Η «Καθημερινή» της Κυριακής, που κυκλοφορεί 20 Φεβρουαρίου, φιλοξενεί τον δεύτερο τόμο του ιστορικού αφηγήματος του Τζάιλς Μίλτον για την καταστροφή της Σμύρνης.
Ο συγκλονιστικός δεύτερος τόμος του βιβλίου ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ – ΣΜΥΡΝΗ 1922 αφηγείται μέρα-μέρα τα γεγονότα της καταστροφής, ξεκινώντας με εικόνες από την είσοδο στην πόλη Ελλήνων στρατιωτών που υποχωρούσαν: «Ήταν ένας αξιολύπητος όχλος από ρακένδυτους, αποκαμωμένους και χλωμούς στρατιώτες και μαζί τους υπήρχαν εκατοντάδες πρόσφυγες, τόσο Έλληνες όσο και Τούρκοι, που έσερναν τα βήματά τους κάτω από τον ανελέητο ήλιο, μέσα σε σύννεφα καυτής σκόνης που περιδινούνταν στην ατμόσφαιρα».
Στη συνέχεια, ο Μίλτον βασισμένος σε αναμνήσεις και μαρτυρίες ανθρώπων που ζούσαν τότε στη Σμύρνη, παρουσιάζει τις αντιδράσεις των κατοίκων της (Λεβαντίνων, Αρμενίων, Ελλήνων κ.ά.), όταν άρχισε να γίνεται φανερό ότι επίκειται η είσοδος του τουρκικού στρατού στην πόλη καθώς και όσα συνέβησαν μετά από αυτήν.
Γράφει χαρακτηριστικά: «Ως τα μέσα του απογεύματος, η πειθαρχία στο τακτικό στράτευμα του Κεμάλ είχε ολοκληρωτικά καταρρεύσει και οι διοικητές του κατέληξαν να ασκούν ελάχιστη ή καθόλου επιβολή σε ανθρώπους που είχαν αποκτηνωθεί από χρόνια συνεχόμενου πολέμου. Μερικοί στρατιώτες –με το πάθος τους να πυροδοτείται από το αλκοόλ– διέπρατταν ωμότητες με απροκάλυπτο τρόπο». Συγκλονιστική μία από τις μαρτυρίες που παραθέτει: «Χιλιάδες άνθρωποι βίωναν τις ίδιες εμπειρίες… Κάθε βράδυ, ήταν αναγκασμένοι να λουφάζουν μαζί κάτω από τοίχους ή δίπλα στις τσάντες τους, ουρλιάζοντας κάθε φορά που πλησίαζαν Τούρκοι και προσπαθώντας εις μάτην να εμποδίσουν τις αρπαγές των κοριτσιών. Πολλοί πατέρες και πολλές μητέρες βρήκαν τον θάνατο προσπαθώντας να υπερασπιστούν την τιμή των θυγατέρων τους».
Αποκαλυπτικό το βιβλίο ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ – ΣΜΥΡΝΗ 1922 και για τη φωτιά που κατέκαυσε την πόλη. Παραθέτει τη μαρτυρία ενός από τους πρώτους ανθρώπους που πρόσεξαν το ξέσπασμά της, της διευθύντριας του Αμερικανικού Διακολεγιακού Ινστιτούτου: «Είδα με τα ίδια μου τα μάτια έναν Τούρκο αξιωματικό να μπαίνει σε ένα σπίτι κρατώντας μικρούς τενεκέδες πετρελαίου ή βενζίνης και μέσα σε λίγα λεπτά το σπίτι να γίνεται παρανάλωμα». Και σημειώνει: «Μέχρι σήμερα, οι περισσότεροι Τούρκοι ιστορικοί επιμένουν να υποστηρίζουν ότι η φωτιά –η οποία δεν θα αργούσε να λάβει τρομακτικές διαστάσεις– ήταν πράξη σαμποτάζ των Ελλήνων και των Αρμενίων. Όμως υπάρχουν πλήθος αμερόληπτων περιγραφών οι οποίες πιστοποιούν το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός έβαλε εσκεμμένα φωτιά στη Σμύρνη».
Συγκλονιστική η μαρτυρία που παραθέτει ο Μίλτον για ό,τι επακολούθησε: «“Οι φλόγες ανέβαιναν όλο και ψηλότερα” γράφει ο Οράν Ρέιμπερ, ένας τουρίστας που είχε φτάσει στη Σμύρνη πριν από λίγες μόλις ημέρες. “Τα ουρλιαχτά του αλλόφρονος πλήθους στην προκυμαία ακούγονταν σε απόσταση ενάμισι χιλιομέτρου. Μπορούσες να διαλέξεις ανάμεσα σε τρεις τρόπους θανάτου: τη φωτιά που μαινόταν πίσω σου, τους Τούρκους που περίμεναν στα σοκάκια και τη θάλασσα που ανοιγόταν μπροστά σου… στη σύγχρονη ιστορία, ίσως τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με τη νύχτα της 13ης Σεπτεμβρίου στη Σμύρνη”».
Ο δεύτερος τόμος κυκλοφορεί την Κυριακή 20 Φεβρουαρίου με την «Καθημερινή»
