Βρισκόμαστε στο σαλόνι της Ελένης και του Κυριάκου στην Αθήνα. Είναι περασμένα μεσάνυχτα, και ενώ κάθονται δίπλα δίπλα στον καναπέ, δεν έχουν ανταλλάξει πολλές κουβέντες απόψε. Φταίει μάλλον το γεγονός ότι ο καθένας παίζει μόνος του παιχνίδια στο κινητό. Ύστερα από μια δύσκολη μέρα στο γραφείο, έχουν ανάγκη να «διασκεδάσουν» δίχως να καταβάλουν καμία προσπάθεια. Τους τελευταίους μήνες έχουν επιλέξει γι’ αυτόν τον σκοπό το Royal Match.
Στο πολύ δημοφιλές αυτό casual game, οι παίκτες καλούνται να βοηθήσουν τον βασιλιά Ρόμπερτ να χτίσει το κάστρο του. Αποτελώντας μια μετεξέλιξη του Candy Crush, του πατριάρχη των παιχνιδιών του είδους, η επιτυχία του φαινόταν εξαρχής σίγουρη. Πόσα downloads έχει από το 2021 μέχρι σήμερα; Περισσότερα από 100 εκατ. «Καταλαβαίνεις ότι πρέπει να το “κόψουμε”, έτσι δεν είναι;» λέει η Ελένη στον σύντροφό της, καθώς αντιλαμβάνεται ότι έχουν περάσει άλλο ένα βράδυ με το να «καίγονται» παίζοντας games. Χαμογελούν, κοιτιούνται στα μάτια και ύστερα συνεχίζουν και πάλι να παίζουν.
Δέκα δισεκατομμύρια παρτίδες
Αν αναρωτιέστε τι ακριβώς είναι τα casual games, έχετε υπόψη σας ότι είναι πιθανό να έχετε παίξει κάποιο από αυτά, αφού η ιστορία τους ξεκινά από το Pacman (1980) και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Άλλωστε, η εν λόγω κατηγορία είναι ευρεία, περιλαμβάνοντας μεγάλη γκάμα από διαφορετικούς τύπους παιχνιδιών. Σε αυτήν μπορεί κανείς να βρει adventure, arcade, action, rpg, simulation, παζλ, αλλά ακόμα και παιχνίδια λέξεων και παιχνίδια με κάρτες. Το ζητούμενο είναι να έχουν πολύ απλούς κανόνες, να είναι εύχρηστα, να μη χρειάζονται δεξιότητες gamer, οι πίστες τους να ολοκληρώνονται μέσα σε ελάχιστα λεπτά (ή ακόμα και δευτερόλεπτα), να «τρέχουν» σε κινητά και τάμπλετ, να είναι –κατά κύριο λόγο– δωρεάν και να απευθύνονται σε ένα πολύ μαζικό κοινό, χωρίς περιορισμούς φύλου ή ηλικίας. Το ακόμα πιο βασικό ζητούμενο όμως είναι άλλο: να διαθέτουν έναν μηχανισμό που κάνει τους παίκτες να «κολλάνε».
Πέρα από αυτή την προσπάθεια ορισμού, είναι γεγονός ότι βλέπουμε παντού γύρω μας τα casual games: συνάδελφοι κάνουν διάλειμμα παίζοντας Candy Crush, συνεπιβάτες στο μετρό προσπαθούν να περάσουν άλλη μία πίστα στο Royal Match, οι γονείς μας σκαλίζουν το ψηφιακό τους χωράφι στο Gardenscapes, ενώ οι έφηβοι που περιμένουν το λεωφορείο δοκιμάζουν την τύχη τους στο διαστημόπλοιο του Among Us. Δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στην Αθήνα∙ το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και μάλλον ανησυχητικό.
Το βασικό ζητούμενο για τα casual games είναι να διαθέτουν έναν μηχανισμό που κάνει τους παίκτες να «κολλάνε».
Σύμφωνα με την πλατφόρμα στατιστικών πληροφοριών Statista, η αξία της βιομηχανίας των casual games υπολογίζεται σήμερα στα 15,71 δισ., ενώ μέχρι το 2029 θα αγγίξει τα 23,14 δισ. ευρώ. Να σημειώσουμε ότι το 2007 η εν λόγω βιομηχανία δεν ξεπερνούσε τα 2,1 δισ. ευρώ. Είναι γεγονός ότι τα casual games είχαν πάντα μαζικό κοινό, με το Pacman να θεωρείται πιο δημοφιλές παιχνίδι του 20ού αιώνα, αφού, σύμφωνα με το βιβλίο The ultimate history of video games του Στιβ Λ. Κεντ, στα πρώτα είκοσι χρόνια ιστορίας του είχαν παιχτεί δέκα δισεκατομμύρια (!) παρτίδες. Αντίστοιχα, το πρώτο μεγάλο χιτ της Microsoft στον χώρο ήταν ο Ναρκαλιευτής, που κάποια στιγμή αριθμούσε 400 εκατ. χρήστες, ενώ η πρώτη μεγάλη επιτυχία του 21ου αιώνα ήταν αναμφισβήτητα το Farmville, αγγίζοντας κοντά στους 84 εκατ. χρήστες το 2010.
Σήμερα, είναι δύσκολο να οριστεί με ακρίβεια το πόσοι άνθρωποι στον πλανήτη ασχολούνται με casual games. Είναι όμως παραπάνω από βέβαιο πως ο αριθμός τους ξεπερνά το 1 δισ. Επίσης, μπορεί να θεωρούμε ότι είναι «δωρεάν», ξεχνάμε όμως ότι, πρώτον, παραχωρούμε τα προσωπικά μας δεδομένα σε αυτά χωρίς αντίτιμο και, δεύτερον, γινόμαστε αποδέκτες του καταιγισμού διαφημίσεων που τα συνοδεύουν. Ο «μηχανισμός», λοιπόν, που εγκαινίασε το Pacman πριν από 34 χρόνια συνεχίζει να προσφέρει downloads και έμμεσα αλλά και άμεσα κέρδη. Πρόκειται για ένα απλό αλλά εθιστικό τρικ, που μας κρατά μαγεμένους. Μάλιστα, ρωτώντας το ChatGTP την εξήγηση πίσω από αυτό, εκείνο έχει μια πολύ σαφή απάντηση να δώσει: «Η τεράστια ζήτηση για γρήγορη και εύκολα προσβάσιμη διασκέδαση έχει μετατρέψει τα casual games σε ένα πολύ προσοδοφόρο κομμάτι της βιομηχανίας του gaming».
Μια καθημερινή εμμονή
«Τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα», λέει ο Ορέστης Β., 40 ετών, δημόσιος υπάλληλος και πατέρας δύο μικρών παιδιών, στην ερώτηση για το πόσες ώρες τη μέρα ασχολείται με τέτοια games. Εξηγεί ότι είναι η «συντροφιά» στα μέσα μεταφοράς και ένας τρόπος για να χαλαρώσει στα διαλείμματα της δουλειάς. Ομολογεί, βέβαια, ότι δεν είναι λίγες οι φορές που παίζει και πριν κοιμηθεί, ενώ, όταν τα παιδιά τον ρωτάνε «τι κάνεις;», εκείνος δεν παραδέχεται ότι «παίζει», αλλά βρίσκει μια δικαιολογία και στη συνέχεια κλείνει αμέσως το παιχνίδι.
Τον τελευταίο καιρό σκότωνε την ώρα του παίζοντας tower defence παιχνίδια, ενώ παλιότερα είχε περάσει εκατοντάδες ώρες με τις τρεις συνέχειες του Kingdom Rush. «Είμαι παλιός gamer, αλλά πια έχω πάρα πολλά πράγματα στο μυαλό και δεν μπορώ να αφιερωθώ. Αυτά τα παιχνίδια δεν θέλουν σκέψη, και έτσι μου δίνουν τη δυνατότητα να παίξω πέντε λεπτά, να τα αφήσω και να το πιάσω όποτε θέλω και για όσο θέλω», εξηγεί.
Παλιός gamer είναι και ο Γεράσιμος Κ., 39 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, επίσης πατέρας δύο μικρών παιδιών, ο οποίος βλέπει τα casual games ως μια εύκολη λύση για «να κάνει κάτι δικό του», τώρα που δεν έχει την πολυτέλεια του χρόνου. Φυσικά, θα προτιμούσε να πάει για ένα ποτό με τους φίλους του και να παίξει επιτραπέζια, όπως έκανε παλιά με την παρέα του, αλλά οι υποχρεώσεις δεν τον αφήνουν πια. Επίσης, ως πρώην καπνιστής βρίσκει πολύ χρήσιμα τα casual games για τις στιγμές που νιώθει αμηχανία και δεν ξέρει τι να κάνει με τα χέρια του.
«Αυτά τα παιχνίδια σού βάζουν στόχους», λέει ο Ορέστης Β. «Κάπως “κολλάς” για να τους πιάσεις, κι όταν βαρεθείς κάποιο από αυτά, μπορείς πολύ απλά να πας στο επόμενο». Για εκείνον, είναι πολύ σημαντικό ότι μπορεί παράλληλα με το casual gaming να ακούει Spotify και ραδιόφωνο έτσι ώστε να ενημερώνεται για το τι γίνεται στον κόσμο. Όταν, όμως, τον ρωτάω αν υπάρχουν περίοδοι που αποχωρίζεται το συγκεκριμένο χόμπι, είναι αποκαλυπτικός: «Όταν έδινα κάποιες σοβαρές εξετάσεις για τη δουλειά μου, χρειάστηκε να διακόψω». Φαντάζομαι, λοιπόν, ότι απλώς δεν θα έπαιξε για κάποιον καιρό. «Όχι, δεν κατάλαβες», μου εξηγεί. «Έπρεπε να απεγκαταστήσω τα παιχνίδια από το κινητό για να μην μπω στον πειρασμό. Κάθε φορά που έχω κάτι σοβαρό να κάνω, πρέπει να πατήσω το delete, αλλιώς δεν μπορώ να συγκεντρωθώ».
Συγκάτοικοι στην τρέλα
«Όταν έκανα μια εγχείρηση και βρέθηκα για έναν μήνα στο σπίτι έχοντας πολύ ελεύθερο χρόνο στα χέρια μου, αποφάσισα να τον σκοτώσω. Κατέβασα το Royal Match και κόλλησα», λέει ο Κυριάκος Γ. για την εμμονή που μοιράζεται τους τελευταίους μήνες με την κοπέλα του Ελένη Π. Σχεδόν καθημερινά, είναι ο τρόπος τους για να αποφορτίζονται από μια απαιτητική καθημερινότητα στους τομείς της επικοινωνίας και του μάρκετινγκ. «Αγαπάμε πολύ τις σειρές και οι δύο – παρακολουθούμε τα πάντα ασταμάτητα. Αυτό που μας συμβαίνει τον τελευταίο καιρό όμως είναι να βλέπουμε σειρές και παράλληλα να παίζουμε. Συνεπές αποτέλεσμα; Να χάνει συνεχώς κάποιος κάτι από την πλοκή και να ρωτάει τον άλλον “τι έγινε εκεί;”».
«Κάθε φορά που έχω κάτι σοβαρό να κάνω, πρέπει να πατήσω το delete στα παιχνίδια, αλλιώς δεν μπορώ να συγκεντρωθώ». ― Ορέστης, δημόσιος υπάλληλος
Οι επιπλοκές από το casual gaming δεν σταματούν εκεί, αφού κατά τον Κυριάκο «αν ξεκινήσεις να παίζεις πριν ξαπλώσεις, καταδικάζεις τον εαυτό σου σε αιώνια αϋπνία. Λες “άντε να παίξω άλλη μία πίστα” και φτάνει τρεις τα ξημερώματα πριν καλά καλά το καταλάβεις». Βέβαια, υπάρχουν και αστείες στιγμές σε όλο αυτό, όπως όταν η σύντροφός του του «κλέβει» το κινητό για να παίξει, επειδή εκείνος έχει πάρα πολλές «ζωές» ακόμη. «Είναι κάτι που μας κάνει και γελάμε μεταξύ μας – ή μάλλον γελάμε με το πόσο πολύ “καιγόμαστε” με τα games. Πιστεύω, βέβαια, ότι δεν έχουμε φτάσει σε σημείο καταστροφής. Τουλάχιστον όχι ακόμη», λέει η Ελένη Π.
Τι λένε οι ειδικοί
«Η έννοια του εθισμού έχει να κάνει με τη στιγμιαία απόλαυση, να πάρεις δηλαδή αυτό που ζητάς εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Είναι, λοιπόν, πολύ δύσκολο να εθιστείς σε πολύπλοκα παιχνίδια όπως το σκάκι, ενώ αντίθετα είναι πολύ εύκολο αυτό να συμβεί με τα casual games, αφού έχουν άμεση ανταπόκριση», μας εξηγεί στο τηλέφωνο ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Κίμων Προμπονάς. «Η λειτουργική χρήση των casual games δεν αποτελεί πρόβλημα. Εμείς όμως αναφερόμαστε στην υπεραπασχόληση», ξεκαθαρίζει στο τηλέφωνο ο Πάρης Κάλφας, υπεύθυνος Μονάδας Έγκαιρης Παρέμβαση για την Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου του ΚΕΘΕΑ.
Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτή η κατάσταση παρατηρείται συχνά τόσο σε εφήβους όσο και σε ενήλικες. Μάλιστα, σε επικοινωνία που είχαμε με το «18 άνω» και το Τμήμα Συμπεριφορικών Εξαρτήσεων-Νέων Εξαρτήσεων, οι υπεύθυνοι μας τόνισαν πως στο κατώφλι τους φτάνουν πολύ λίγες περιπτώσεις, αφού, σύμφωνα με τους ίδιους, η έντονη και προβληματική ενασχόληση με το κινητό τηλέφωνο αποτελεί πια νόρμα για την ελληνική κοινωνία. Για τον κ. Κάλφα, τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά: δεν ευθύνεται μόνο το μέσο ή μόνο η προσωπικότητα. «Είναι όλα μαζί που μας οδηγούν στην προβληματική χρήση των casual games. Το αποτέλεσμα; Ξενύχτια, καθυστερήσεις σε υποχρεώσεις, εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων, επίπτωση στις σχέσεις».
Μήπως, όμως, υπάρχει και κίνδυνος για την υγεία από την εκτεταμένη χρήση των casual games; Ο Κίμων Προμπονάς πιστεύει ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δύσκολο να αποδειχτεί, αφού παίζουν ρόλο διάφοροι ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες. «Είναι όμως πολύ χαρακτηριστικό αυτό που αφηγείται πολύς κόσμος: βλέπουν “τουβλάκια” να πέφτουν και δεν μπορούν, τελικά, να ηρεμήσουν για να τους πάρει ο ύπνος. Το μυαλό διατηρεί και κρατά τις εικόνες της καθημερινότητας ανάλογα με τη χρήση του – αυτό είναι γνωστό».
Αντί επιλόγου
Κάποτε, το 2016, για να σταματήσω να παίζω Angry Birds, χρειάστηκε, για καλή μου τύχη, να χαλάσει το τάμπλετ. Σήμερα, λόγω του συγκεκριμένου ρεπορτάζ, βρέθηκα ένα βήμα πριν τα ξαναρχίσω. Κατάφερα να το αποφύγω κυρίως λόγω της προειδοποίησης από την Ελένη Π.: «Μην τα αρχίσεις!» μου είπε μεταξύ αστείου και σοβαρού. «Όποιος πιστεύει ότι η ενασχόληση με τα casual games έχει κάποιον θετικό αντίκτυπο, πλανάται πλάνην οικτράν», συμπλήρωσε ο σύντροφός της, Κυριάκος Γ.
Η αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη κατηγορία παιχνιδιών θυμίζει ένα κομπολόι για τον εγκέφαλο, το οποίο νεκρώνει τα συναισθήματα μαζί με τα άγχη. «Το μέσο είναι εξαρτητικό», εξηγεί ο Πάρης Κάλφας του ΚΕΘΕΑ. «Θα πρέπει να εξετάσουμε συνολικά τη σχέση μας με το διαδίκτυο. Κατά πόσο μπορούμε να σκεφτούμε καθαρά με όλον αυτόν τον καταιγισμό, αν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς ερεθίσματα για λίγη ώρα και –κυρίως– αν μπορούμε πια να μείνουμε μόνοι με τον εαυτό μας».
