Έμπνευση για εκείνη μπορεί να σταθεί οτιδήποτε: οι αυλακώσεις ενός ελαστικού αυτοκινήτου, η τοιχοποιία στο αεροδρόμιο της Βαρκελώνης, οι νευρώσεις ενός φύλλου, το πάτωμα μιας χορευτικής πίστας τη δεκαετία του ’50 στην Αμερική, ένα κιγκλίδωμα πόρτας, τα ελενίτ στις στέγες μιας λαϊκής γειτονιάς, τα σχέδια ενός κόκκινου χαλιού με τον χρωστήρα του Μπονάρ. Βέβαια, δεν μου αποκάλυψε τίποτε από αυτά όταν τη συνάντησα τον περασμένο Ιούλιο στο εργαστήριο των Sektor30 στον Νέο Κόσμο, φρόντισε όμως να φτάσει στα χέρια μου –λίγες ημέρες μετά το ραντεβού μας– μια έκδοση που έγραφε το όνομά της και τη λέξη Patterns (μοτίβα). Mε ελάχιστες λεζάντες και πολλές ετερόκλητες εικόνες, σου επέτρεπε να περιηγηθείς τις «βόλτες» που κάνει το βλέμμα της.
Μια συνεχής επιστροφή στην Ελλάδα
Οι ιδρυτές του Sektor30, οι εικαστικοί Ηλίας Κοέν και Μαρία Ευσταθίου, δεν πρόλαβαν να μας συστήσουν τότε. Αναγνώρισα την Σάρα Κράουνερ λίγα μέτρα μακριά από το εργαστήριο, δεν ήταν δύσκολο να μαντέψεις ότι ήταν αυτή· μια όμορφη γυναίκα ξανθιά, με κατάλευκο δέρμα, εμφανώς ταλαιπωρημένη από τη ζέστη της Αθήνας, περπατούσε παρατηρώντας τις πυρακτωμένες πλάκες του πεζοδρομίου. «Κοιτάζω πάντα κάτω όταν περπατάω στην Αθήνα», μου λέει τείνοντας το χέρι της. «Τα πεζοδρόμια γλιστράνε, κινδυνεύεις να παραπατήσεις, έχω πέσει ήδη δύο φορές. Όμως, κοιτάζω κάτω επειδή μου αρέσουν τα κυματιστά μοτίβα που σχηματίζουν οι πλάκες, όπως και τα παλιά μωσαϊκά που διακρίνω στις αυλές ή στα συνεργεία της περιοχής».
«Τα πεζοδρόμια γλιστράνε, κινδυνεύεις να παραπατήσεις, έχω πέσει ήδη δύο φορές. Όμως, κοιτάζω κάτω επειδή μου αρέσουν τα κυματιστά μοτίβα που σχηματίζουν οι πλάκες».
Αναζητώντας στοιχεία για τη σχέση της με την Ελλάδα, έπεσα πάνω σε μια έκθεση που είχε πραγματοποιηθεί στο Βερολίνο το 2009, με τα αφαιρετικά έργα της να βρίσκονται σε διάλογο με εκείνα του Γιάννη Μόραλη. Μου εξηγεί πως δεν είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεται την Ελλάδα, το πρώτο της ταξίδι το έκανε ως φοιτήτρια, όπως συνηθίζουν πολλοί Αμερικανοί, και ακολούθησε ένα residency στη Σκόπελο, τον Οκτώβριο του 2008, για να κάνει μια σειρά κεραμικών. Το 2011, το αθηναϊκό κοινό εξοικειώθηκε με τις γεωμετρικές της συνθέσεις στην γκαλερί Helena Papadopoulos, όπου είχε παρουσιάσει την έκθεση Zig Ζags and Curves, με έργα σε λινάτσα και καμβά ζωγραφισμένα με λάδια ή γκουάς, και ακολούθησαν μερικά ακόμα ταξίδια για να δουλέψει πάνω στην κεραμική. Η εμβυθιστική μονοχρωματική εγκατάσταση με κεραμικά πλακίδια που θα δείξει στην Gagosian τον Νοέμβριο, πλαισιωμένη από ζωγραφικά έργα, ήταν και η αφορμή που συναντηθήκαμε στo Sektor30.
Τα κεραμικά ως ζωγραφική
Περιεργάζεται τα πλακίδια που στεγνώνουν στα τραπέζια στο εργαστήριο στη Μανδροκλέους και στην πίσω αυλή. «Αγαπώ το χώμα, καθώς μεγάλωνα δοκίμαζα διάφορα πράγματα, είχα υπάρξει και κηπουρός για ένα διάστημα». Της θυμίζω ότι και ο Μιρό αποκαλούσε τον εαυτό του κηπουρό. «Πάντα πίστευα ότι η ζωγραφική ήταν η μεγάλη μου αγάπη. Ωστόσο, τα πρώτα χρόνια μετά τη σχολή αισθανόμουν ότι δεν μπορούσα να βρω τη φωνή μου, δεν ήμουν σίγουρη τι ήθελα να πω με τα πινέλα. Ήθελα να λερώσω τα χέρια μου, να καταλάβω πώς συμπεριφέρεται ο πηλός. Με τη ζωγραφική υπήρχε μια απόσταση ανάμεσα σ’ εμένα και το έργο. Πλέον, και τα κεραμικά τα αντιλαμβάνομαι ως ζωγραφική σε ένα άλλο υλικό».
ταβάνι με κεραμικά πλακίδια για μια ιδιωτική κατοικία στο Μεξικό. (Φωτογραφία: Virginia Harold, courtesy of Pulitzer Arts Foundation, St. Louis, 2023)
Τη ρωτάω σε ποια ηλικία αποφάσισε ότι θα ασχοληθεί με την τέχνη. «Σπούδαζα ήδη, πρέπει να ήμουν 19-20 χρονών, και βρισκόμουν στο Παρίσι για έναν χρόνο, ως μέρος των σπουδών μου. Πήγαινα στο Λούβρο και στο Musée d’Orsay κάθε μέρα, επίσης με ενδιέφερε ο γαλλικός μοντερνισμός, είχα ένα μπλοκ και ζωγράφιζα συνέχεια. Εκεί κατάλαβα ότι αυτό με ενδιαφέρει να το ακολουθήσω ως τρόπο ζωής. Επέστρεψα στην Καλιφόρνια, πήρα πτυχίο στις τέχνες, έκανα μεταπτυχιακό και έπειτα πήγα στη Νέα Υόρκη, αποφασίζοντας να κυνηγήσω το όνειρό μου».
Η Κράουνερ έκανε αίσθηση στη Whitney Biennal of American Art το 2010, με τους κριτικούς να παρατηρούν πως συνεχίζει την παράδοση των Αμερικανών αφηρημένων εξπρεσιονιστών των μέσων του 20ού αιώνα. Σχολιάζω πως η τέχνη δείχνει να κάνει στροφή πάλι στην αναπαράσταση. «Ακόμα και ως παιδί δεν προσπαθούσα ποτέ να αναπαραστήσω μια μορφή, με γοήτευε όμως η διαδικασία της ζωγραφικής. Λερώνεσαι και μαθαίνεις. Η αφηρημένη τέχνη συνδέεται περισσότερο με τον πειραματισμό, με τα λάθη, με τη χαρά τού να ανακαλύπτεις κάτι νέο». Τονίζει πως τα έργα της δεν είναι αφηγηματικά με τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τον όρο. «Τα αφηρημένα έργα σού αφήνουν περισσότερο χώρο να επεξεργαστείς τα συναισθήματά σου. Δεν σε κατευθύνουν».
Ένα πολιτικό μήνυμα;
Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός είχε μεγάλη απήχηση μεταπολεμικά, κυρίως επειδή απομάκρυνε τους ανθρώπους από έναν παγιωμένο τρόπο σκέψης και τους άνοιξε ένα παράθυρο σε νέες προσεγγίσεις απέναντι στην τέχνη και τη ζωή. Τους βοήθησε, δηλαδή, να διαχειριστούν τα τραύματα του παρελθόντος και να αμφισβητήσουν τις αξίες με τις οποίες είχε δομηθεί ο μέχρι τότε κόσμος. Τι θέση έχει, όμως, σήμερα που όλα έχουν ειπωθεί; «Θα σου πω τον Νοέμβριο», μου λέει με χαμόγελο, υπονοώντας πως όλα θα κριθούν από το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών.
«Ακόμα και ως παιδί δεν προσπαθούσα ποτέ να αναπαραστήσω μια μορφή, με γοήτευε όμως η διαδικασία της ζωγραφικής. Λερώνεσαι και μαθαίνεις».
Νιώθει πως ως καλλιτέχνης πρέπει να πάρει θέση σε όσα συμβαίνουν; «Ναι, βέβαια, δεν ξέρω όμως αν είναι πολιτικό με τη στενή έννοια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας είναι η έλλειψη προσοχής, η αδυναμία εστίασης. Έχουμε χάσει την ικανότητα να συγκεντρωνόμαστε στον συνομιλητή μας. Σίγουρα φταίνε οι οθόνες αλλά και ο τρόπος ζωής, οι φρενήρεις ρυθμοί, το άγχος. Αυτό νομίζω ότι προσφέρω εγώ μέσα από το έργο μου, προσκαλώ το κοινό να ηρεμήσει, να κατανοήσει πώς γράφουν τα συναισθήματα στο σώμα, να αντιληφθεί τι κοιτάζει. Η ανάγκη πιο αργών ρυθμών είναι ένα πολιτικό μήνυμα».
Τι σχέση έχει, όμως, η ίδια με τον χρόνο; Τα ζωγραφικά της θέματα αλλά και τα κεραμικά, με τις επαναλήψεις και τις αυστηρές γεωμετρίες, μαρτυρούν έναν άνθρωπο οργανωμένο, συγκροτημένο. «Είναι αλήθεια ότι είμαι αρκετά οργανωμένη. Μου αρέσει η τάξη, ησυχάζω. Παλιά δούλευα σε βιβλιοπωλεία. Ξυπνάω νωρίς, τελειώνω νωρίς, λειτουργώ με χρονοδιαγράμματα. Μου αρέσει τα πράγματα να γίνονται στην ώρα τους, είναι σεβασμός στον χρόνο του άλλου, ο χρόνος είναι πολύτιμος», δηλώνει. Θα ήθελε να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην οικογένειά της; «Όχι, είμαι ξεκάθαρη σε αυτό, οι εργασιακές μου υποχρεώσεις τελειώνουν όταν η κόρη μου επιστρέφει από το σχολείο. Είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω στη ζωή μου». Μου εξηγεί πως ένας λόγος που της αρέσει η Ελλάδα είναι επειδή στη δική μας κουλτούρα η οικογένεια και οι φίλοι είναι πολύ σημαντικοί. «Αν είχα τη δυνατότητα, θα ήθελα να περνάω περισσότερο χρόνο στην Ευρώπη. Υπάρχει καλύτερη ισορροπία μεταξύ ζωής και εργασίας. Στην Αμερική, η δουλειά έρχεται πρώτη, ζούμε λιγότερο». Τη Νέα Υόρκη, ωστόσο, δεν θα την αποχωριζόταν εύκολα. «Η Νέα Υόρκη είναι πανάκριβη και όλοι δουλεύουν συνέχεια, σε ανταμείβει όμως με την τέχνη. Καλλιτέχνες που δουλεύουν με βίντεo, γλύπτες, ζωγράφοι, ποιητές, συγγραφείς, μια απίστευτη κοινότητα δημιουργικών ανθρώπων. Και έπειτα υπάρχουν τόσα ερεθίσματα, μουσεία, γκαλερί, συναυλιακοί χώροι· μπορείς διαρκώς να λαμβάνεις νέες πληροφορίες».
Η εγκατάσταση της Σάρα Κράουνερ θα παρουσιαστεί στην γκαλερί Gagosian από 14/11/2024 έως 18/01/2025 / Την πρώτη μέρα (14/11), κατά τη διάρκεια της δύσης του ηλίου, θα παρουσιαστεί παράλληλα η περφόρμανς Φως, σε σύνθεση του Απόστολου Κουτσογιάννη. / Αναπήρων Πολέμου 22, Κολωνάκι / gagosian.com
