Το αίσθημα της ενοχής στα μεταπολεμικά χρόνια υπήρξε μια τεράστια πρόκληση για τη γερμανική λογοτεχνία, εκφράστηκε εν θερμώ από μεγάλα ονόματα της εποχής (Μπελ, Γκρας κ.ά.), αλλά και μεταγενέστερους (Ζέμπαλντ, Σλινκ, Έρπενμπεκ κ.ά.), και αποτελεί ένα μεγάλο και πολύπλοκο κεφάλαιο για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία (και κοινωνία, φυσικά). Το ζήτημα αυτό απασχολούσε τον Βόλφγκανγκ Κέπεν (1906-1996), που το 1951 έγραψε το Περιστέρια στη χλόη και τρία χρόνια αργότερα το Θάνατος στη Ρώμη (1954), το οποίο μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κριτική και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα: σβήνεται η Ιστορία;
Οι ήρωες του μυθιστορήματος, φαντάσματα της χιτλερικής εποχής, βρίσκονται ο καθένας για τους λόγους του στην ιταλική πρωτεύουσα, κυκλοφορούν στους δρόμους της πόλης ανάμεσα σε συντρίμμια και κάτω από τη σκιά του μυθικού παρελθόντος («Μια φορά κι έναν καιρό, ζούσαν θεοί στην πόλη», μ’ αυτή τη φράση ξεκινάει το βιβλίο), προσπαθώντας να βρουν μια θέση στο παρόν, έναν ρόλο, μια ταυτότητα, κάποιο νόημα. Κάποιοι παλεύουν να ξεχάσουν, άλλοι όμως προσπαθούν να κρατήσουν το παρελθόν ζωντανό. Όπως ο Γκότλιμπ Γιούντεγιαν, κεντρική φιγούρα της αφήγησης, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματικός των Ναζί, φυγάς, ερήμην καταδικασμένος σε θάνατο στη Νυρεμβέργη και πλέον έμπορος όπλων για μια αραβική χώρα, ένας αμετανόητος τυχοδιώκτης, ένας περήφανος σαδιστής εγκληματίας. Ο συγγραφέας μετακινείται από πρόσωπο σε πρόσωπο και χτίζει τις μεταξύ τους σχέσεις, αλλάζοντας διαρκώς οπτική γωνία – είναι σαν να προσπαθεί να δει καλύτερα, να βρει έναν τρόπο να καταλάβει και να φωτίσει όλες τις όψεις της μεταπολεμικής απόγνωσης.
Ο Κέπεν αποτίνει φόρο τιμής στον Τόμας Μαν και στο Θάνατος στη Βενετία (οι ομοιότητες είναι ελάχιστες, αλλά οι συμβολισμοί παραμένουν), ενώ επικοινωνεί και με όσους προγενέστερους ή μεταγενέστερους βρήκαν στην «Αιώνια Πόλη» το κατάλληλο σκηνικό για τις ανησυχίες τους (Τζέιμς, Γουάιλντερ, Μπέρνχαρντ κ.ά.) και φυσικά με τους Ιταλούς συγγραφείς που με αρκετό πόνο και παράπονο αποτύπωσαν την πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ρώμης στις σελίδες τους – ο Μοράβια πρώτος απ’ όλους, η Μοράντε, ακόμα και ο Παζολίνι με το περίφημο Ragazzi di vita, το οποίο κυκλοφόρησε μάλιστα σε νέα μετάφραση (Αλάνια, εκδ. Gutenberg) πριν από λίγες μέρες. Η Ιστορία δεν σβήνεται, αυτό είναι το ζητούμενο, γι’ αυτό διαβάζουμε τόσες δεκαετίες αργότερα παραλλαγές του ίδιου θέματος και, όπως στην περίπτωση του Κέπεν, εκδοχές λογοτεχνικά θαυμάσιες.
Το Θάνατος στη Ρώμη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική, σε μετάφραση Βασίλη Τσαλή.
