Καρυδιές, αμυγδαλιές, ελιές, ιδιωτικοί κήποι και μεγάλοι λιθοσωροί πάνω από ένα χωριό με ελάχιστους κατοίκους. Αυτή την εικόνα πρωταντίκρισε ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης το καλοκαίρι του 1986, φτάνοντας στην Αρχαία Μεσσήνη, που τότε ήταν ένας παραμελημένος αρχαιολογικός χώρος με λιγοστά ευρήματα αλλά πολλές προοπτικές. Είκοσι τρία χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 2009, η συναυλία του Μάριου Φραγκούλη με την οποία εγκαινιάστηκε το αναστηλωμένο Στάδιο προσελκύοντας χιλιάδες θεατές, θα επισφράγιζε τον τεράστιο κόπο και τη σπουδαία δουλειά του Έλληνα αρχαιολόγου και των συνεργατών του.
Σήμερα το αρχαιολογικό πάρκο των 400 στρεμμάτων περιέχει 18.000 κινητά ευρήματα της αρχαιότητας, αναστηλωμένα μνημεία, διαμορφωμένες εσωτερικές διαδρομές, συνοπτικές και εύληπτες περιγραφές, μέχρι και σκίαστρα στα ελαιόδεντρα για προσωρινή ξεκούραση κατά τη διάρκεια της περιήγησης. Ο στόχος του Πέτρου Θέμελη, που έχει συνδέσει τη ζωή του με την Αρχαία Μεσσήνη, δεν ήταν μόνο να ανασκαφεί η αρχαία πόλη, αλλά να αποτελέσει το αρχαιολογικό πάρκο, όπως σημειώνει στη διάρκεια της κουβέντας μας, «κινητήριο μοχλό για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη της περιοχής. Τα μνημεία όλων των εποχών είναι σταθερά, αμετακίνητα και αδιαμφισβήτητα διαχρονικά στοιχεία του πολιτισμού μας. Τα μνημεία της Αρχαίας Μεσσήνης, και ιδιαίτερα οι χώροι θέασης και ακρόασης, δηλαδή το Στάδιο, το Θέατρο και το Εκκλησιαστήριο, ξαναβρήκαν την αρχαία λειτουργία τους, αισθάνθηκαν και πάλι την παρουσία ζωντανών ανθρώπων».
Και πράγματι, περιδιαβαίνοντας την αρχαία πόλη, μπορείς να νιώσεις την ανθρώπινη παρουσία, που ξεκινά το 369 π.Χ. και συνεχίζεται τουλάχιστον μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Βλέπεις τα νομίσματα στα δημόσια λουτρά, τις χαραγμένες τρίλιζες στα σκαλάκια του Γυμνασίου, φαντάζεσαι τους νεαρούς άνδρες να αγωνίζονται στην Παλαίστρα και σχηματίζεις με τον νου εικόνες καθημερινής ζωής στην Αγορά και στο Ασκληπιείο, το κέντρο του δημόσιου βίου της Αρχαίας Μεσσήνης. Αλλά και τώρα, στη σύγχρονη εποχή, που βλέπεις τα τόσο πολλά αναστηλωμένα μνημεία να λάμπουν κάτω από τον ήλιο, καταλαμβάνοντας μια τεράστια έκταση, στην πραγματικότητα σου αποκαλύπτεται μόνο το 25-30% της αρχαίας πόλης. Υπολογίζεται ότι θαμμένα κάτω από το χώμα είναι ακόμη πολλά οικιστικά σύνολα και διάφορες άλλες υποδομές.
ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η Αρχαία Μεσσήνη ιδρύθηκε το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, ο οποίος κάλεσε τους Μεσσήνιους της διασποράς να επιστρέψουν στον τόπο τους. Οι Μεσσήνιοι είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες μετά την ήττα τους στον Μεσσηνιακό Πόλεμο και είχαν καταφύγει αρχικά στη Ναύπακτο και αργότερα στη Σικελία. Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχτηκε λόγω της φυσικής οχύρωσης που προσέφερε, καθώς βρισκόταν κάτω από το βουνό Ιθώμη. Η Αρχαία Μεσσήνη υπήρξε σημαντικός πολιτιστικός πόλος της αρχαιότητας και συνέχισε να αποτελεί αξιόλογο πολιτικό και καλλιτεχνικό κέντρο και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ.
Συνομιλώντας με το παρόν
Μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, θα αντικρίσετε το Θέατρο, κατόπιν τα ιερά της Αγοράς, το Ασκληπιείο με τη σειρά δωματίων (οίκων) που περιείχαν αγάλματα του Απόλλωνα και των Μουσών, του Ηρακλή και της Θήβας με τον Επαμεινώνδα, της Τύχης και της Αρτέμιδος Φωσφόρου, καθώς επίσης το λουτρό, το Βουλευτήριο και το Εκκλησιαστήριο. Κατηφορίζοντας την πλαγιά, θα δείτε στα αριστερά την αστική έπαυλη και τέλος το Στάδιο και το Γυμνάσιο, την Παλαίστρα και το Μαυσωλείο. Η Αρχαία Μεσσήνη είναι ένας ζωντανός αρχαιολογικός χώρος, που συνομιλεί τόσο με το παρελθόν όσο και με το παρόν. Το θέατρο και το Στάδιο χρησιμοποιούνται συχνά για εκδηλώσεις – μέχρι και η dj τέκνο μουσικής Σαρλότ ντε Βίτε έπαιξε εδώ, χωρίς κοινό, τον Φεβρουάριο του 2021. Πρόσφατα σε σημείο της Στοάς γύρω από το Στάδιο τοποθετήθηκε στέγαστρο, όπου θα φιλοξενούνται και εκθέσεις καλλιτεχνών. Το αρχαιολογικό πάρκο βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανάδειξης των μνημείων και ετοιμάζεται από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ ο σχεδιασμός φωτισμού πορείας, ενώ χαράσσονται και διαδρομές περιήγησης.
Θα χρειαστείτε περίπου τρεις ώρες για την επίσκεψή σας, ενώ αξίζει να οδηγήσετε λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω για να δείτε την Αρκαδική Πύλη, μία από τις δύο εισόδους της Αρχαίας Μεσσήνης – ακριβώς από κάτω περνάει επαρχιακός δρόμος. Στο μουσείο εκτίθενται αγάλματα, προτομές και αντικείμενα από τις ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο, ενώ σε απόσταση 5 χλμ. βρίσκεται και το υποδειγματικά αναστηλωμένο βυζαντινό μοναστήρι Ανδρομονάστηρο, έργο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄, από τον οποίο πήρε και το όνομά του, σε ωραία τοποθεσία, δίπλα σε τρεχούμενα νερά.
Η Αρχαία Μεσσήνη και το μουσείο της είναι ανοιχτά καθημερινά από τις 08.30 μέχρι τις 15.30 (από 01/04, το ωράριο επεκτείνεται). Είσοδος 10 ευρώ, πληροφορίες στο τηλ. 27240-51201. Το Ανδρομονάστηρο είναι ανοιχτό καθημερινά 08.00-15.00. Για επίσκεψη το Σαββατοκύριακο πρέπει να προηγηθεί επικοινωνία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (τηλ. 27210-22534) για ραντεβού. Από τον Μάιο και μετά, το μοναστήρι είναι ανοιχτό και Σαββατοκύριακα και αργίες με το ίδιο ωράριο.
Από την Αρχαία Μεσσήνη στην Καλαμάτα
Τόσο μικρή, ώστε μετά από μία μέρα να μη χρειάζεσαι πλοήγηση στο κινητό, αλλά τόσο μεγάλη και ενδιαφέρουσα, ώστε να θέλεις να ξαναέρθεις. Η Καλαμάτα είναι μια πόλη που τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται όλο και περισσότερο σε προορισμό, τόσο λόγω του καινούργιου δρόμου, που την έχει φέρει πιο κοντά στην Αθήνα, αλλά και λόγω της ανάπλασης και της ανάπτυξης της πόλης. Σημαντικό ρόλο για την Καλαμάτα παίζει το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού που πραγματοποιείται εδώ κάθε καλοκαίρι και δίνει αφορμή για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Η εγγύτητά της στον αρχαιολογικό χώρο της Μεσσήνης, στις παραλίες της Μεσσηνιακής Μάνης αλλά και στον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου είναι επίσης λόγοι προσέλκυσης επισκεπτών.
Φτάνοντας στην Καλαμάτα, ξεκινήστε τον περίπατό σας από το Κάστρο με την υπέροχη θέα στην πόλη και συνεχίστε μέχρι την εκκλησία της Υπαπαντής. Ο μητροπολιτικός ναός θεμελιώθηκε το 1860 και είναι ένα από τα σύμβολα της πόλης. Ακριβώς από κάτω ξεκινάει το ιστορικό κέντρο, με τα στενά σοκάκια του και πλήθος μαγαζιών. Δείτε τη μικρή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων μπροστά από το Αρχαιολογικό Μουσείο και συνεχίστε στον πολύβουο πεζόδρομο της Αριστομένους, που θα σας οδηγήσει στην τεράστια κεντρική πλατεία με τις πολλές καφετέριες. Από εκεί, αν συνεχίσετε νότια με κατεύθυνση τη θάλασσα, θα βρεθείτε στο Πάρκο Σιδηροδρόμων, έναν μεγάλο χώρο πρασίνου με λιμνούλες, παιδική χαρά και… τρένα. Στο υπαίθριο μουσείο, μπροστά στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, θα δείτε ατμοκίνητες αμαξοστοιχίες και βαγόνια που χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου αιώνα. Διασχίστε κάθετα το πάρκο και στη νότια απόληξή του θα αρχίσετε να βλέπετε τη θάλασσα. Η παραλία της Καλαμάτας έχει μεγάλο μήκος και είναι σημείο συνάντησης τους καλοκαιρινούς μήνες. Αρχικά και μέχρι το λιμάνι θα συναντήσετε καφέ και ταβερνάκια, που συγκεντρώνουν αρκετό κόσμο, ενώ, όσο κινείστε ανατολικά, η κίνηση θα μειώνεται. Οι ντόπιοι επιλέγουν την παραλία για περιπάτους αλλά και για ποδηλατάδα.
Εξόρμηση στον Ταΰγετο
Από την επιφάνεια της θάλασσας στα 1.350 μ. υψόμετρο, κάτω από τις πλαγιές του Ταϋγέτου, σε λιγότερο από μία ώρα. Αυτή τη συναρπαστική εναλλαγή τοπίων αλλά και θερμοκρασίας θα ζήσετε ακολουθώντας τον παλιό δρόμο που οδηγεί από την Καλαμάτα στη Σπάρτη. Ανεβαίνοντας αρχικά πάνω από την πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, θα τη βλέπετε από ψηλά και στο βάθος τη θάλασσα, σε μια διαδρομή με κάμποσες στροφές. Συνεχίζοντας, θα βρεθείτε στα ενδότερα του Ταϋγέτου και γύρω σας θα απλώνονται οι δεντροσκεπασμένες βουνοπλαγιές. Πρώτη στάση είναι το χωριό Αλαγονία, το οποίο είναι χτισμένο αμφιθεατρικά και κατακλύζεται από τρεχούμενα νερά πηγών. Θα δείτε παντού μικρούς και μεγάλους καταρράκτες, ρυάκια και βρύσες. Συνεχίστε τον δρόμο σας προς Σπάρτη και κάντε στάση για φαγητό στην ταβέρνα «Κούπιτσα» (τηλ. 27210-76117). Όπως και στα παλιά χάνια, έτσι και εδώ η φωτιά καίει συνεχώς, μέρα νύχτα, όλες τις μέρες του χρόνου για τους πεινασμένους ταξιδιώτες. Παραδοσιακά, αρνάκι στον φούρνο, κόκορας με χοντρό μακαρόνι, γουρουνοπούλα για ειδικές περιστάσεις και ψητά κρεατικά στα κάρβουνα. Έχει μείνει λίγη ακόμα ανηφόρα μέχρι το ψηλότερο σημείο από το οποίο περνάει ο επαρχιακός δρόμος, σε υψόμετρο 1.350 μ. Εδώ θα βρείτε και το Τουριστικό Περίπτερο Ταϋγέτου (τηλ. 6984-955963), ένα μικρό ξύλινο κτίσμα μέσα στα δέντρα. Δεν είναι πάντα ανοιχτό, αλλά, αν το πετύχετε, είναι ιδανικό για έναν καφέ στα ζεστά. Γιατί πλέον το πιο πιθανό είναι η θερμοκρασία να έχει κατέβει αρκετά και το βουνό να έχει καλυφθεί από ομίχλη.
Ο δρόμος αρχίζει πλέον να κατηφορίζει. Σιγά σιγά θα δείτε και τις κορυφές που ορθώνονται από την πλευρά της Σπάρτης – ανάμεσά τους και την ψηλότερη, τον Προφήτη Ηλία, στα 2.405 μ. Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω, τον λόγο έχουν τα βράχια. Σμιλεμένα από τον αέρα και τις καιρικές συνθήκες, ορθώνονται επιβλητικά δεξιά και αριστερά του στενού φιδωτού δρόμου. Στο πέρασμα «Λαγκάδα», όπως ονομάζεται, θα περάσετε με το αυτοκίνητο μέσα από μια τρύπα στον βράχο, ενώ λίγο πιο πριν έχει στηθεί και αναρριχητικό πεδίο, από τα πιο φημισμένα για τους λάτρεις του αθλήματος. Βρίσκεστε πλέον σε απόσταση 43 χλμ. από την Καλαμάτα και 15 χλμ. από την Σπάρτη. Αν θέλετε, συνεχίζετε μέχρι τη λακωνική πρωτεύουσα ή επιστρέφετε από την ίδια διαδρομή. Μέχρι το πέρασμα της Λαγκάδας, θα χρειαστείτε περίπου 1 ώρα και 15 λεπτά από την Καλαμάτα, αφού θα πρέπει να οδηγείτε προσεκτικά τόσο λόγω των στροφών όσο και λόγω των συχνών κατολισθήσεων σε όλο το μήκος του επαρχιακού δρόμου.
Σημειωματάριο
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Η Αρχαία Μεσσήνη απέχει από την Αθήνα 230 χλμ. (3 ώρες). Υπολογίστε περίπου 55 ευρώ για καύσιμα και διόδια για την απλή μετάβαση. Από Θεσσαλονίκη, η βέλτιστη διαδρομή περνάει από την Αθήνα και συνεχίζει για Αρχαία Μεσσήνη, η οποία απέχει από την Καλαμάτα 32 χλμ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Pharae Palace Hotel (Ναυαρίνου & Ρήγα Φεραίου, Καλαμάτα, τηλ. 27210-96000, pharae.gr). Στο κέντρο της πόλης, πάνω στον παραλιακό δρόμο, το ξενοδοχείο διαθέτει άνετα και κομψά δωμάτια, πολλά από τα οποία έχουν θέα στη θάλασσα. Μοναδική εμπειρία το πρωινό, που σερβίρεται στον πέμπτο όροφο με φανταστική θέα. Από 75 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
Grecotel Filoxenia (Τέρμα Nαυαρίνου, Καλαμάτα, τηλ. 27210-23166, filoxeniakalamata.com). Σε μια κατάφυτη έκταση δίπλα στη θάλασσα, το resort της Grecotel φημίζεται για τη γενναιόδωρη φιλοξενία του. Ανοιχτά από 21/4. Messana Hotel (Αρχαία Μεσσήνη, τηλ. 27240-51000, messana-hotel.gr). Πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο, διαθέτει περιποιημένα δωμάτια και πρωινό με τοπικά προϊόντα. Από 60 ευρώ με πρωινό.
Horizon Blu (Ναυαρίνου 217, Καλαμάτα, τηλ. 27210-80099, horizonblu.gr). Πάνω στην παραλία, στην ανατολική πλευρά της Καλαμάτας, είναι ιδανικό για όσους θέλουν ησυχία και απομόνωση. Εκτός από τα standard δίκλινα, διαθέτει και σουίτες με μικρή ιδιωτική πισίνα και κέντρο spa. Από 86 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
Garden City Resort (Κρήτης 52, Καλαμάτα, τηλ. 27210-89700, gardencity-resort.com). Πολυτελές και μοντέρνο, διαθέτει 25 δωμάτια, εστιατόριο, spa και γυμναστήριο. Από 67 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
Kalamata Art Hotel (Μητροπέτροβα 12, Καλαμάτα, τηλ. 27210-27151, kalamataarthotel.com). Γουστόζικο και χαριτωμένο μικρό ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης, με έξι δωμάτια γεμάτα χρώμα και αρτιστίκ ατμόσφαιρα. Από 65 ευρώ με πρωινό.
ΦΑΓΗΤΟ
Βερσαλλίες (Ευαγγελιστρίας 46, Καλαμάτα, τηλ. 27210-81858). Μοντέρνο μαγειρείο με εξαιρετικούς μάγειρες και ψήστες, που ετοιμάζουν πέντε έξι φαγητά κάθε μέρα στην κατσαρόλα και στον ξυλόφουρνο, με υλικά ντόπια και στην εποχή τους. Καθημερινά έχουν και σταθερές επιλογές για κάρβουνο και τηγάνι. Δοκιμάστε το πιλάφι τους με αγκιναράκια, τα ψαράκια με άγρια χόρτα και ταραμά, τα παϊδάκια και την μπριζολοπανσέτα από την Ελασσόνα στα κάρβουνα.
Ιθώμη (Αρχαία Μεσσήνη, τηλ. 27240-51298). Ακριβώς πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης, θα άξιζε μόνο και μόνο για τη θέα. Αλλά εδώ θα γευτείτε επίσης πεντανόστιμα φαγητά, φτιαγμένα με μεράκι και μαεστρία. Μη χάσετε το αρνάκι ή το χοιρινό στον φούρνο, τη σαλάτα με σύκο, σταφίδα και παστέλι και τη μοσχαρίσια μπριζόλα που ψήνεται όπως πρέπει.
Κρήνη (Ευαγγελιστρίας 40, Καλαμάτα, τηλ. 27210-24474). Εδώ θα ευχαριστηθείτε ψάρι σε ένα πολύ ευχάριστο περιβάλλον, με φιλικότατο σέρβις. Η επιλογή υπαγορεύεται από την ψαριά της ημέρας, αλλά συνήθως θα βρείτε φαγκρί, κουτσομούρες, μπακαλιαράκια και γόπες.
Μουριά (Καλλιπόλεως 10, Καλαμάτα, τηλ. 27210-82112). Ένα μικρό ταβερνάκι, κοντά στη θάλασσα, όπου πήγαιναν οι εργαζόμενοι της περιοχής μετά τη δουλειά για να τσιμπήσουν. Έτσι ξεκίνησε η Μουριά και πολλά πράγματα παραμένουν ίδια κι απαράλλαχτα από τότε. Λίγα τραπεζάκια, ψάρια και θαλασσινά ημέρας και σούπερ τιμές.
Κατώφλι (Σαλαμίνος 20, Καλαμάτα, τηλ. 27210-89789). Ο ναός της κρεατοφαγίας για τους ντόπιους. Κρεατικά σε γενναίες μερίδες και μεγάλη ποικιλία σε σαλάτες και ορεκτικά. Ξεχωρίζει το ζουμερό μπιφτέκι και τα μερακλίδικα παϊδάκια, αλλά, ό,τι και να πάρετε, θα έρθει στο τραπέζι καλοψημένο και περιποιημένο.
ΚΑΦΕΣ
Blossom Owl (Βαλαωρίτου 7, Καλαμάτα, τηλ. 27210-60008). Εδώ θα πιείτε έναν από τους καλύτερους καφέδες που έχετε δοκιμάσει ποτέ, και μάλιστα θα σας ρωτήσουν αν προτιμάτε Λατινικής Αμερικής, που έχει περισσότερα αρώματα σοκολάτας και ξηρών καρπών, ή Αφρικής, που είναι πιο φρουτώδης και αρωματικός. Πολλές και καλές επιλογές σε πρωινά, brunch, σαλάτες, σάντουιτς και γλυκά.
Holy Mug (Τσαμαδού 13, Καλαμάτα, τηλ. 27210-22213). Καλός καφές, σάντουιτς, πάνκεϊκ, ομελέτες και ελαφριά γεύματα σε προσιτές τιμές.
ΑΓΟΡΕΣ
Ζαχαροπλαστείο Σκιαδά (Υπαπαντής 8, Καλαμάτα, τηλ. 27210-22081). Από το 1910, η οικογένεια Σκιαδά γλυκαίνει τους κατοίκους της πόλης με ένα γαλακτομπούρεκο που έχει αποκτήσει θρυλικές διαστάσεις. Τραγανά φύλλα, αφράτη κρέμα και νοστιμιά ανυπέρβλητη στο παραδοσιακό ταψάκι.
Μπαχάρτ Εν Καλάμαις (Γερμανού 5-7, Καλαμάτα, τηλ. 27210-93829). Παραδοσιακά ζυμαρικά από την περιοχή, βότανα, τσάι, άλευρα και μπαχαρικά, όλα τα καλά θα βρείτε στο παραδοσιακό παντοπωλείο που βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Σημειώστε το αλάτι Μάνης, το μέλι Ταϋγέτου, τα «λαλάγγια» (μανιάτικες τηγανίτες) και τις μαρμελάδες.
Παστέλι Λάμπου (Σταδίου 3, Καλαμάτα, τηλ. 27210-25513). Τραγανό ή μαλακό, «μελάτο» όπως το ονομάζουν, φτιάχνεται από καλής ποιότητας μέλι και σουσάμι. Η διαφορά έχει να κάνει με την περιεκτικότητα στα συστατικά, αφού το παραδοσιακό μεσσηνιακό παστέλι είναι μαλακό, με λιγότερο σουσάμι.
