Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τα καφέ τα τελευταία χρόνια μοιάζουν όλο και περισσότερο μεταξύ τους; Ο Κάιλ Τσάκα, στο βιβλίο του Filterworld, How algorithms flattened culture (εκδ. Penguin), έχει μια ευθύβολη απάντηση να δώσει. Φταίει ο αλγόριθμος, ισχυρίζεται ο συγγραφέας και δημοσιογράφος. Για να αποκτήσει κανείς δημοφιλία στα σόσιαλ μίντια, θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με μια συγκεκριμένη αισθητική. Όποιος θέλει να πετύχει, πρέπει να ακολουθήσει τη συνταγή που χρησιμοποιεί το ίδιο καλούπι.
Σήμερα ο κόσμος βιώνεται ψηφιακά μέσα από το φίλτρο που έχουν κατασκευάσει οι κολοσσοί των νέων μίντια. Ζούμε στον «κόσμο του φίλτρου». Ακόμα και χωρίς να το συνειδητοποιούμε, έχουμε προσαρμόσει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιαζόμαστε στον τρόπο που προωθούν οι μεγάλες πλατφόρμες. Για να γίνουμε ορατοί και αρεστοί, υποτασσόμαστε στις ορέξεις των ψηφιακών καναλιών. Μεταμορφωνόμαστε σε Αυτόματα. Ο αλγόριθμος γίνεται ο εργοδότης, ο μέντορας, ο παιδαγωγός μας. Σε αυτό το καθεστώς της «αλγοριθμικής παγκοσμιοποίησης», ο πολιτισμός επιπεδοποιείται. Όλα τείνουν να γίνουν ίδια, κι όχι μόνο τα καφέ, γιατί υπακούν σ’ έναν βασικό κανόνα: «γίνε viral ή βγες απ’ τη μέση». Ως αποτέλεσμα, οι φωτογραφίες από τις εκδρομές μας είναι ίδιες. Επισκεπτόμαστε τα ίδια «ινσταγκραμικά» εστιατόρια, μουσεία και τοπία, κι αγοράζουμε τα ίδια πολύχρωμα μιλκσέικ για να τα φωτογραφίσουμε και να τα ανεβάσουμε στο Instagram – κι ας έχουν κακή γεύση. Ποζάρουμε όλοι μπροστά από τοίχους με ζωγραφισμένα φτερά, ακόμα κι αν νιώθουμε ολοένα και πιο αδύναμοι να επηρεάσουμε τα πράγματα στη ζωή μας.
Η ίδια η σκέψη μας χωράει σε μιμίδια, κι ό,τι δεν ταιριάζει στις απαιτήσεις των τεχνολογικών τιτάνων στριμώχνεται στις εσχατιές του ψηφιακού κώδικα. Ίσως η κριτική του Τσάκα να είναι πολύ αυστηρή, μα αν δεν ψάξεις σήμερα αρκετά, δύσκολα θα εντοπίσεις κάτι πραγματικά πρωτότυπο. «Η ομογενοποίηση δεν είναι φαινόμενο του παρόντος», παραδέχεται ο δημοσιογράφος, «είναι μια συνέπεια αλλαγών που συντελέστηκαν πολύ πριν από τους αλγόριθμους και το μόνο βέβαιο είναι ότι θα ενταθούν στο μέλλον».
Διαβάζοντας κάποιος το σύντομο κείμενο Η ομογενοποίηση του κόσμου (εκδ. Άγρα) του Στέφαν Τσβάιχ, που γράφτηκε ακριβώς πριν από έναν αιώνα, καταλαβαίνει ότι η πρόκληση παραμένει ίδια. Eφόσον, γράφει ο Τσβάιχ, «δεν μπορούμε να σώσουμε την ατομικότητα στον κόσμο, μπορούμε μόνο να υπερασπιστούμε το άτομο μέσα μας».
