Το πρωί της 11ης Αυγούστου, η Αλεξάντρα Ρόουζ Χάουλαντ βρισκόταν σε ένα όχημα δασικής περιπολίας μαζί με την ομάδα εθελοντών πυροσβεστών της Ροδόπολης, το οποίο κατευθυνόταν προς το φράγμα του Μαραθώνα. Η ομάδα έλαβε σήμα για πυρκαγιά προς Καλέντζι. Δεν ήταν η πρώτη κρίση που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν. Το ίδιο ισχύει και για τη Βρετανοαμερικανίδα φωτογράφο. Παρ’ όλα αυτά, κανείς τους δεν φανταζόταν το μέγεθος της πυρκαγιάς.
Η Χάουλαντ ζει εδώ και τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα. Στις αρχές του καλοκαιριού ζήτησε από την ομάδα των εθελοντών πυροσβεστών της Ροδόπολης, η οποία υπάγεται στην Πολιτική Προστασία, να τους ακολουθήσει και να καταγράψει την καθημερινότητα και τις περιπολίες τους για τις ανάγκες ενός πολυσύνθετου πρότζεκτ. Στόχος της ήταν να αποτυπώσει την «αργή βία» που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. «Θέλησα να καταγράψω τις αντιδράσεις των ανθρώπων που ανταποκρίνονται άμεσα στις πυρκαγιές, οι οποίοι μπορεί να είναι απλήρωτοι και να εργάζονται χωρίς υποστήριξη», λέει. Εδώ και μήνες συμμετέχει σε βάρδιες περιπολίας με την ομάδα.
«Είναι σαν τη σκοπιά στον στρατό», λέει ο Γαβριήλ Λουκέρης, εθελοντής πυροσβέστης από το 2013. «Πρέπει να αφιερώνεις τετράωρα και οκτάωρα από τον προσωπικό σου χρόνο στο κλιμάκιο. Μπορούν να περάσουν μέρες, αλλά και ώρες, που να μη γίνεται τίποτα, αλλά το κακό θα γίνει όταν δεν το σκέφτεσαι», λέει ο Γαβριήλ Λουκέρης, εθελοντής πυροσβέστης από το 2013.
«Η φωτιά μάς προσπέρασε»
Το όχημα πλησίαζε προς το φράγμα του Μαραθώνα. «Ακούσαμε στο σήμα πως ξέσπασε πυρκαγιά στον Βαρνάβα. Ήταν εκτός του τομέα μας, αλλά ήμασταν σε διαρκή επικοινωνία με τους πυροσβέστες στο μέτωπο στο Καλέντζι, καθώς ακούσαμε πως η φωτιά πλησίαζε στο φράγμα του Μαραθώνα», διηγείται ο Γιώργος Αποστολόπουλος, επικεφαλής του κλιμακίου, στο οποίο βρισκόταν η φωτογράφος. Η Χάουλαντ θυμάται ακόμη το μέγεθος της φωτιάς. «Ήταν κοντά στα 25 μέτρα, έκαιγε ασταμάτητα μια αγροτική έκταση».
Μετά από τρεις ώρες, η ομάδα χρειαζόταν ανεφοδιασμό για νερό και αναγκάστηκε να επιστρέψει στη βάση της. Η κατάσταση όμως είχε επιδεινωθεί, με τα μελτέμια να διασπείρουν την πυρκαγιά προς τη Σταμάτα, τη Ροδόπολη και τον Διόνυσο. «Δεν υπήρχαν δρόμοι για να την προλάβουμε, η θερμοκρασία ήταν τόσο υψηλή, όπως και οι άνεμοι. Η φωτιά μάς προσπέρασε, αλλά ποιος πίστευε ότι θα φτάσει στο Χαλάνδρι…» λέει ο Γιώργος Αποστολόπουλος.
Η Χάουλαντ κατέγραφε τις προσπάθειες των πυροσβεστών και των πολιτών με την κάμερά της. Η αυτοθυσία και η συνεργασία τους της προκάλεσαν τη μεγαλύτερη εντύπωση. «Ήταν εντυπωσιακή η προσπάθεια όλων να προστατέψουν τη γη στην οποία μεγάλωσαν. Θυμάμαι την ιστορία μιας γυναίκας, η οποία πήγαινε στη δουλειά της, συμπλήρωνε το οκτάωρο και επέστρεφε πίσω, όπου για δώδεκα ώρες “πολεμούσε” με τις φλόγες. Όλοι τους ήρθαν κοντά, βοήθησαν όπως μπορούσαν», αναφέρει.
«Δεν υπήρχαν δρόμοι για να την προλάβουμε, η θερμοκρασία ήταν τόσο υψηλή, όπως και οι άνεμοι. Η φωτιά μάς προσπέρασε, αλλά ποιος πίστευε ότι θα φτάσει στο Χαλάνδρι…» ―Γιώργος Αποστολόπουλος, εθελοντής
«Ακόμα και ένας άνθρωπος να έρθει και να μας δώσει ένα παγωμένο μπουκάλι νερό είναι πολύ σημαντικό για εμάς. Δεχόμαστε συνεχώς βοήθεια από τους πολίτες, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Δεν πληρωνόμαστε από κανέναν. Ακόμα και τα οχήματά μας αποκτήθηκαν από χορηγίες», λέει ο κ. Αποστολόπουλος. Βέβαια, η παροχή βοήθειας έχει δύο όψεις. «Μπορεί κάποιος να έχει την καλή διάθεση να μας βοηθήσει, αλλά, όταν πλησιάζει τη φωτιά χωρίς μέσα ατομικής προστασίας, έχοντας πλήρη άγνοια κινδύνου, αναγκαζόμαστε να αφήσουμε τη φωτιά να καίει, καθώς υπάρχει η πιθανότητα να τραυματιστεί».
Οι πυρκαγιές του φθινοπώρου
Η φωτιά επεκτάθηκε στα νότια, τα μέτωπα πολλαπλασιάστηκαν, ενώ το μέτωπο στα Μέγαρα που είχε ξεσπάσει τις προηγούμενες ώρες προκαλούσε διάσπαση των δυνάμεων της Πυροσβεστικής. Η πυρκαγιά επεκτάθηκε σε Γραμματικό, Μαραθώνα και Πεντελικό όρος. Ύστερα, στη Σταμάτα, στη Ροδόπολη και στον Διόνυσο. Μέσα σε λίγες ώρες, η φωτιά εισήλθε στον αστικό ιστό της Αθήνας. Νέα Πεντέλη, Βριλήσσια και Πάτημα Χαλανδρίου. Οι εικόνες από την οδό Αναπαύσεως και η είδηση του θανάτου της 65χρονης Νάντιας Ποντούμπναγια, η οποία εντοπίστηκε απανθρακωμένη σε βιοτεχνία της περιοχής, στιγμάτισαν ακόμα ένα θλιβερό καλοκαίρι και ενέτειναν το αίσθημα ανασφάλειας των κατοίκων των βορείων προαστίων της Αττικής.
Η αυξημένη ευαλωτότητα των περιοχών που εκτείνονται σε μεικτές ζώνες οικισμών και δασών, όπως και η απώλεια ενός σημαντικού ποσοστού των πράσινων πνευμόνων της Αττικής, έχουν γίνει κομμάτι μιας καλοκαιρινής πραγματικότητας.
Σύμφωνα με ανάλυση που δημοσίευσε το meteo.gr, η οποία αξιοποίησε τις αναφορές της Υπηρεσίας Ταχείας Χαρτογράφησης Copernicus και του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), από το 2017 μέχρι και τις 13 Αυγούστου 2024, που σβήστηκε η πυρκαγιά της Βορειοανατολικής Αττικής, δεκατρείς μεγάλες πυρκαγιές έκαψαν περισσότερα από 700.000 στρέμματα, από τα οποία τα 435.000 αντιστοιχούν σε δάση. Ο αριθμός αντιστοιχεί στο 37% των δασών της Αττικής. Ρεπορτάζ της «Κ» αναφέρουν πως η τελευταία πυρκαγιά ενέτεινε τον κίνδυνο ερημοποίησης του Λεκανοπεδίου, τόσο λόγω της κλιματικής κρίσης που εκδηλώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας και της λειψυδρίας από την έλλειψη βροχοπτώσεων όσο και λόγω του προβλήματος της ανακοπής της φυσικής αναδάσωσης, καθώς τα δάση δεν προλαβαίνουν να αναγεννηθούν, παρά τις ενέργειες που γίνονται κατά καιρούς.
Το πιο χαρακτηριστικό σήμα κινδύνου που εκπέμπει η κλιματική αλλαγή είναι και η πιθανότητα επέκτασης της αντιπυρικής περιόδου, καθώς παραδοσιακά αυτή ορίζεται από την 1η Μαΐου μέχρι την 31η Οκτωβρίου. Η φωτιά στην Κορινθία, με τις διάσπαρτες εστίες κατά μήκος 32 χιλιομέτρων, που ξέσπασε στην εκπνοή του Σεπτεμβρίου και οι ανακοινώσεις του Πυροσβεστικού Σώματος για 26 πυρκαγιές σε αγροτοδασικές εκτάσεις μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο στην καρδιά του Οκτωβρίου, όπως και η πυρκαγιά στο Παγγαίο όρος, λίγο πριν μπει ο Νοέμβριος, δείχνουν πως ο κίνδυνος εκδήλωσης παραμένει ενεργός ακόμα και στο τέλος της περιόδου, τεστάροντας τις αντοχές του Πυροσβεστικού Σώματος.
Ο φόβος σήμερα
Τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, η Αλεξάντρα Χάουλαντ παραμένει με την ομάδα των εθελοντών πυροσβεστών. Καταγράφει με τον φακό της με ντοκιμαντερίστικο ύφος αυτό που ζει, παράλληλα όμως καταφεύγει στις καλές τέχνες ώστε να επαναδιηγηθεί τα προβλήματα με τρόπο που θα ευαισθητοποιήσει το κοινό. Το έκανε στις εικόνες που βλέπετε, το έχει κάνει με φωτογραφικά πρότζεκτ στα ταξίδια της στη Μέση Ανατολή.
Η πυρκαγιά στο Παγγαίο όρος, λίγο πριν μπει ο Νοέμβριος, δείχνει πως ο κίνδυνος εκδήλωσης παραμένει ενεργός ακόμα και στο τέλος της αντιπυρικής περιόδου.
Αυτή τη στιγμή η ομάδα των εθελοντών της Ροδόπολης φοβάται λιγότερο μια νέα πυρκαγιά, αλλά φοβάται πολύ την εκδήλωση άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων − μια πλημμύρα θα ήταν καταστροφική για την περιοχή της Σταμάτας. Ο κ. Αποστολόπουλος παρατηρεί πως η μορφολογία του εδάφους στη συγκεκριμένη περιοχή δημιουργεί προβλήματα όταν υπάρχουν βροχοπτώσεις. «Ελπίζουμε απλώς να έχουν υλοποιηθεί τα αναγκαία αντιπλημμυρικά έργα», σημειώνει. Ωστόσο, το μετατραυματικό στρες από τις πυρκαγιές παραμένει και εικόνες από την πυρκαγιά εμφανίζονται τη νύχτα, στα όνειρα. Αυτές είναι οι επιπτώσεις της αργής βίας.
