Στο Οφρύνιο Καβάλας, σε μια πλαγιά τρία χιλιόμετρα από τον Στρυμονικό Κόλπο, ο πρωινός ήλιος του Μάρτη λούζει τις ανθισμένες αμυγδαλιές, που είναι στοιχισμένες σε παρέλαση. Το δυνατό φως σκάει πάνω στα λευκά τους πέταλα, που σαν καθρέφτες το αντανακλούν στο χορτάρι, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι δεν υπάρχουν σκιές. Το φως είναι τόσο έντονο, που νομίζεις προς στιγμήν ότι τα δέντρα αιωρούνται. Μια διακριτική ευωδιά ποτίζει τον αέρα, ενώ το μόνο που ακούγεται είναι ο βόμβος των μελισσών που πεταρίζουν από λουλούδι σε λουλούδι για να ρουφήξουν το πρώιμο νέκταρ. Κοιτάζεις γύρω σου και σκέφτεσαι πως αυτό το μέρος επέλεξε η άνοιξη να στήσει τον πρώτο της χορό. Όχι τυχαία.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο γιος του Θησέα, Δημοφώντας, μετά τον Τρωικό Πόλεμο, ναυάγησε στη Θράκη και γνώρισε την κόρη του βασιλιά Σίθωνα, τη Φυλλίδα. Όταν έφυγε για την Αθήνα και καθυστέρησε να επιστρέψει για τον γάμο τους, η όμορφη κοπέλα κυριεύτηκε από απελπισία και οι θεοί, για να τη γλιτώσουν από τον θάνατο, τη μεταμόρφωσαν σε αμυγδαλιά. Ο Δημοφώντας γύρισε τον χειμώνα για να ψάξει την αγαπημένη του, και μόλις αντίκρισε το δέντρο χωρίς φύλλα, έκανε θυσία στους θεούς για να εξευμενίσει το πνεύμα της. Τότε η αμυγδαλιά, για να ανταποδώσει τα αισθήματα αγάπης, άνθισε μέσα στον χειμώνα και έγινε ένα διαχρονικό σύμβολο ελπίδας – η αγάπη που νικά τον θάνατο.
ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Οφρύνιο βρίσκεται δυτικά της Καβάλας, στους πρόποδες του Παγγαίου Όρους, κυριολεκτικά χτισμένο στο «φρύδι», στην κορυφογραμμή δηλαδή μιας χαμηλής πλαγιάς, ύψους 70-100 μέτρων. Οι περίπου 800 κάτοικοί του είναι στο σύνολό τους πρόσφυγες από το Οφρύνιο της Μικράς Ασίας, το σημερινό Ερέν Κιόι (Erenköy), το οποίο υπολογίζεται ότι απείχε 11 χλμ. από την αρχαία Τροία. Μέχρι το 1954, οπότε μετονομάστηκε, κρατούσε την παλιά του ονομασία, Κάτω Λακκοβίκια. Περιμετρικά του χωριού υπάρχουν διάσπαρτα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα –αναξιοποίητα για το κοινό–, που μαρτυρούν ότι κατοικούνταν από τους προϊστορικούς χρόνους, όπως τα ερείπια της αρχαίας πόλης Ηιών, που βρέθηκαν στην τοποθεσία Προφήτης Ηλίας, νότια του Οφρυνίου. Η Ηιών, που την ίδρυσαν άποικοι από την Ερέτρια, ήταν επίνειο της Αμφίπολης και μέσω του Στρυμόνα έφτανε μέχρι τη λίμνη του Αχινού (αρχαία Κερκινίτιδα), η οποία αποξηράνθηκε το 1936 για να δημιουργηθούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις για τους πρόσφυγες.
Στο χωριό λοιπόν, με τις ελληνικές σημαίες να κυματίζουν σχεδόν σε κάθε μπαλκόνι, δεν επιβιώνουν μνήμες που να το συνδέουν με την προσφυγική του καταγωγή. Ουσιαστικά, πρόκειται για έναν εξελισσόμενο οικισμό, που λόγω της νεότερης ιστορίας του ήταν αδύνατον να τηρήσει κάποια γραμμή παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Οι δρόμοι είναι φαρδείς, οι τσιμεντένιες αυλές φορτωμένες με τα βασικά αγαθά –ξύλα, βάζα με ελιές, τενεκέδες λάδι και οπωροκηπευτικά– και κάποιες κεραμιδωτές σκεπές καλύπτονται με φωτοβολταϊκά. Στην κεντρική πλατεία, ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου θυμίζει τον αγαπημένο πολιούχο των εκδιωχθέντων, η εικόνα του οποίου μεταφέρθηκε στην ομώνυμη εκκλησία στη Νίκαια του Πειραιά, εκεί όπου είχε εγκατασταθεί ο κύριος όγκος των προσφύγων από το Οφρύνιο.
«Οι μισοί κάτοικοι του Οφρυνίου έχουν το όνομα Γιώργος προς τιμήν του Αγίου», λέει με αυτοσαρκασμό ο Γιώργος Επιτρόπου, αμυγδαλοπαραγωγός πάππου προς πάππου, γέννημα-θρέμμα του τόπου. Ο ίδιος, στα 49 του χρόνια, θυμάται να μεγαλώνει μέσα στις αμυγδαλιές και περιγράφει με μια αδιόρατη νοσταλγία τα ομαδικά καλοκαιρινά ποτίσματα. Σήμερα, οι αναμνήσεις των τριών παιδιών του δεν είναι ακριβώς οι ίδιες. «Παλιά, ήταν ανήκουστο κάποιος στο χωριό να μην έχει αμυγδαλιές. Τώρα, συναντάς αρκετούς που δεν ασχολούνται με τα αμύγδαλα, αλλά προτιμούν τις ελιές».
Η ΑΥΡΑ ΤΟΥ ΣΤΡΥΜΟΝΑ
Πράγματι, η εικόνα από το υψωματάκι όπου συζητάμε, πίσω από έναν από τους δύο μεγάλους αμυγδαλοσπαστήρες της ευρύτερης περιοχής, είναι ενδεικτική. Τα 5-6 στρέμματα με τις αμυγδαλιές που έχουμε μπροστά μας, κάποιες εκ των οποίων ξεπερνούν μισό αιώνα ζωής, κυκλώνονται από ελαιώνες. Άλλοι έχουν ελιές νεοφυτεμένες και άλλοι δέντρα παραγωγικά. Έτσι είναι σχεδόν όλο το σκηνικό: νοικοκυρεμένα στρέμματα με αμυγδαλιές περιβάλλονται από μεγάλες εκτάσεις με ελιές. Όπως εξηγεί ο Γιώργος, η συστηματική στροφή προς την καλλιέργεια της ελιάς Χαλκιδικής ξεκίνησε γύρω στο 2000, καθώς οι αποδόσεις του «πράσινου χρυσού» ήταν σχεδόν 2,5 φορές υψηλότερες. «Και το κυριότερο, η ελιά δεν έχει ταλαιπωρία, είναι πολύ πιο εύκολη και πιο σταθερή σε απόδοση από το αμύγδαλο», συμπληρώνει με φόντο τις παλιές εκβολές του Στρυμόνα, οι οποίες έχουν εξελιχθεί σε ένα υδάτινο οικοσύστημα που φιλοξενεί φοινικόπτερα και λογής λογής θαλασσοπούλια.
Πάντως, μπορεί το πέταλο του Στρυμονικού Κόλπου, που αρχίζει από την Ασπροβάλτα και φτάνει μέχρι το λιμανάκι της Κάριανης, συμπεριλαμβάνοντας τα παραδοσιακά αμυγδαλοχώρια, δηλαδή την ξακουστή Αμφίπολη με το αρχαιολογικό μουσείο, τα μαρτυρικά Νέα Κερδύλια, τη Μεσολακκιά Σερρών, τη Γαληψό και τον Ακροπόταμο, να μην αποτελεί πλέον ένα ενιαίο-αδιαίρετο μωσαϊκό από αμυγδαλιές, ωστόσο εξακολουθεί να παράγει από τα πιο νόστιμα αμύγδαλα της χώρας. Για την ακρίβεια, έχουν μια διακριτική γλύκα και είναι πιο αρωματικά. «Τα βοηθάει το μικροκλίμα να αναπτυχθούν σωστά και σίγουρα τα επηρεάζει η αδιάκοπη αύρα του Στρυμόνα. Ο ποταμός κατεβάζει ένα συνεχιζόμενο, αχνό αεράκι που δεν αφήνει την πρωινή υγρασία να καθίσει πάνω στα δέντρα και φροντίζει ώστε να μην καούν από τον πάγο», περιγράφει ο κύριος Παναγιώτης, 81 χρονών, πατέρας του Γιώργου.
Μπροστά από στοίβες πενηντάκιλων σακιών με αμύγδαλα περσινής σοδειάς –το 50% συνήθως φεύγει τα Χριστούγεννα και τα υπόλοιπα τα διαθέτουν ανάλογα με τη ζήτηση– διαλέγει διαφορετικά αμύγδαλα και μας εξηγεί τα χαρακτηριστικά της κάθε ποικιλίας. Τα Truoito είναι πολύ σκληρά, τα Texas πιο αρωματικά και γι’ αυτό προτιμώνται για τους κουραμπιέδες, τα Feragnes, που έχουν πιο μακρόστενο σχήμα, ψήνονται καλύτερα, ενώ τα Feranduela προορίζονται για να γονιμοποιήσουν τις φερανιές.
Γενικότερα, ανεξαρτήτως ποικιλίας, ο κύκλος ζωής είναι εν πολλοίς ίδιος. Τον Νοέμβρη-Δεκέμβρη πραγματοποιείται το κλάδεμα, η λίπανση τον Φεβρουάριο, η ανθοφορία στις αρχές της άνοιξης και μόλις πέσουν τα πέταλα, μετά από καμιά εικοσαριά μέρες, ξεκινάει η ανάπτυξη του καρπού. Γύρω στις 20 Ιουνίου μέχρι τον Σεπτέμβρη, οπότε και γίνεται η συγκομιδή είτε με ράβδισμα είτε με δονητές κορμού, «ψωμώνει» η ψύχα του καρπού. Στο τέλος, τα αμύγδαλα στεγνώνονται με τεχνητό τρόπο, σε ειδικούς φούρνους. «Παλιότερα, απλώναμε τα αμύγδαλα στον ήλιο να στεγνώσουν και τρέχαμε να τα σκεπάσουμε όποτε εμφανίζονταν σύννεφα στον ουρανό», περιγράφει ο Γιώργος, ανακουφισμένος που έχει γλιτώσει τη νυχτιάτικη αγωνία που δεν τον άφηνε να κοιμηθεί.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΠΟΣ
Κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας με τον Γιώργο, που έφτασε μέχρι το παραλιακό μέτωπο του Οφρυνίου, την Τούζλα, η οποία το καλοκαίρι σφύζει από ζωή και Βαλκάνιους τουρίστες, είδα στην πράξη πώς έχει εξελιχθεί ο τόπος μέσα στα χρόνια. Στις αναμνήσεις του, όμως, μπορούσα να διακρίνω έναν κοινό παρονομαστή, την αγάπη για το αμύγδαλο. Το αμύγδαλο που μεγάλωσε μαζί του σε αυτόν τον τόπο, την ιστορία του οποίου ήθελε να μας αφηγηθεί συνοδεία τσίπουρου, κάτι που μας στέρησε ο κορωνοϊός. Τα ποτήρια δεν τα γέμισε, πρόλαβε όμως να μας περάσει χαρούμενος μπροστά από το «λιοντάρι» – δίπλα στην παλιά γέφυρα του Στρυμόνα στέκεται αγέρωχο το λιοντάρι της Αμφίπολης, το επιτάφιο μνημείο του 4ου αιώνα π.Χ., που στήθηκε προς τιμήν του ναυάρχου Λαομέδοντα από τη Λέσβο, του αφοσιωμένου συντρόφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το Οφρύνιο απέχει από την Καβάλα 56 χλμ., από τη Θεσσαλονίκη 104 χλμ. και από την Αθήνα 604 χλμ.
