Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Λουίζα Μέι Άλκοτ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Γεννημένος στη Βομβάη των Ινδιών κι έχοντας ζήσει αρκετά στη χώρα αυτή μετά το 1882, ο Κίπλινγκ ήταν εξοικειωμένος με τον κόσμο της ζούγκλας. Αυτόν τον κόσμο περιγράφει στο «Βιβλίο της Ζούγκλας» με εξαιρετικά γοητευτικό τρόπο και κάνοντας σαφείς αντιστοιχίες με τον κόσμο των ανθρώπων. Κεντρικός ήρωας, ένα μικρό παιδί, ο Μόγλης, που αναγκάζεται να ζήσει στην παρθένα φύση και να ανακαλύψει τα μυστικά της. Φίλοι του αλλά και εχθροί του άγρια ζώα -αρκούδες, πάνθηρες, λύκοι, πύθωνες και άλλα-, με χαρακτήρες που θυμίζουν συχνά τους ανθρώπινους. Από τους πιο γνωστούς και διαχρονικού ήρωες της παιδικής λογοτεχνίας, ο Μόγλης αγαπήθηκε πολύ, ενώ το «Βιβλίο της Ζούγκλας» αξιοποιήθηκε από το κίνημα του Προσκοπισμού κι έγινε ταινία.

Μόγλης: Η ιστορία της παιδικής ηλικίας

Όταν ήμουν μικρός αγαπούσα πολύ τα βιβλία φαντασίας. Όχι ότι μ’ άφηναν αδιάφορο τα ρεαλιστικά βιβλία - ποιο παιδί, άλλωστε, δεν έμαθε τι σημαίνει «πόλεμος» μέσα από τον Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου της Άλκης Ζέη ή «φιλία» μέσα από τις Περιπέτειες του Τομ Σόγερ; Ωστόσο, όπως συνέβαινε και με τη μουσική -τη μεγάλη μου αγάπη-, τα βιβλία φαντασίας τα προτιμούσα, γιατί κατόρθωναν να αφήνουν ανοιχτό ένα απεριόριστο πεδίο ερμηνειών, άρα έκαναν ένα παιδί να νιώθει πιο ελεύθερο. Έκαναν τα απίθανα πιθανά, έφερναν τα μακρινά κοντά, και σε εξοικείωναν με πλάσματα και καταστάσεις έξω από τη συνηθισμένη ανθρώπινη σφαίρα. Μπορώ να παραθέσω έναν μακρύ κατάλογο αναγνωσμάτων αυτού του είδους.

Ωστόσο, το πιο αγαπημένο, εκείνο που κατάφερε να με κρατήσει αιχμάλωτο για καιρό στο κλειστό, αν και εξωτικό του «σύμπαν» δεν ήταν άλλο από το Βιβλίο της Ζούγκλας, του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, ή αλλιώς Μόγλης, όπως είναι γνωστό στη χώρα μας.

Ίσως να μην υπάρχει άλλο βιβλίο τόσο στενά συνυφασμένο με την παιδική ηλικία σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, όσο αυτό. Θα τολμούσα να πω, μάλιστα, πως το Βιβλίο της Ζούγκλας είναι η ίδια η ιστορία της παιδικής ηλικίας, εφόσον πρόκειται για μια γλαφυρή μεταφορά όσων διαδραματίζονται στη ζωή ενός παιδιού στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει έναν κόσμο αφιλόξενο, με αμέτρητες αντιξοότητες και δοκιμασίες.

Η σύλληψή του, αν και πρωτότυπη, είναι απλή: Ένα χωριατόπαιδο που το λένε Μόγλη απάγεται από ένα κοπάδι λύκων και μεταφέρεται στο άντρο τους. Εκεί, με τη βοήθεια των «δασκάλων» του -της αρκούδας Μπαλού και του μαύρου πάνθηρα Μπαγκίρα- μαθαίνει να αντιμετωπίζει τις κακοτοπιές και να τα βγάζει πέρα με τις απειλές, που συνήθως προέρχονται από τον Σιρ Χαν, μια αιμοβόρα τίγρη. Καθώς ωριμάζει, ο Μόγλης μαθαίνει πως ο πραγματικός νόμος της ζούγκλας δεν είναι άλλος από το δίκαιο του ισχυρού. Γίνεται θαρραλέος και το βιβλίο τον ακολουθεί στις πολυάριθμες περιπέτειές του ώσπου να καταφέρει να επιστρέψει στον πολιτισμό των ανθρώπων.

Σε πρώτο επίπεδο πρόκειται για μια υπέροχη όσο και συγκινητική περιπέτεια μέσα στη μαγευτική άγρια φύση. Διαβάζοντας το βιβλίο, νιώθεις πως ακούς περίεργους ήχους, πως αισθάνεσαι την υφή των φιδιών που γλιστρούν ανάμεσα στα παχιά φυλλώματα ή τις δροσοσταλίδες που κρέμονται από τα άγρια λουλούδια. Καθώς όμως η ιστορία ξετυλίγεται, αντιλαμβάνεσαι πως κάτι ακόμη θέλει να μας πει ο συγγραφέας του. Πρόκειται για ένα αφήγημα «ενηλικίωσης»: της ενηλικίωσης ενός αγοριού παράξενου, διαφορετικού, που μεγαλώνει όχι όπως τα άλλα παιδιά, στο χωριό, αλλά στο λημέρι άγριων θηρίων.

Το αγόρι-λύκος είναι μια αρχετυπική φιγούρα της παγκόσμιας λαϊκής παράδοσης με καταβολές στην αρχαία Ρώμη και στην ιστορία των δίδυμων Ρώμου και Ρωμύλου που, όπως κι ο Μόγλης, θήλασαν κι εκείνα από το στήθος μιας λύκαινας. Ίσως και ο ίδιος ο Κίπλινγκ να άκουσε κάποιον αντίστοιχο λαϊκό θρύλο στις Ινδίες όπου γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ή να είχε κιόλας μάθει για το «άγριο παιδί της Αveyron», το εντεκάχρονο που συγκλόνισε τη κοινή γνώμη στις αρχές του 19ου αιώνα, έχοντας βρεθεί σε ημιάγρια κατάσταση σ’ ένα δάσος της Γαλλίας. Ο Μόγλης, σε ένα βαθύτερο επίπεδο ανάγνωσης «κουβαλά» μια άλλη, υπαρξιακή, κοινωνική και πολιτική διάσταση: Σε κάποια φάση της ιστορίας οδηγείται μακριά από το κοπάδι που τον ανέθρεψε, διότι μοιάζει πολύ με τους ανθρώπους. Πίσω στο χωριό όμως δεν μπορεί να γίνει ανεκτός, διότι μοιάζει πολύ με τους λύκους.

Για τα θηρία, είναι πολύ «άνθρωπος». Για τους ανθρώπους είναι πολύ «θηρίο». Πουθενά δεν γίνεται αποδεκτός. Έτσι, το Βιβλίο της Ζούγκλας γίνεται μια γλαφυρή αντιρατσιστική έκκληση για την κοινωνική αποδοχή αυτών που φαινομενικά «δεν μας μοιάζουν». Προεκτείνοντας το μεταφορικό νόημα που ήθελε να προσδώσει ο Κίπλινγκ στην ιστορία του, ο κόσμος του Μόγλη είναι ο σκληρός κόσμος της επιβίωσης όχι μόνο στην καρδιά της ζούγκλας αλλά και στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου πολλά παιδιά μεγαλώνουν αποστερημένα από την ίδια τους την παιδικότητα. Η ζούγκλα του Μόγλη είναι και οι δικές μας «ζούγκλες», όπου παιδιά από διαφορετικές κουλτούρες -είτε πρόσφυγες είτε από ευάλωτα κοινωνικά στρώματα- δοκιμάζονται καθημερινά μην έχοντας πρόσβαση σε βασικά και αυτονόητα δικαιώματα.

Η μαγεία όμως του βιβλίου συνίσταται στο γεγονός ότι ο Κίπλινγκ κατορθώνει να περάσει τα μηνύματά του με τρόπο ανεπαίσθητο, χωρίς να ξεχνά ούτε λεπτό ποιο είναι το πρωταρχικό -ευαίσθητο- κοινό στο οποίο απευθύνεται, δηλαδή τα παιδιά, αλλά και ποια είναι η πιο σημαντική λειτουργία της τέχνης: να τέρπει την ψυχή και το νου, ακόμη και του παιδικού.

Μύρων Μιχαηλίδης - Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Η ΜΑΡΙΑ ΣΟΛΩΜΟΥ ΑΦΗΓEIΤΑΙ «ΜΟΓΛΗ»
Ακούστε και κατεβάστε ή κατεβάστε σε κεφάλαια