Σάββατο πρωί, τριγυρίζω στο ατελιέ του Νίκου Νικολάου στην Αίγινα. Έχω φτάσει νωρίς με το πλοίο πριν τα εγκαίνια της έκθεσης «Ένα αλλόκοτο δείπνο-στο τραπέζι του Νικολάου» και περιεργάζομαι τον χώρο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο Νικολάου ακολούθησε το παράδειγμα του συμφοιτητή του στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και φίλου του, Χρήστου Καπράλου, και αγόρασε μια έκταση 2,5 στρεμμάτων στην περιοχή Πλακάκια.
Άρχισε να χτίζει σιγά σιγά το σπίτι του και το 1964 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο νησί, μεταφέροντας το εργαστήριό του. Λίγα χρόνια μετά, θα πείσει και τον αδελφικό του φίλο Γιάννη Μόραλη να πράξει το ίδιο.
Το εργαστήριο
Οι βιβλιοθήκες στο εργαστήριό του είναι κατάφορτες με βιβλία -μονογραφίες καλλιτεχνών, κατάλογοι σημαντικών εκθέσεων από μουσεία του εξωτερικού, ποιητικές συλλογές, θεατρικά έργα. Στους τοίχους ολόγυρα υπάρχουν παντού έργα του, ενώ σε μια ξύλινη ραφιέρα είναι ακουμπισμένα τα κεραμικά μπολάκια που ανακάτευε τα χρώματα, τα πινέλα του. Οι πέτρες και οι κολοκύθες που ζωγράφιζε είναι και αυτές στη θέση που τις είχε αφήσει.
Υπήρχε όμως και μια στοίβα κεραμικά πιάτα με τα οποία δεν είχε προλάβει να καταπιαστεί. Η ανιψιά του, Δάφνη Ζουμπουλάκη, έπεσε πάνω στα πιάτα τυχαία και σκέφτηκε πως θα είχε ενδιαφέρον αν σύγχρονοι καλλιτέχνες ακολουθούσαν την πρακτική του σημαντικού ζωγράφου και διοχέτευαν την έμπνευσή τους πάνω στην κεραμική επιφάνεια.
Σε τέσσερα τραπέζια από αυτά που υπήρχαν στους χώρους του σπιτιού και του εργαστηρίου έχουν τοποθετηθεί 20 κεραμικά πιάτα, φιλοτεχνημένα από νέους δημιουργούς. Ο Γιώργος Χαδούλης, ένας από τους είκοσι συμμετέχοντες εικαστικούς στην έκθεση εμπνεύστηκε ένα «φιλί» για το δικό του πιάτο. Εξηγεί πως για εκείνον το ενδιαφέρον σε αυτό το καλλιτεχνικό εγχείρημα προκύπτει από το ίδιο το πιάτο ως αντικείμενο αλλά και από τον χώρο στον οποίο φιλοξενείται η έκθεση. «Καταλαβαίνεις πώς είναι να ζεις με την τέχνη. Θα είχε, βέβαια, περισσότερη πλάκα αν δεν κοιτάζαμε απλώς τα έργα, αλλά γευματίζαμε κιόλας σε αυτά», υποστηρίζει. «Πέρα από τη χρηστικότητα του, το πιάτο ανασύρει τις μνήμες, τα γέλια και τη συγκίνηση γύρω από ένα τραπέζι», επεμβαίνει στη συζήτηση ο Αποστόλης Αρτινός που επιμελείται την έκθεση.
Αρκετοί από τους καλλιτέχνες που αποδέχτηκαν την πρόσκληση να ζωγραφίσουν, άρχισαν να καταφτάνουν για τα εγκαίνια. Κάποιοι άντλησαν έμπνευση από το νησιωτικό τοπίο, λίγοι από τα έργα του ζωγράφου, ενώ οι περισσότεροι παρά τον σεβασμό που ένιωθαν προς το πρόσωπο του Νικολάου παρέμειναν πιστοί στο δικό τους «παραμύθι», όπως μου λέει Αλίκη Παλάσκα που ζωγράφισε μια παιδική μάσκα. Στην ίδια λογική πρέπει να κινήθηκε και η Ναταλία Μαντά που μας εξοικείωσε με το «Krok», ένα ακόμα κροκοδειλάκι αλλά και η Βανέσσα Αναστασοπούλου που βάφτισε το δικό της έργο «Down the rabbit hole».
Ο Θάνος Μακρής μου εξηγεί ότι αντιμετώπισε την πρόκληση του «λευκού καμβά», αφήνοντας τον λευκό. Αποφάσισε να κάνει ένα κεραμικό γλυπτό -ένα θαλάσσιο κήτος και ένα κορίτσι πάνω στο κεφάλι του- και να το αποθέσει πάνω στο ακόσμητο πιάτο. «Υπήρχαν διάφορες ιδέες, η έννοια του νησιού με οδήγησε στο ψάρι αλλά και η ιστορία του Μόμπι Ντικ, όπως και η ιαπωνική κουλτούρα».
Ο Γιώργος Τσεριώνης ήταν από εκείνους που εμπνεύστηκαν από ένα γυμνό του Νικολάου, απέδωσε, όμως, τη μορφή, με συνέπεια στο δικό του ύφος, ενώ ο Ανδρέας Θεοδώρου εστίασε σε συγκεκριμένα μοτίβα- θέματα του ζωγράφου και τα απέδωσε σαν τατουάζ. Η αρχιτέκτονας και κεραμίστρια Μυρσίνη Αλεξανδρίδη δανείστηκε στοιχεία από μια ακουαρέλα που είχε κάνει ο ζωγράφος για την Ύδρα. Η Μυρσίνη ήταν η τελευταία που περίμενα να δω στην Αίγινα.
«Αποφάσισα να παρατείνω λίγο την παραμονή μου πριν γυρίσω στη Στοκχόλμη, δεν θα το έχανα αυτό». Ομολογεί πώς ζώντας μακριά από την Ελλάδα νιώθει να συνδέεται περισσότερο με το ελληνικό στοιχείο. Ο Γιώργος Παπαφίγκος σχολίασε με λάδια και ρητίνες την αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον, ενώ η Ζωή Σκλέπα αποφάσισε να προσκαλέσει στο δείπνο έναν φιλόσοφο, φτιάχνοντας στο πιάτο της ένα ποπ πορτρέτο του Βιγκενστάιν.
Ο Διονύσης Χριστοφιλογιάννης μου λέει πως σκέφτηκε ότι τα περισσότερα ονόματα νησιών είναι θηλυκού γένους. Ζωγράφισε λοιπόν με τα δάχτυλα μια γυναικεία φιγούρα που παραπέμπει σε κυκλαδικό ειδώλιο με τα χέρια σταυρωμένα. «Σκέφτηκα τα νησιά, και την Αίγινα φυσικά, σαν γυναίκες θυμωμένες μαζί μας για τον τρόπο που τα αντιμετωπίζουμε, με όλη αυτήν την εμπορευματοποιήση και τον υπερτουρισμό. Ζωγράφισα λοιπόν μια γυναικεία φιγούρα που φαίνεται να μας κρατά σε απόσταση και την ονόμασα Αποστροφή».
Όλη αυτήν την ώρα που μπαινοβγαίνει κόσμος, η Κατερίνα Γιάννακα στηρίζεται στο κάσωμα της πόρτας που οδηγεί από το εργαστήριο στην μπροστινή αυλή του κτήματος. «Εσύ δεν θα ήσουν εδώ;», την πειράζουν όσοι φτάνουν. Μαθήτρια του Νικολάου και του Μόραλη, επισκεπτόταν την Αίγινα από 19 χρονών. «Με το που μπήκα στη σχολή ξεκίνησα να έρχομαι. Χάρη σε αυτούς τους δασκάλους αγάπησα το νησί, έχω συμπληρώσει 39 χρόνια εδώ».
Το δικό της έργο είναι αφαιρετικό. Τη ρωτώ αν σκέφτηκε να συνομιλήσει με τα έργα του δασκάλου της. «Όχι, δεν θα το ήθελε κι ο ίδιος, για αυτό ήταν καλός δάσκαλος γιατί προέτρεπε τους μαθητές του να είναι ελεύθεροι». Είναι ιδιαίτερα συγκινημένη και χαρούμενη με την ιδέα της έκθεσης. «Βλέπω το εργαστήριο πάλι γεμάτο κόσμο και ξέρεις, ούτε η καρέκλα δεν έχει αλλάξει θέση απ’ όταν ζούσε ο Νικολάου. Οι πέτρες ήταν εκεί που τις βλέπεις και τώρα, τα εργαλεία του, τα πανάκια του, όλα».
Της λέω πως η Δάφνη ήθελε με έναν τρόπο να αναβιώσει την ατμόσφαιρα των θρυλικών τραπεζιών που γίνονταν σε αυτό το σπίτι, με τον Γιάννη Μόραλη και τον Χρήστο Καπράλο. «Ήμουν τυχερή που τα έζησα όλα αυτά, δεν υπήρχε περίπτωση να περάσεις από το σπίτι και να μην τους έβρισκες όλους εδώ. Συζητούσαν -και κάποιες φορές λογομαχούσαν για ώρες. Όλα αυτά ήταν σχολείο για εμάς». Και έκαναν τραπέζια τόσο συχνά; «Δεν υπήρχαν προσκλήσεις και τέτοια, ο Νικολάου πήγαινε το πρωί στην αγορά, ψώνιζε και τα ακουμπούσε στην κουζίνα. Η Αγγέλα και οι άλλες γυναίκες της οικογένειας αναλάμβαναν δράση. Η συνέχεια είναι γνωστή».
Έως 28/10/2024, Nikolaou Residence: Νίκου Καζαντζάκη 39, nikolaouresidence.gr, zoumboulakisgallery.gr
