Μάλτα: Βουτιά στην ιστορία

Ελευθερία Αλαβάνου

31.10.2019 • 01:21

Με βρετανικότητα πιο έντονη από του Λονδίνου, μπαρόκ αρχιτεκτονική και προϊστορικούς ναούς, συμπυκνώνει τον πολιτισμό όλης της Ευρώπης.

Στην αρχή μπερδεύτηκα βλέποντας από τη μία το Diana’s Pub κι από την άλλη το Churchill’s. Η επιλογή έγειρε υπέρ του Τσόρτσιλ, του παλιομοδίτη Βρετανού με τις τεράστιες επιτυχίες, τις αλλεπάλληλες αποτυχίες και τις ανθυγιεινές συνήθειες (όπως το πρωινό ουίσκι). Ούτως ή άλλως, το μενού στην παμπ της Νταϊάνα ήταν μέτριο, με σάντουιτς και μπέργκερ, ενώ στου Τσόρτσιλ σέρβιραν φρέσκια ψαρόσουπα και σαλάτα με μαλτέζικο κατσικίσιο τυρί. 

H επιλογή αποδείχτηκε σωστή. Ήταν πράγματι καλό το φαγητό και πολύ ατμοσφαιρικό το να τρως κάτω από ένα ζωγραφικό πορτρέτο του Ουίνστον. Το γιατί συνωστίζονταν, όμως, τόσο πολλές βρετανικές φυσιογνωμίες στην εστιατορική σκηνή της μικρής πόλης St. Paul’s Bay παρέμενε ως απορία. Πολύ κοντά βρίσκονταν επίσης τα Simply British, Fat Harry’s Dining και Watson’s Pub.

Όλες αυτές οι αγγλικές ονομασίες, σε συνδυασμό με τη Βρετανίδα σερβιτόρα, τους Βρετανούς συνδαιτυμόνες στο πρωινό του ξενοδοχείου και τους ηλιοκαμένους Βρετανούς περαστικούς σε κάθε γωνιά του St. Paul’s Bay, με έκαναν να καταλάβω ότι η βρετανικότητα της Μάλτας είναι κάτι το αδιαμφισβήτητο. Και είναι λογικό: 160 χρόνια κράτησε η βρετανική διακυβέρνηση της χώρας, έως το 1964, οπότε απέκτησε την ανεξαρτησία της.

Παρ’ όλα αυτά, το –πολύ ενδιαφέρον– ταξιδιωτικό χαρακτηριστικό της Μάλτας είναι το γεγονός ότι η βρετανικότητά της συνδυάζεται με πολλές ακόμα επιρροές. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, κατακτήθηκε από τους πάντες (Φοίνικες, Καρχηδόνιους, Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Άραβες, Νορμανδούς, Ιππότες, κ.ά.), με την ανθρώπινη παρουσία να ξεκινάει πριν από σχεδόν 8.000 χρόνια!

Τι έμεινε από το πέρασμα τόσων λαών που επιθυμούσαν να αφήσουν το λιθαράκι τους; Ένας τόπος που συνοψίζει τον πολιτισμό, την ομορφιά και τις αντιφάσεις Μεσογείου και Ευρώπης, με καθολική θρησκεία, αλλά αραβική γλώσσα, μπαρόκ αρχιτεκτονική και μεγαλιθικά μνημεία πιο παλιά από το Στόουνχεντζ. Κι όλα αυτά σε μια χώρα μόλις 316 τ.χλμ., μικρότερη δηλαδή από την Άνδρο.

ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ TOP 5 ΣΤΗ ΜΑΛΤΑ

Σταχυολογούμε πέντε αξιοθέατα, από τα πιο φημισμένα μέχρι τα τουριστικά άγνωστα, που δίνουν το στίγμα της πολυπολιτισμικής φυσιογνωμίας της νησιωτικής χώρας.

1 // Ένα σύγχρονο τζαμί   

(Φωτογραφία: AFP/VISUALHELLAS.GR)

 

Οι Άραβες, που κατέλαβαν τη Μάλτα το 870 μ.Χ., άφησαν τεράστια κληρονομιά στη χώρα, κυρίως όσον αφορά τη γλώσσα. Ωστόσο, σε μεγάλο βαθμό τα φυσικά ίχνη τους έχουν σβηστεί. Στην αρχιτεκτονική της Μάλτας κυριάρχησε το μπαρόκ των Ιπποτών, με όλες τις άλλες τάσεις να υποχωρούν. Ένα κτίριο που με την παρουσία του και μόνο μοιάζει σαν να εκπροσωπεί την ισλαμική πλευρά της Μάλτας είναι το τέμενος Mariam Al-Batool στην κωμόπολη Paola, με έναν πράσινο θόλο κι έναν μιναρέ ύψους 31,5 μ. Για τους Μαλτέζους είναι απλώς «Το Τζαμί», γιατί είναι ο μοναδικός χώρος που αρχιτεκτονικά παραπέμπει σε ισλαμικό τέμενος (παρότι υπάρχουν κι άλλοι χώροι λατρείας για τους μουσουλμάνους). Εγκαινιάστηκε το 1984 από τον Μουαμάρ Καντάφι, στο πλαίσιο της συνθήκης φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα σε Λιβύη και Μάλτα, και αποτελεί το πρώτο σύγχρονο τζαμί της Μάλτας. Το αμέσως προηγούμενο θεωρείται ότι κατασκευάστηκε επί Ιπποτών, το 1702, για να εξυπηρετήσει Τούρκους σκλάβους.

2 // Ο 'Αγιος Νικόλαος στα συντρίμμια της Προσερπίνα

(Φωτογραφία: Shutterstock)

Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Μάλτα το 218 π.Χ., φέρνοντας τη δική τους θρησκεία στο νησί και χτίζοντας ναούς για τους θεούς τους. Ένας εξ αυτών ήταν και ο ναός της Προσερπίνα (η αντίστοιχη ρωμαϊκή θεότητα της δικής μας Περσεφόνης), που βρισκόταν στη σημερινή πόλη Mtarfa της βορειοδυτικής Μάλτας. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς χτίστηκε, ξέρουμε όμως ότι ανακατασκευάστηκε στους χριστιανικούς χρόνους. Η συνέχεια είναι γνωστή –και δεν αφορά μόνο τη Μάλτα–, με το ρωμαϊκό πάνθεο σιγά σιγά να εγκαταλείπεται για να καθιερωθεί η νέα θρησκεία, η οποία εξόντωσε την Προσερπίνα ηθικά και φυσικά: στο σημείο όπου βρισκόταν ο ναός της χτίστηκε το 1613 το άγαλμα του Αγίου Νικολάου, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα. Για την ακρίβεια, η εκσκαφή για την κατασκευή του αγάλματος έφερε στο φως τα υπολείμματα του ναού, από τον οποίο αργότερα οι Ιππότες αποκόλλησαν κομμάτια και τα χρησιμοποίησαν στις προσόψεις κτιρίων της Βαλέτα. Κάνοντας λοιπόν μια βόλτα στην πρωτεύουσα της Μάλτας, μπορεί ανάμεσα στα μπαρόκ αριστουργήματα να θαυμάζετε και τα σκαλιστά μάρμαρα μιας αρχαίας θεάς.

3 // Το αξεπέραστο μπαρόκ των Ιπποτών

© Gianni Cipriano/The New York Times

Ο καθεδρικός του Αγίου Ιωάννη βρίσκεται στην καρδιά της Βαλέτα και χτίστηκε μεταξύ 1572 και 1577 από τους Ιωαννίτες Ιππότες (οι οποίοι κυβέρνησαν τη Μάλτα μεταξύ 1530 και 1798 και άφησαν το στίγμα τους στο νησί όσο κανένας άλλος). Κατά κοινή ομολογία, πρόκειται για την πιο εντυπωσιακή εκκλησία της Μάλτας. Όχι τόσο απέξω, όπου ακολουθεί μια μάλλον λιτή αρχιτεκτονική λογική, όσο στο –εξωφρενικά πληθωρικό– μπαρόκ εσωτερικό με το μαρμάρινο πάτωμα και τις τοιχογραφίες του Mattia Preti, με θέματα από τη ζωή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή. Σε αντιδιαστολή με το μακάβριο όνομά της («Ο αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή», 1608), η ελαιογραφία του Καραβάτζο που βρίσκεται στον ναό λογίζεται ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της δυτικής τέχνης. Σημειώστε ότι για τους πιστούς που θέλουν να προσευχηθούν η είσοδος είναι δωρεάν. Για τους υπολοίπους που θέλουν να τον επισκεφθούν ως αξιοθέατο, η είσοδος είναι 10 ευρώ (στην τιμή συμπεριλαμβάνεται audio guide σε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά κ.λπ., με «στάσεις» σε 24 σημεία). Πριν ξεκινήσετε, θυμηθείτε ότι πρόκειται για εκκλησία, επομένως το ντύσιμο πρέπει να είναι ανάλογο (επιπλέον απαγορεύονται τα τακούνια στιλέτο, γιατί φθείρουν το μάρμαρο).

4 // Οι προϊστορικοί ναοί των Γιγάντων

© Gerald Haenel/laif

Μια γυναίκα-γίγαντας, λέει ο μύθος, που τρεφόταν μόνο με μέλι και κουκιά, έμεινε έγκυος από έναν κοινό θνητό και –με το παιδί στον ώμο της– κατασκεύασε το σύμπλεγμα των ναών Ggantija, στο νησί Gozo. Οι δύο νεολιθικοί ναοί (3600-3200 π.Χ.) ανήκουν στη λίστα μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και είναι οι αρχαιότεροι μεγαλιθικοί ναοί της Μάλτας, προγενέστεροι ακόμα και του βρετανικού Στόουνχεντζ.  Κάποιοι από τους μεγάλιθους που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους, μήκους 5 μ., ζυγίζουν 50 τόνους έκαστος (!). Στον αρχαιολογικό χώρο θα ανακαλύψετε πόσο σπουδαίοι μηχανικοί ήταν οι Eυρωπαίοι πρόγονοί μας, το έργο των οποίων ήταν τόσο επιβλητικό, που αποδόθηκε σε γίγαντες.

5 // Στοίχημα με τον χρόνο

© Gerald Haenel/laif

Η πρώτη Πύλη της Βαλέτα κατασκευάστηκε το 1569 και λεγόταν Porta San Giorgio. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Άλλαξε πάμπολλα ονόματα (Porta Reale, Porte Nationale, ξανά Porta Reale, Kingsgate, Porta di terra), ακολουθώντας το πολιτικό τέμπο της εκάστοτε εποχής και το ποιος ήταν ο κατακτητής της Μάλτας. Γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε τέσσερις φορές. Από ένα γυμνό, λιτό άνοιγμα που ήταν, απέκτησε αψίδες, διακοσμήθηκε με αγάλματα, διευρύνθηκε με τρεις εισόδους, έως ότου την ανέλαβε ο Ρέντσο Πιάνο το 2011, για να την παραδώσει το 2014, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αρχιτεκτονικού ανασχεδιασμού. Η οπτική του Πιάνο ήταν να στενέψει την πύλη σε μια «σχισμή» μόλις 8 μ., από την οποία ίσα που θα χωρούσαν να μπουν οι άνθρωποι, όπως την εποχή των Ιπποτών. Για να το καταφέρει αυτό, επεξέτεινε τους προμαχώνες (32 μ. των οποίων είχαν αφαιρεθεί κατά την τελευταία επέμβαση, του ρασιοναλιστή Alziro Bergonzo, το 1965), προσθέτοντας παράλληλα ατσάλινες λεπίδες ανάμεσα στην παλιά και τη νέα κατασκευή, έτσι ώστε ο επισκέπτης να διακρίνει πού σταματά το παρελθόν και πού ξεκινά το παρόν. Μέχρι τον επόμενο επανασχεδιασμό της πύλης, σε καμιά πενηνταριά χρόνια που οι τάσεις στην αρχιτεκτονική θα έχουν αλλάξει, μπορούμε να απολαύσουμε το έργο του. Εκτός κι αν είναι αυτός ο εκλεκτός που θα κάνει τη διαφορά, δημιουργώντας ένα έργο που θα αντιπροσωπεύει τη Βαλέτα και όχι απλώς την εποχή του. Ο χρόνος θα το δείξει.