Αναβαθμίστε τον για να δείτε σωστά αυτό το site. Αναβαθμίστε τον browser σας τώρα!
Ντάνιελ Ντεφόε
Είκοσι οκτώ δύσκολα χρόνια -τα περισσότερα μόνος- έζησε ο Ροβινσών Κρούσος σε ένα τροπικό νησί. Τις εμπειρίες, τις περιπέτειες και τις αγωνίες του, την επιμονή και την ευρηματικότητα που του επέτρεψαν τα επιβιώσει, να δημιουργήσει μια ολόκληρη αποικία, να αποκτήσει έναν πιστό υπηρέτη, να αντιμετωπίσει κανιβάλους και στασιαστές, και τελικά να επιστρέψει στην πατρίδα – όλα αυτά τα αφηγείται ο Ντεφόε στο βιβλίο του με τρόπο απλό και γοητευτικό. Κάποιος Σκωτσέζος ναυαγός, ο Αλεξάντερ Σέλκιρκ, που έζησε τέσσερα χρόνια σε ένα νησί του Ειρηνικού, στο αρχιπέλαγος Χουάν Φερνάντες στα ανοιχτά της Χιλής, ενέπνευσε τον Άγγλο συγγραφέα. Όμως, οι περιγραφές του φωτογραφίζουν μάλλον το νησί Τομπάγκο της Καραϊβικής. Όπως και να έχει, ο Ντεφόε χάρισε στο νεανικό αναγνωστικό κοινό ένα σπουδαίο έργο, που έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και έχει κυκλοφορήσει σε εκατοντάδες εκδοτικές μορφές....
Γιος Λονδρέζου κρεοπώλη, ο Ντάνιελ Φόε (1660-1731), πρόσθεσε στα 35 του ένα Ντε στο επίθετό του, ως ένδειξη αριστοκρατικής καταγωγής. Ο Ντεφόε, όπως έγινε γνωστός, δεν ακολούθησε την επιθυμία του πατέρα του, κι αντί για ιερωμένος έγινε επιχειρηματίας. Αργότερα ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, εκδίδοντας μια πολιτική εφημερίδα, και υπήρξε μυστικός πράκτορας του βασιλιά Ουίλιαμ Γ' στη Σκωτία και τη Γαλλία. Άφησε πίσω του περίπου 545 έργα που καταπιάνονται με διάφορα θέματα (οικονομία, εμπόριο, πολιτική, δίκαιο, γεωγραφία, ταξίδια, θρησκεία, ψυχολογία κ.ά.). Τη φήμη και το κύρος του, ωστόσο, τα οφείλει κυρίως στην πρωτοπόρα παρουσία του στην οικονομική δημοσιογραφία και το μυθιστόρημα. Ο «Ροβινσών Κρούσος» (1719) είναι το εμβληματικό του έργο. Στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει, επίσης, ο «Μολ Φλάντερς» (1720), η «Ρωξάνα» (1724) και «Η πανούκλα του Λονδίνου» (1720).
Η εμφάνιση του Παρασκευά, η σωτηρία της ζωής του από τον Ροβινσώνα, η αναγνώριση του γεγονότος αυτού από έναν άγνωστο που ανήκει σε ανθρωποφάγα φυλή αποτελούν την αφετηρία για να διαμορφωθεί μια σύνθετη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων που ανήκουν σε εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις ζωής.
Ο Ροβινσώνας Κρούσος, ένα μυθιστόρημα όπου κυριαρχούν η περιπέτεια, η εξερεύνηση άγνωστων τόπων, η συνύπαρξη δυο ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς γράφτηκε το 1719 από τον Daniel Defoe, συγγραφέα και δημοσιογράφο και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το αναγνωστικό κοινό της εποχής του. Ο Defoe εμπνεύστηκε το μυθιστόρημα αυτό από την πραγματική περιπέτεια του Σκωτσέζου τιμονιέρη Αλέξανδρου Σέλκιρκ.
Ο Ροβινσώνας Κρούσος, ένα ατίθασο παιδί μιας πλούσιας οικογένειας εμπόρων που ζει το 17 ο αι. στην Αγγλία, αγαπά τις περιπέτειες και τις περιπλανήσεις και παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της οικογένειάς του αποφασίζει να μπαρκάρει με το πλοίο του πατέρα ενός φίλου του για να γνωρίσει τον κόσμο. Έτσι ξεκινά η οδύσσειά του που κράτησε πολλά χρόνια. Ο νεαρός Ροβινσώνας είχε να αντιμετωπίσει πολλές αντιξοότητες, δύσκολες συνθήκες, εφιαλτικές καταστάσεις που προέρχονταν από το άγριο και άγνωστο γι’ αυτόν φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον τόσο πάνω στο καράβι όσο και στο έρημο νησί όπου τον πέταξαν τα κύματα.
Τα στοιχεία της περιπέτειας και της εξερεύνησης εξωτικών χωρών, καθώς και η αμεσότητα του λόγου και το καθημερινό ύφος του Defoe είναι τα στοιχεία που έλκουν σε πρώτο επίπεδο το νεανικό αναγνωστικό κοινό. Το μυθιστόρημα αυτό, που δεν είχε γραφτεί για παιδιά, αλλά ιδιοποιήθηκε από αυτά ήδη από τον 19 ο αι., αναδεικνύει ταυτόχρονα τις κυρίαρχες παιδαγωγικές αξίες της Αγγλίας της εποχής, όπως είναι η εργατικότητα, η υπομονή, η πειθαρχία, η πίστη στο θεό και η σημασία της για τον άνθρωπο. Ο Ροβινσώνας, απομονωμένος στο νησί του, χρησιμοποιεί όλες τις γνώσεις και τις δεξιότητες τις οποίες είχε αποκτήσει στο πολιτισμένο δυτικό περιβάλλον: καλλιεργεί τη γη, εκτρέφει ζώα, φτειάχνει εργαλεία, κατασκευάζει κατοικία και βάρκα ώστε να εξασφαλίσει μια ζωή αυτάρκη.
Η εμφάνιση του Παρασκευά, η σωτηρία της ζωής του από τον Ροβινσώνα, η αναγνώριση του γεγονότος αυτού από έναν άγνωστο που ανήκει σε ανθρωποφάγα φυλή αποτελούν την αφετηρία για να διαμορφωθεί μια σύνθετη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων που ανήκουν σε εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις ζωής. Η σχέση αφέντη- δούλου αποτελεί τη μία πλευρά συνύπαρξης μεταξύ Ροβινσώνα Κρούσου και Παρασκευά, γεγονός που ενισχύεται από την επίμονη προσπάθεια του Ροβινσώνα να του «διδάξει» τις αξίες και τις συνήθειες του δυτικού πολιτισμού. Πίσω όμως από το γεγονός αυτό προβάλλει ο πυρήνας της αποικιοκρατικής πολιτικής της Αγγλίας που αποβλέπει στον εκπολιτισμό των βαρβάρων. Από την άλλη πλευρά, η σχέση αυτή διευρύνεται και αναδεικνύει το στοιχείο της κοινωνικότητας, της ανάγκης του ανθρώπου να ζει, να συνεργάζεται, να επικοινωνεί με τον άλλο, παρά τις διαφορές που φαίνονται σε πρώτη φάση αξεπέραστες.
Η εμβέλεια και η «εμβληματικότητα» του μυθιστορήματος αυτού, που ξεπερνά την εποχή του σε βάθος χρόνου οδήγησε στην έκδοση μιας σειράς από μυθιστορήματα με παρόμοιο θέμα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, τις λεγόμενες «ροβινσωνιάδες», που διασκευάστηκαν και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Νέο Ρομπινσόν του J.H.Campe (1779), τον Ελβετό Ροβινσώνα του J.D. Wyss (1813), τη Μυστηριώδη Νήσο του J. Verne(1874) κ.ά., καθώς και τον νεότερο, ανατρεπτικό, Παρασκευά τoυ M. Tournier (1971).
Όλες οι παραπάνω επισημάνσεις αιτιολογούν το γεγονός ότι και σήμερα η ανάγνωσή του είναι επίκαιρη, καθώς η περιπέτεια, το άγνωστο, η σχέση μεταξύ ανθρώπινων πολιτισμών και φύσης αποτελούν απαράγραπτα στοιχεία της ίδιας της υπόστασής μας.
Άντα Κατσίκη -Γκίβαλου Ομ. Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών