Πριν από έναν αιώνα η πένα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μας χάρισε το πιο σκληρό κείμενο που γράφτηκε ποτέ στην ελληνική λογοτεχνία. Ξαναδιαβάζοντας τη Φόνισσα, με αφορμή τη μεταφορά της στον κινηματογράφο, προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς η νουβέλα αυτή εξελίχθηκε σε βασικό κομμάτι κουλτούρας μας, ελκύοντάς μας με έναν αλλόκοτο και σκοτεινό τρόπο.
Η Φόνισσα εκτυλίσσεται στη Σκιάθο του 19ου αιώνα. Ένα νησί που απέχει πολύ από τον ειδυλλιακό τουριστικό προορισμό του σήμερα. Είναι ένας τόπος φτωχικός, ανεμοδαρμένος, αφιλόξενος. Οι άντρες βρίσκουν δουλειά στη θάλασσα, οι γυναίκες μένουν πίσω να παλεύουν με όλες τις δυσκολίες. Μία από αυτές, η Χαδούλα -ή Φραγκογιαννού. Φροντίζει τις γυναίκες με τις γνώσεις που είχε για τα βότανα, τους ξεγεννάει τα παιδιά, ή τα σκοτώνει όταν είναι κορίτσια και δεν τα έχουν ανάγκη.
Η Φραγκογιαννού μεταμορφώνεται μέσα από την πράξη της. Παρόλα αυτά, δεν γίνεται ποτέ πλήρως και μόνο δαιμονική. Είναι μια δυνητική αγία, που φτάνει στον φόνο ρισκάροντας παράλληλα τη ζωή της. Είναι ένας κανονικός, συμπαθής άνθρωπος. Είναι βασανισμένη, ξεγελασμένη και αδικημένη. Για τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, συγγραφέα και πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η Χαδούλα «εκφράζει τη δυστυχία τού να είσαι γυναίκα».
Η Φόνισσα, που εκδόθηκε το 1912, είναι ένα εντελώς ανθρώπινο και ξεκάθαρα «ελληνικό» θρίλερ. Αποτελεί μια από κάθε άποψη τρομακτική σύλληψη του Παπαδιαμάντη, τόσο υπερβολική αλλά και τόσο καλογραμμένη, ώστε να ακούγεται απόλυτα αληθινή. Ένα long seller και παράλληλα best seller, που αντί να δίνει έτοιμες απαντήσεις, μας γεννά περισσότερα ερωτήματα – ακριβώς, δηλαδή, όπως κάνουν τα μεγάλα μυθιστορήματα. Απλώς, στο τέλος μάς χαρίζει την εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας που περνάει ένα θαλασσινό πέρασμα και χάνεται για πάντα, «εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης».
Το βιβλίο «Η Φόνισσα» του Αλ. Παπαδιαμάντη κυκλοφορεί σήμερα με την «Καθημερινή της Κυριακής».
