοηθά το γεγονός ότι και οι δύο είμαστε λαϊκοί μουσικοί και ξεκινήσαμε παίζοντας για απλούς ανθρώπους σε καφενεία, ταβέρνες ή –στη δική μου περίπτωση– σε παμπ. Πάντως, δεν είναι μόνο το κοινό μας που αποτελείται από πολλά διαφορετικά είδη ανθρώπων. Ακόμα και εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε μόνο ένα πράγμα». Κι εδώ αναλαμβάνει να συμπληρώσει την εικόνα ο Ψαρογιώργης: «Ο Τζιμ έχει ζήσει τόσο στη Νέα Υόρκη, όσο και στην έρημο της Αυστραλίας. Εκεί, ως έφηβος, είχε για συμμαθητές του στο σχολείο Αβορίγινες. Γνωρίζει πώς μαγειρεύουν οφτό το καγκουρό!», αστειεύεται. «Ενώ εγώ μεγάλωσα αντίστοιχα στα Ανώγεια, στις κουρές και στα μιτάτα, και στη συνέχεια έζησα στο Ηράκλειο και στην Αυστραλία. Παρά την απόσταση, υπάρχει μια κοινή βάση στα βιώματά μας. Το μάλαμα μέσα μας είναι διαφορετικό και ίδιο, έχουμε ποτιστεί και οι δυο από τη σκόνη της γης».
«Η μουσική στις μέρες μας περιορίζεται συχνά σε ένα “όπα” και στην ανάγκη μας να ξεσπάσουμε. Σε έναν τόπο όπως το Ιδαίο Άντρο έχει νόημα να θυμηθούμε τη μουσική που απευθύνεται στην ψυχή μας», λέει ο Ψαρογιώργης.
Αυτή η κοινή βάση διακρίνεται έντονα και μέσα από την επικοινωνία που έχουν επί σκηνής. Ο αυτοσχεδιασμός με τον οποίο άνοιξε η συναυλία στη Νίδα έμοιαζε με έναν διάλογο χωρίς λόγια ανάμεσα στους δύο μουσικούς και με έντονες και χαρακτηριστικές τις κινήσεις των χεριών και του σώματός τους. «Όταν παίζουμε, κινούμε όλο μας το σώμα, η μουσική δεν προκύπτει από το πουθενά. Είναι μέρος της σωματικής μας έκφρασης», εξηγεί ο Τζιμ.
Ο ήχος ως κάτι ευρύτερο από την εικόνα
Η «γιδίσια» μουσική, η οποία προσαρμόζεται στην ηρεμία του ξερικού οροπεδίου και αφήνει παύσεις για να μπορέσεις να αντιληφθείς μια σειρά από μικρές λεπτομέρειες, λειτουργεί ενδεχομένως και σαν «αντίδοτο» στην υπερέκθεσή μας σε έντονα οπτικά ερεθίσματα. Αυτό σκεφτόμουν καθώς έβλεπα το κοινό –όλων των ηλικιών και διαφορετικών προφίλ– απόλυτα προσηλωμένο στην ασυνήθιστη αυτή βουνίσια μουσική εμπειρία. Και παράλληλα αναρωτήθηκα για τη σημασία που έχει ο ήχος σε μια εποχή που στις αισθήσεις μας κυριαρχούν τα καταιγιστικά βίντεο και οι φωτογραφίες. Η άποψη του Τζιμ σχετικά είναι αρκετά ξεκάθαρη: «Προσωπικά δεν σκέφτομαι με εικόνες. Ο ήχος είναι για μένα κάτι πιο ευρύ και πιο αφηρημένο από την εικόνα. Η μουσική με κάνει να σκέφτομαι και να αισθάνομαι πολλά πράγματα. Ακόμα κι αν εξαφανίζονταν από τον κόσμο οι λέξεις, δεν νομίζω ότι θα εξαφανιζόταν ποτέ η μουσική».
Για τον Ψαρογιώργη, οι ζωντανές εικόνες αποτελούν ερέθισμα που τον εμπνέει να δημιουργήσει ήχους: «Όταν οραματίζομαι τον ωκεανό της Αυστραλίας, η θέα και το βουητό του γεννάνε μέσα μου την ουσία του απέραντου της μουσικής. Τις φορές που κοιμήθηκα δίπλα στον ωκεανό, άκουσα το βρύχος του, ένιωσα τη γιγαντιαία του ανάσα στον ύπνο μου και αποτυπώθηκε μέσα μου ένα δέος πέρα από τη λογική. Εδώ στον Ψηλορείτη, όταν κοιτάς το οροπέδιο της Νίδας, νιώθεις την ηρεμία του τόπου και τις φωνές ανθρώπων που έχουν πια φύγει. Όλα αυτά ζουν μέσα στη μουσική μου. Τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες που γνώρισα στην παιδική μου ηλικία είναι υλικό που συχνά θρέφει τη φαντασία μου. Αντίστοιχα και οι νοητές εικόνες που συλλέγω όταν παίζω σε γλέντια στην Κρήτη. Όπως τα δάχτυλα ενός χεριού που κάνουν “μπαλονάκια” [σ.σ. «χτυπούν» τα δάχτυλα] ακολουθώντας τον ρυθμό ή η έκφραση στο πρόσωπο ενός ανθρώπου. Αφήνομαι να με ταξιδέψουν οι λέξεις και η μουσική που προκύπτουν ελεύθερα, χωρίς να σκέφτομαι. Αφήνω χώρο στο συναίσθημα και στη φαντασία».
Σε δημιουργική διαδικασία βρίσκονται οι δύο μουσικοί και αυτή την περίοδο, καθώς ετοιμάζουν το επόμενό τους άλμπουμ. Οι ηχογραφήσεις άρχισαν στο στούντιο του στενού τους συνεργάτη, μουσικού και παραγωγού Guy Picciotto στη Νέα Υόρκη. Ως προς το ύφος της νέας αυτής δουλειάς που βρίσκεται σε εξέλιξη, ο Τζιμ την περιγράφει ως πιο ώριμη και πιο αφαιρετική. Και προσθέτοντας άλλη μία από τις χαρακτηριστικές του ατάκες, κλείνει με νόημα το μάτι: «Ίσως είναι ένα από τα καλά τού να γερνάς!».
