«Μην καμπουριάζεις!»
Πόσες φορές έχετε ακούσει αυτή την παρατήρηση μεγαλώνοντας; H πρώτη σας αντίδραση ήταν να ορθώσετε τους ώμους και το στήθος, να μαζέψετε τα πλευρά σας προς τα μέσα και να σταθείτε για λίγο «καμαρωτά», πριν αφεθείτε και πάλι σε μια βολική στάση μπροστά στον υπολογιστή σας. Ο φόβος της καμπούρας έχει εμπεδωθεί στον κατάλογο των εμμονών μας και η κακή στάση του σώματος μοιάζει με το κατεξοχήν αμάρτημα στο οποίο υποπίπτουμε όλοι στην καθημερινότητα του 21ου αιώνα, αποτυπωμένο σε χιλιοφορεμένα μπλουζάκια για την ανθρώπινη εξέλιξη, που καταλήγουν στο ευτελέστερο ον, τον «κομπιουτεράνθρωπο».
Από αυτή την άποψη, μόνο παράδοξη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η εμφάνιση νέων εφαρμογών στις οποίες avatar ζώων ξεπηδούν στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας, αφού έχουν παρατηρήσει τη στάση σας μέσα από την κάμερα, για να σας ειδοποιήσουν πως γέρνετε υπερβολικά πολύ. Πρόκειται απλώς για την κορυφή του παγόβουνου. Από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα, έχει δημιουργηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία προϊόντων για τη σωστή στάση του σώματος, που συνεχίζει να πουλά σαν ζεστό ψωμί. Φράσεις όπως «Sitting is the new smoking» κάνουν τον γύρο του διαδικτύου, καθώς τα διαθέσιμα αντίδοτα πολλαπλασιάζονται. Βιονικά γιλέκα, ανατομικά παπούτσια και ειδικές καρέκλες έρχονται στην πόρτα σας με ένα κλικ. Την ίδια στιγμή, στούντιο πιλάτες και γιόγκα ξεπροβάλλουν σε κάθε γειτονιά. Πώς βοηθάνε όλα αυτά στην αντιμετώπιση του προβλήματος; Και πόσα γνωρίζουμε στ’ αλήθεια για το πιο διαδεδομένο «σύνδρομο» της εποχής μας;
Βιονικά γιλέκα, ανατομικά παπούτσια και ειδικές καρέκλες έρχονται στην πόρτα σας με ένα κλικ. Την ίδια στιγμή, στούντιο πιλάτες και γιόγκα ξεπροβάλλουν σε κάθε γειτονιά.
«Είναι μια παραπληροφόρηση που αντέχει στον χρόνο, διαιωνίζεται και αναπαράγεται», λέει ο Ιωάννης Χατζηκομνηνός, διευθυντής του τμήματος σκολίωσης και σπονδυλικής στήλης στο ΚΑΤ. «Αν ξεκινήσουμε από την εφηβική κύφωση, το πρωτοεμφανιζόμενο δηλαδή καμπούριασμα, θα δούμε ότι καμία τσάντα, κανένα θρανίο, καμία στάση ή τρόπος διαβάσματος δεν θα την προκαλέσει».
Τρόπος να στεκόμαστε
Επιστημονικά, η κύφωση είναι μια φυσιολογική καμπύλη του σώματός μας. Τα κυρτώματα που σχηματίζουν τη σπονδυλική μας στήλη είναι τέσσερα. Κανένας άνθρωπος χωρίς μια ελάχιστη κύφωση δεν μπορεί να σταθεί όρθιος. Η δομή μας είναι δηλαδή φτιαγμένη για να «καμπουριάζουμε» έστω και λίγο. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν οι βαθμοί της κύφωσης ξεφεύγουν από τα φυσιολογικά όρια. Τότε έχουμε παθολογική κύφωση ή αλλιώς υπερκύφωση.
«Η στάση του σώματος συχνά ενοχοποιείται. Έρχονται γονείς που τα έχουν βάψει μαύρα και λένε “το παιδί μου καμπουριάζει”. Σε καμία περίπτωση το καμπούριασμα αυτό δεν θα προκαλέσει από μόνο του κύφωση, ούτε στους ενήλικες», συνεχίζει ο κ. Χατζηκομνηνός. Όπως εξηγεί, μπορεί η λάθος στάση να κουράσει το μυϊκό σύστημα και αυτό να επιφέρει κάποιον πόνο στο άτομο, αλλά δεν αρκεί για να επέλθει κάποια δομική παραμόρφωση ικανή να προβληματίσει στο μέλλον. Η «μυθολογία» γύρω από τη στάση του σώματος στον σύγχρονο τρόπο ζωής είναι ένα φαινόμενο που, όπως λέει, αναπαράγεται ακόμα και από ειδικούς του χώρου, από φροντιστές υγείας. «Από αυτούς συνήθως έρχεται σε εμάς ο κόσμος», τονίζει χαρακτηριστικά.
Σήμερα, ειδικοί υπολογίζουν πως υπάρχουν περίπου 568 εκατομμύρια κρούσματα σοβαρού πόνου χαμηλά στη μέση σε όλο τον κόσμο. Επιδημιολογικά δεν έχει παρατηρηθεί κάποια αύξηση στο καμπούριασμα, τουλάχιστον στις παραγωγικές ηλικίες από 40 μέχρι 60 ετών. Αυτό που έχει όντως αυξηθεί είναι η γεροντική κύφωση, αφού στην εποχή μας έχει διευρυνθεί σημαντικά το προσδόκιμο ζωής. Με το πέρασμα των χρόνων και την έλλειψη άσκησης, οι εκφυλιστικές αλλοιώσεις στη σπονδυλική στήλη δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο που καταλήγει σε πόνο, τον οποίο όλοι μας κάποια στιγμή θα εμφανίσουμε μεγαλώνοντας, άλλοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό. «Θεωρώ πως αυτό που παίζει μεγαλύτερο ρόλο για την εμφάνιση μελλοντικών προβλημάτων στη σπονδυλική στήλη λόγω ηλικίας είναι το να μη γυμνάζεται έστω και ελάχιστα κάποιος που κάνει καθιστική ζωή και δουλειά γραφείου», λέει ο κ. Χατζηκομνηνός.
Τα δημοσιεύματα που αμφισβητούν τις επιπτώσεις που έχει στην υγεία η «επιδημία» της καμπούρας δεν σπανίζουν. Σε δημοσίευμα του περιοδικού The Journal of Orthopedic and Sports Physical Therapy, μια ομάδα ερευνητών ισχυρίστηκε όχι μόνο ότι υπάρχουν ελλιπή δεδομένα που να συνδέουν την κακή στάση του σώματος με πόνο στην πλάτη, αλλά και ότι η προσπάθεια μερικών να σταθούν εντελώς ευθεία ίσως προκαλέσει πόνο και κόπωση. «Η κύφωση του γραφιά δεν είναι κάτι που καταγράφεται ιατρικά», σημειώνει ο κ. Χατζηκομνηνός, κάνοντας λόγο για υπεραπλούστευση της κατάστασης. Πρόκειται, όπως αναφέρει, για ένα προϊόν παραπληροφόρησης, μια διόγκωση του προβλήματος, η οποία δημιουργεί μια αγορά προϊόντων. Πολλές από τις μαγικές λύσεις του διαδικτύου γίνονται, φυσικά, ανάρπαστες. «Εάν λέμε ότι ο άνθρωπος που κάνει δουλειά γραφείου καταπονεί τη σπονδυλική του στήλη, τότε εκείνος που δουλεύει στο γιαπί, στο ορυχείο, στο λατομείο, τι κάνει;» λέει χαρακτηριστικά.
Ζώνες και πιλάτες
Οι τεχνολογίες διόρθωσης της στάσης του σώματος αναμένεται να γνωρίσουν νέα ανάπτυξη τα επόμενα πέντε χρόνια, ειδικά λόγω των αυξημένων απαιτήσεων που δημιουργήθηκαν από την πανδημία, όταν όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι από το σπίτι άρχισαν να παραπονιούνται για πόνους στη μέση. «Τα έχουμε δει στην ελληνική πραγματικότητα: βιομαγνήτες, νανογιλέκα, σόλες παπουτσιών, μαξιλαράκια και κηδεμόνες, κ.λπ. Για πόσα από αυτά τα προϊόντα έχουμε επιστημονικές αποδείξεις ότι είναι αποτελεσματικά;» αναρωτιέται ο κ. Χατζηκομνηνός. «Τα προϊόντα αυτά δεν αλλάζουν τον ρου της ιστορίας ούτε προς το καλύτερο ούτε προς το χειρότερο». Η συμβουλή του είναι απλή: άσκηση, και όχι μαγικές λύσεις που κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα στο διαδίκτυο.
«Η κύφωση του γραφιά δεν είναι κάτι που καταγράφεται ιατρικά», σημειώνει ο κ. Χατζηκομνηνός, διευθυντής στο ΚΑΤ, κάνοντας λόγο για υπεραπλούστευση της κατάστασης.
Η μέθοδος που γεννήθηκε από τον Γερμανό Τζόζεφ Πιλάτες κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με σκοπό να ενισχύσει το ανθρώπινο σώμα και μυαλό, είναι σήμερα ανάρπαστη. Το πιλάτες αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή συστήματα γυμναστικής, με φανατικό κοινό. Η Κατερίνα Ιωάννου, ιδιοκτήτρια του στούντιο Just Pilates στην Αθήνα και γυμνάστρια με διεθνή πιστοποίηση, μας εξηγεί πως η ενδυνάμωση του μυϊκού συστήματος αναγκάζει το σώμα να στέκεται διαφορετικά. «Από τη στιγμή που ένα άτομο δεν γυμνάζεται και δεν εξασκεί τους μυς του ώστε να στηρίζεται η σπονδυλική στήλη, η κύφωση αναγκαστικά αυξάνεται». Ένα άτομο που κάνει δουλειά γραφείου, καμπουριάζει και δεν γυμνάζεται είναι βέβαιο, όπως αναφέρει, ότι θα εμφανίσει πόνο. Αντίθετα, το ίδιο άτομο, εάν γυμνάζεται, ίσως εμφανίσει μια μικρή μόνο καμπύλωση.
Η κ. Ιωάννου εξηγεί πως το πιλάτες είναι χρήσιμο για ανθρώπους κάθε ηλικίας, ενώ παραδέχεται πως η αυξημένη φήμη της μεθόδου έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει αρκετή εκμετάλλευση στον χώρο. «Με το πιλάτες μπορεί να γυμναστεί ένας άνθρωπος που μόλις έχει βγει από φυσιοθεραπεία», λέει. Είναι πεπεισμένη πως η καμπούρα ως αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής δεν αποτελεί μύθο. «Υπάρχουν άτομα που έχουν δει να αυξάνονται οι μοίρες της κύφωσής τους και, βάζοντας το πιλάτες στη ζωή τους, επανήλθαν σε καλή κατάσταση. Η μέθοδος αυτή δεν επαναφέρει το σώμα στο 100%, αλλά σε κρατά σταθερό ή σε κάνει να καμπουριάζεις ελαφρώς λιγότερο».
Το άγχος, η κακή διατροφή και η καθιστική ζωή είναι παράγοντες που σίγουρα επηρεάζουν μακροπρόθεσμα το μυϊκό μας σύστημα. Μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε λόγο για φυγοπονία; Για μια υπεραπλούστευση, πίσω από την οποία κρύβεται η άρνησή μας να διεκδικήσουμε, με κόπο, έναν υγιή τρόπο ζωής και ταυτόχρονα να χαλιναγωγήσουμε τον ταχέως ψηφιοποιούμενο κόσμο μας;
Από τον Δαρβίνο στον Τζ. Φ. Κένεντι
Ένα βιβλίο της πανεπιστημιακού Μπεθ Λίνκερ αποδομεί τη φρενίτιδα του δυτικού κόσμου για το καμπούριασμα.
Ξέρατε ότι ο Τζ. Φ. Κένεντι είχε τον δικό του ειδικό για τη στάση του σώματος; Ότι ο Δαρβίνος επηρέασε την επιστημονική έρευνα για το καμπούριασμα; Ή ότι τα αμερικανικά σχολεία της δεκαετίας του ’50 εξέταζαν τους μαθητές για κακή στάση σώματος; Σε μια συζήτηση με την Μπεθ Λίνκερ, ιστορικό επιστήμης και ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και συγγραφέα του βιβλίου Slouch: Posture Panic in Modern America, εξετάζουμε την ιστορία και τα κοινωνικά στερεότυπα που συνοδεύουν την κακή στάση σώματος εδώ και εκατοντάδες χρόνια.
Επηρεάζει η στάση του σώματός μας, σε συνδυασμό με τον τρόπο ζωής του 21ου αιώνα, την υγεία μας;
Αυτή είναι η «ερώτηση του ενός εκατομμυρίου». Είναι δύσκολο να δώσουμε μια σαφή απάντηση, γιατί, για να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τον πόνο στη μέση και στον αυχένα, χρειαζόμαστε μακροχρόνιες έρευνες. Θα πρέπει να υπάρχει και ένας καθορισμένος τρόπος να μετρήσουμε τον πόνο, καθώς και επαρκή στοιχεία σχετικά με τις συνήθειες στάσης του σώματος κατά τη διάρκεια της εργασίας. Αυτά τα δεδομένα δεν υπάρχουν. Οι πρώτες μελέτες για τη στάση του σώματος ξεκίνησαν μόλις τον 20ό αιώνα, και τότε οι ερευνητές δεν προσπαθούσαν να απαντήσουν σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Υπέθεταν απλώς ότι η κακή στάση συνδέεται με προβλήματα υγείας, και αυτή η υπόθεση, με κάποιον τρόπο, ενσωματώθηκε στις επιστήμες που ασχολούνται με τη στάση του σώματος. Σπάνια μετατρέπεται σε μια ερώτηση που μπορεί να μελετηθεί επιστημονικά. Κατανοώ τη δυσκολία που υπάρχει στη μελέτη αυτή, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που δεν έχει γίνει ακόμη. Ένας άλλος λόγος είναι οι πολιτισμικές αντιλήψεις σχετικά με τη σημασία της ορθής στάσης ή του καμπουριάσματος.
Πότε ξεκινά η φρενίτιδα για το καμπούριασμα και πώς εξελίσσεται πολιτισμικά;
Η φρενίτιδα για το καμπούριασμα ξεκινά με τον δαρβινισμό και την εξελικτική θεωρία. Στη συνέχεια, ο κοινωνικός δαρβινισμός και η ευγονική ενίσχυσαν αυτή την ανησυχία. Η Αμερική βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του ευγονικού κινήματος, το οποίο συνδέθηκε με την πολιτική κατάσταση στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα έθνη, συμμετέχοντας σε παγκόσμιους πολέμους, άρχισαν να μετριούνται μεταξύ τους μέσω στατιστικών υγείας, αναλύοντας, μεταξύ άλλων, και τη στάση του σώματος των στρατιωτών. Μέσα από αυτές τις μελέτες προέκυψε ένας φόβος: «Είμαστε αρκετά δυνατοί για να κερδίσουμε αυτούς τους πολέμους;».
Η ανησυχία για την εξελικτική υποβάθμιση έγινε έντονη. Η ιδέα ότι η μοναδικότητά μας έγκειται στη σπονδυλική μας στήλη προκάλεσε φόβο: «Τι θα συμβεί αν αρχίσουμε να καμπουριάζουμε και να μοιάζουμε περισσότερο με τα τετράποδα ζώα;». Αυτή η σκέψη οδήγησε στην ανάπτυξη της εξελικτικής ιατρικής, η οποία συνδέει την ανθρώπινη εξέλιξη με την υγεία και τη στάση του σώματος. Επιπλέον, παρατηρούμε ακόμα και σήμερα μια ρομαντικοποίηση του «πρώιμου ανθρώπου», του κυνηγού-συλλέκτη, που θεωρείται ότι είχε καλύτερη φυσική κατάσταση και λιγότερα προβλήματα υγείας.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, επιστήμονες μελετούσαν ιθαγενείς σε απομακρυσμένες περιοχές, υποστηρίζοντας ότι, επειδή δεν φορούσαν παπούτσια, δεν είχαν πλατυποδία και διατηρούσαν καλύτερη στάση σώματος. Αυτή η εξιδανικευμένη εικόνα του «φυσικού ανθρώπου», όπως και η αντίληψη του «ευγενούς άγριου» από τον Διαφωτισμό, συνεχίζει να επηρεάζει τις αντιλήψεις μας.
Πότε ξεκινά η βιομηχανία προϊόντων για την ορθή στάση του σώματος;
Η βιομηχανία της ορθής στάσης ξεκινά ουσιαστικά με την άνοδο της ευεξίας. Στην Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη, από τον Διαφωτισμό μέχρι τον 20ό αιώνα, παρατηρείται απομάκρυνση από τη θρησκεία και μεγαλύτερη εστίαση στο σώμα. Τα γυμναστήρια γίνονται οι νέες «εκκλησίες» και η αυτοβελτίωση αποκτά κυρίαρχο ρόλο. Οι καταναλωτές αναζητούν προϊόντα που υπόσχονται υγεία, ομορφιά και ανακούφιση από τον μελλοντικό πόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ξεκινά η συνεργασία μεταξύ γιατρών και βιομηχανιών, δημιουργώντας προϊόντα όπως ορθοπεδικά παπούτσια, ζώνες και κορσέδες, που διαφημίζονταν σε ιατρικές και γυναικείες αγορές.
Έτσι αρχίζει η εμμονή με τη στάση του σώματος;
Το αποκορύφωμα είναι μεταξύ 1920 και 1970. Όλοι, από μαθητές μέχρι στρατιώτες, υποβάλλονταν σε εξετάσεις για τη στάση του σώματός τους, συχνά, αντί να έχουν πρόσβαση σε φυσιοθεραπευτές. Οι έλεγχοι αυτοί εισήχθησαν και στα σχολεία, όπου οι μαθητές διδάσκονταν πώς να στέκονται σωστά. Στα πανεπιστήμια, χρησιμοποιούσαν φωτογραφίες για να αξιολογήσουν τη στάση, συχνά με γυμνούς ή ημίγυμνους μαθητές, και καθοδηγούσαν ασκήσεις με βάση τα αποτελέσματα. Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ο Τζ. Φ. Κένεντι, ο οποίος υπέφερε από πόνο στη μέση, ξεκίνησε μια εθνική εκστρατεία για τη φυσική κατάσταση, αυξάνοντας την προσοχή στη στάση του σώματος των Αμερικανών παιδιών.
Αν γυμνάζεται κανείς τακτικά, πειράζει να καμπουριάζει πού και πού;
Ακριβώς. Η στάση δεν χρειάζεται να είναι τέλεια όλη την ώρα. Είμαστε δυναμικά όντα και δεν μπορούμε να καθόμαστε ίσια όλη μέρα. Αυτό θα προκαλούσε πόνο. Το σημαντικό είναι η γενική λειτουργικότητά μας και η πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και άσκηση. Αντί να εμμένουμε υπερβολικά στη στάση, θα έπρεπε να δίνουμε έμφαση στην πρόσβαση σε γυμναστήρια και φυσιοθεραπευτές για όλους.
