Θα μου πείτε τα κάλαντά σας;». Είναι η τρίτη φορά που το ζητάω και κανείς δεν ανταποκρίνεται. «Ώρε με τ’ εσένα θέλω να ’μαι, και στη Βίτσα καλά θα ’ναι», μου τραγουδά η νεαρή Κική Χαρίση, μέλος του δραστήριου πολιτιστικού συλλόγου της Βίτσας. Όμως αυτά δεν είναι τα κάλαντα, αλλά τα Ξεχωρίσματα, με τα οποία κλείνει το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, πράγμα που μου φαίνεται εντελώς ανεπίκαιρο χειμωνιάτικα. Βέβαια, ο νους όλων στη Βίτσα στο πανηγύρι είναι, το περιμένουν όλο τον χρόνο και αναμένουν με ανυπομονησία να συμπεριληφθεί στα μνημεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO λόγω της ιδιαιτερότητάς του: διαρκεί τρεις ημέρες, με τις δύο πρώτες να είναι αφιερωμένες στους επισκέπτες και την τελευταία στους ντόπιους, οπότε μόνο εκείνοι έχουν δικαίωμα να σύρουν τον χορό. Στη διεξαγωγή του, δε, βοηθούν όλοι οι Βιτσινοί, ουδενός εξαιρουμένου.
Δεν ξεχωρίζει όμως μόνο για το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου η Βίτσα. Κατ’ αρχάς βρίσκεται σε ιδανική θέση, στο μέσον του Ζαγορίου, βολεύει δηλαδή ως βάση για τις περιηγήσεις σας. Γι’ αυτό κιόλας θα λειτουργήσει σύντομα εδώ Κέντρο Πληροφόρησης του Γεωπάρκου Βίκου-Αώου, στον πυρήνα ουσιαστικά του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Με ωραίες μονάδες διαμονής και εστιατόρια, διατηρεί ένα πιο γνήσιο προφίλ σε σχέση με το γειτονικό Μονοδένδρι, που κατακλύζεται από τα πούλμαν.
Η σοφή ζαγορίσια αρχιτεκτονική των φημισμένων μαστόρων του 18ου και 19ου αιώνα διατηρείται στις γειτονιές της Βίτσας (Μεσοχώρι, Άνω και Κάτω Βίτσα), με σπίτια λιτά, φτιαγμένα μόνο από πέτρες, άψογα συναρμολογημένες, με κονίαμα από λάσπη και άχυρο, ξυλοδεσιές και στέγες από σχιστόλιθο. Ομοίως και οι εκκλησίες της κατασκευάστηκαν ή ανακαινίστηκαν τον 16ο και τον 17ο αιώνα, όπως και σε όλο το Ζαγόρι – επί Τουρκοκρατίας το Ζαγόρι ήταν αυτοδιοίκητο και απέκτησε πλούτο λόγω της ακμής του εμπορίου. Ο Άγιος Νικόλαος, η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο ναός των Ταξιαρχών –ο μοναδικός που μπορείτε να δείτε εσωτερικά, μιας και οι λειτουργίες τελούνται εδώ με μεγαλύτερη συνέπεια– είναι πραγματικά έργα τέχνης. Ως τέτοια θα σας υποδείξουν οι ντόπιοι και τις πολλές στέρνες, οι οποίες μάλιστα χρησιμοποιήθηκαν έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980, αφού το χωριό δεν είχε έως τότε νερό.
Η Βίτσα είναι διάσημη και για τη Σκάλα της. Σκάλες ονομάζονται τα περίτεχνα καλντερίμια που ένωναν τα χωριά πριν από τη διάνοιξη των δρόμων και μαζί με τα γεφύρια αποτέλεσαν τον μοναδικό τρόπο επικοινωνίας του Ζαγορίου με τον υπόλοιπο κόσμο. Είχαν λωρίδες κυκλοφορίας με υπολογισμένο πλάτος, ώστε τα ζώα να στρίβουν μαζί με το φορτίο τους. Εκείνη της Βίτσας, μαζί με του Βραδέτου, είναι από τις πιο εντυπωσιακές και κατασκευάστηκε το 1868. Τα πρωινά του χειμώνα, η Σκάλα είναι συνήθως βουτηγμένη στην ομίχλη, ενώ, αν χιονίσει, το χιόνι δεν μένει πολύ πάνω της. Η κλίση είναι άψογη και δεν κουράζει και η κατάβαση με τα πόδια έως την κοιλάδα του Ξηροποτάμου δεν θα σας πάρει πάνω από 30 λεπτά. Διασχίζεις πυκνό δάσος που σε κάνει να αισθάνεσαι σαν ήρωας της Μέσης Γης του Τόλκιν και καταλήγεις στο δίτοξο γεφύρι του Μίσιου του 1748, ακόμα ένα κομψοτέχνημα της ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής. Από εκεί μπορείτε να συνεχίσετε περπατώντας προς Κουκούλι ή προς το γεφύρι του Κόκκορη (αποκαλείται Μονοπάτι της Συνύπαρξης). Τόσο αυτή όσο και άλλες δυσκολότερες πεζοπορίες μπορείτε να τις κάνετε με τον συνοδό βουνού Τάσο Ανέστη (τηλ. 6945-519851), ο οποίος, ως γνώστης της τοπικής φύσης, ιστορίας και λαογραφίας, διοργανώνει πολύ ενδιαφέρουσες διαδρομές-ξεναγήσεις, που περιλαμβάνουν επιπλέον ωραίες επισκέψεις σε χωριά, αξιοθέατα και επιλεγμένα καφενεία-εστιατόρια.
Στη Βίτσα μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε μαθήματα παρασκευής πίτας από τη Μαρία Βασδέκη του εστιατορίου Εν Χώρα Βεζίτσα ή να επισκεφτείτε τον πολυχώρο Επέκεινα Χώρα (epekeinahora.gr), όπου στο ανακαινισμένο ζαγορίτικο οίκημα διοργανώνονται διάφορα events: από μουσικές παραστάσεις και σεμινάρια δημιουργικής γραφής μέχρι μαθήματα yoga και παρουσιάσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης.
Μπορείτε, βέβαια, απλώς να κάθεστε στην ωραία πλατεία με τον τεράστιο πλάτανο και να τα λέτε με τους ντόπιους. Έτσι ένα βράδυ καθίσαμε κι εμείς, σιγοπίνοντας ντόπιο τσίπουρο. Στην παρέα μας ήταν και ο Αλέξης Λιοκάτης, μέλος της μουσικής συντροφιάς «Ηπειρώτικο τακίμι». Και, καθώς μας μιλούσε για τους ζαγορίσιους και πωγωνίσιους σκοπούς, για τον θρύλο της ηπειρώτικης μουσικής Γρηγόρη Καψάλη και για την ιεροτελεστία που ακολουθείται στα πανηγύρια, έπιασε ξαφνικά το κλαρίνο. Αυτό ήταν. Εν ριπή οφθαλμού ξεσηκώθηκαν όλοι για χορό. Μια χούφτα άνθρωποι, μες στη μέση του χειμώνα, σε μια άδεια πλατεία γεμάτη πεσμένα πλατανόφυλλα.
1. Το διάσημο Μονοδένδρι
Το πιο δημοφιλές χωριό της περιοχής και από τα πρώτα που προσέλκυσαν τουρισμό χάρη στη θέση του ως αφετηρία ή τερματισμός της διάσχισης της χαράδρας του Βίκου, αλλά και χάρη στις αλευρόπιτες της Κικίτσας, της γιαγιάς που τη δεκαετία του 1960 φίλευε τους πρώτους περιπατητές. Σημαντικός πόλος έλξης στο Μονοδένδρι τα επόμενα χρόνια (και μέχρι σήμερα) παραμένει το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, που κρέμεται από τον 15ο αιώνα πάνω από τη χαράδρα του Βίκου. Απολαύστε έναν καφέ στην πλατεία με τα πλατάνια, αγοράστε εκλεκτό μέλι, πρόπολη κ.λπ. από το ολοκαίνουργιο Melistrati (τηλ. 6947-602935) και επισκεφθείτε οπωσδήποτε κάποιον από τους χώρους του Ριζάρειου Ιδρύματος (rizarios.eu): είτε τη Ριζάρειο χειροτεχνική σχολή-οικοτροφείο, όπου διδάσκονται υφαντουργία, κέντημα, ταπητουργία, κοπτική-ραπτική, είτε το εκθετήριο-πωλητήριο με τα έργα των μαθητριών, είτε το εκθεσιακό κέντρο στο αρχοντικό Πανταζή, όπου φέτος φιλοξενείται έκθεση του σπουδαίου φωτογράφου Frédéric Boissonnas.
▶ Το Μονοδένδρι απέχει 2,5 χλμ. από τη Βίτσα.
2. Αγνάντι στον Βίκο
Κάποιοι λένε ότι είναι ωραιότερο να αγναντεύεις τη χαράδρα του Βίκου παρά να την περπατάς! Ίσως γιατί η θέση Οξυά, που βρίσκεται 7 χλμ. μετά το Μονοδένδρι, είναι ένα από τα ωραιότερα σημεία για να θαυμάσετε το μεγαλείο του βαθύτερου φαραγγιού του κόσμου (η διάκριση προκύπτει μόνο λόγω των αναλογιών της χαράδρας, με κάθετο ανάπτυγμα 1.250 μ. και άνοιγμα 200 μ. στο στενότερο σημείο της). Στη διαδρομή θα παρατηρήσετε και το αποκαλούμενο «πέτρινο δάσος», με τα αλλόκοτα βράχια να ξεπροβάλλουν μέσα στο αληθινό. Πρόκειται για ασυνήθιστους σχηματισμούς από ασβεστόλιθο, σαν πλάκες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη, που αν μη τι άλλο αποτελεί εντυπωσιακό θέαμα.
▶ Η θέση Οξυά απέχει 10 χλμ. από τη Βίτσα.
3. Αγροτουρισμός στον Ελαφότοπο
Η Λένα, ο Κώστας και ο Λάκης είναι τρεις νέοι άνθρωποι που έδωσαν ζωντάνια στον Ελαφότοπο, δημιουργώντας τον ξενώνα Ρόκκα. Αξίζει να τους γνωρίσετε και να κλείσετε μαζί τους ραντεβού για να συμμετάσχετε στις αγροτουριστικές δραστηριότητες που διοργανώνουν. Η Λένα, για παράδειγμα, θα σας μυήσει στην τέχνη του αργαλειού και του φελτ, αλλά και θα σας εξοικειώσει με τον κύκλο του μαλλιού – όλα τα στάδια δηλαδή από το πρόβατο και το κούρεμά του έως ότου γίνει χρωματιστό νήμα. Μπορείτε επίσης να τους ακολουθήσετε στην ωραία φάρμα τους, να φροντίσετε μαζί τους τα ζώα και να συλλέξετε καρπούς ή κηπευτικά από το μποστάνι, με τα οποία κατόπιν θα προετοιμάσετε το γεύμα σας. Ζητήστε να σας μιλήσουν για το Pokari project στο οποίο συμμετέχουν, μια ενδιαφέρουσα δράση και ομάδα που αποτελείται από κτηνοτρόφους, επιστήμονες και χειροτέχνες, οι οποίοι στοχεύουν στην ανάδειξη της αξίας του μαλλιού των αυτόχθονων φυλών προβάτων, συνδέοντας τον πρωτογενή τομέα με την οικολογία και το πολιτισμικό προφίλ του τόπου (τηλ. 6942-485213, από 30 ευρώ το άτομο).
▶ Ο Ελαφότοπος απέχει 10 χλμ. από τη Βίτσα.
4. Βόλτα στο Δίλοφο και στους Κήπους
Δύο χωριά που παραδίδουν μαθήματα αρχιτεκτονικής με διαφορετικό τρόπο το καθένα. Το Δίλοφο με τους ελάχιστους κατοίκους είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά του Ζαγορίου και διασώζει σχεδόν ατόφια την τοπική αρχιτεκτονική. Περπατήστε ως την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και παρατηρήστε τα πέτρινα αρχοντικά σπίτια – λέγεται ότι το αρχοντικό Μακρόπουλου στην είσοδο του χωριού είναι το ψηλότερο του Ζαγορίου. Στους Κήπους θα έρθετε για τα εντυπωσιακά ηπειρωτικά γεφύρια της περιοχής, μεταξύ των οποίων και δύο από τα πιο διάσημα της Ηπείρου: το μονότοξο του Κόκκορη (στον δρόμο προς Κουκούλι) και το τρίτοξο του Πλακίδα ή Καλογερικό (που αποκαλείται και «κάμπια εν κινήσει» λόγω της κομψής κυματοειδούς κατασκευής του). Επισκεφθείτε τα μόνοι σας ή, ακόμα καλύτερα, μέσω οργανωμένης ποδηλατοβόλτας με την Trekking Hellas (τηλ. 6944-750009, trekking.gr).
▶ Το Δίλοφο και οι Κήποι απέχουν 11,5 και 15 χλμ. αντίστοιχα από τη Βίτσα.
5. Στο Κουκούλι για τα βότανα
«Μου το έφερε αυτό το φυτό ο φίλος Νικήτας Καψάλης. Το βρήκε στον κάμπο της Δόβρας […]»: τα χειρόγραφα σημειώματα του φυσιοδίφη δασκάλου Κώστα Λαζαρίδη συνοδεύουν κάθε φυτό της πολύτιμης βοτανικής συλλογής που εκτίθεται στο Βοτανολογικό Μουσείο του χωριού Κουκούλι (καθημερινά, εκτός Τρίτης, 09.00-15.00, τηλ. 26530-71775). Το δημιούργησε το Ριζάρειο Ίδρυμα στο πατρικό του σπίτι, αναδεικνύοντας το έργο του πολυγραφότατου ερευνητή, ο οποίος άφησε, όπως θα δείτε, σπουδαία παρακαταθήκη με το πλήθος των εκδόσεών του για την ιστορία, τη χλωρίδα και τη λαογραφία του Ζαγορίου. Έπειτα καθίστε στο καφενείο Βικογιατρός: θα πιείτε αφέψημα ή λικέρ από βότανα του Βίκου, για τις θεραπευτικές ιδιότητες των οποίων θα σας μιλήσει με χαρά ο καφετζής Νίκος Κοντοδήμος.
▶ Το Κουκούλι απέχει 15 χλμ. από τη Βίτσα.
Σημειωματάριο
METABAΣΗ
Η Βίτσα απέχει 450 χλμ. από την Αθήνα και 280 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το κόστος για διόδια και καύσιμα υπολογίζεται στα 75 και 35 ευρώ αντίστοιχα, για απλή μετάβαση.
2. Στα Ρίζα
ΔΙΑΜΟΝΗ
Zagori Suites (Βίτσα, τηλ. 26530-71076, zagorisuites.gr). Το τζάκι είναι αναμμένο στο μεγάλο σαλέ και από τους αναπαυτικούς καναπέδες απολαμβάνετε τη θαλπωρή χαζεύοντας τα γύρω βουνά. Η country διακόσμηση, τα ξύλινα δοκάρια στην οροφή και η τραπεζαρία με την πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα φτιάχνουν το εξοχικό σπίτι των ονείρων σας, ενώ το king size κρεβάτι με το οικολογικό στρώμα και το πουπουλένιο πάπλωμα υπόσχεται τον πιο ξεκούραστο ύπνο. Για τη διαμονή σας, εκτός από τα δύο σαλέ, η μονάδα διαθέτει πολυτελείς σουίτες και μία μεγάλη οικογενειακή κατοικία, όλες πλήρως εξοπλισμένες. Το πρωινό είναι σπιτικό και συνοδεύεται από άψογη εξυπηρέτηση αλλά και πληροφορίες για τις περιηγήσεις σας. Από 95 ευρώ η σουίτα με πρωινό.
Εν Χώρα Βεζίτσα (Βίτσα, τηλ. 26530-71449, vezitsa-zagori.com). Βεζίτσα λεγόταν παλιά η Βίτσα, και αυτή τη σύνδεση με το χθες διατηρεί και στη διακόσμησή του ο ξενώνας: δωμάτια με κτιστά κρεβάτια εκατέρωθεν του τζακιού όπως παλιά, ξύλινες οροφές, σοφράδες και κιλίμια. Η οικογένεια διοργανώνει επιπλέον σεμινάρια μαγειρικής, αλλά και υπαίθριες δραστηριότητες σε συνεργασία με επαγγελματίες της φύσης. Από 65 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
Kores Boutique hotel & Spa (Βίτσα, τηλ. 26530-71888, koreshotel.gr). Ολοκαίνουργια μονάδα με ιδιαίτερα καλαίσθητα δωμάτια και σουίτες, εξοπλισμένα με επώνυμα προϊόντα και συστήματα ύπνου, κάποια και με τζάκι. Συνεδριακό κέντρο, εστιατόριο και wellness spa περιλαμβάνονται στις παροχές του. Από 120 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
ΦΑΓΗΤΟ
Ευχάριστο νέο αποτελεί η μετακόμιση στη Βίτσα του εστιατορίου Στα Ριζά (τηλ. 26530-71550) από το χωριό Ελάτη, όπου λειτουργούσε για περισσότερα από 15 χρόνια. Με απίθανη θέα στο χωριό και στα βουνά, όμορφη σάλα αλλά και ανανεωμένο μενού, που περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες γεύσεις, όπως η προβατίνα με γραβιέρα στη λαδόκολλα, το κότσι Βετούλι αλλά και το «κολατσιό», ένα πιάτο με φρεσκοτηγανισμένες πατάτες, αυγά και κιμά. Το εστιατόριο Κανέλα και Γαρύφαλλο (τηλ. 26530-71671, kanela-garyfallo.gr) είναι αφιερωμένο στα μανιτάρια και στο καλό κρασί. Με ολοκαίνουργιο κελάρι, όπου φιλοξενούνται ετικέτες από όλη την Ελλάδα, θα δοκιμάσετε σούπες, ριζότι, πάστα ή κρεατικά με μανιτάρια που συλλέγονται στο δάσος ή καλλιεργούνται από τον Βασίλη Κατσούπας. Στο Εν Χώρα Βεζίτσα (τηλ. 26530-71449), στην υπέροχη πλατεία με τον τεράστιο πλάτανο, θα γευτείτε σπιτικά πιάτα ημέρας, ζαγορίτικες πίτες και κρεατικά σχάρας. Καλά θα φάτε και στο εστιατόριο Μπελόη (τηλ. 26530-71571) του ομώνυμου ξενοδοχείου. Στο Μονοδένδρι υπάρχουν Οι πίτες της Φρόσως (τηλ. 26530-71320), ενώ για ποτό καθίστε στη Διψασμένη αρκούδα (τηλ. 26530-71548), το ολοκαίνουργιο και μοναδικό μπαράκι της περιοχής. Στο Δίλοφο καλά θα φάτε στο εστιατόριο Λίθος, γνωστό και ως «στου Τάκη» (τηλ. 26530-22600), και στους Κήπους στη Ροδιά (τηλ. 26530-71695).
