Μιλάει με πάθος για το Ιερό Ίσιδος και Σαράπιδος, το νέο μέτωπο ανασκαφής δίπλα στο θέατρο, το οποίο αναφέρει και ο Παυσανίας. Περιγράφει το κολοσσιαίο οικοδόμημα που χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους –αφού η λατρεία της Ίσιδος άρχισε να εξαπλώνεται στον ελλαδικό χώρο μετά το 146 π.Χ.–, με τις περίπου δέκα αίθουσες και τη μεγάλη υπόγεια στοά, όπου έχει βρεθεί πλήθος θραυσμάτων από μαρμάρινα γλυπτά. Αυτό που έχει εντυπωσιάσει μέχρι στιγμής τους αρχαιολόγους δεν είναι μόνο το μέγεθος των αιθουσών, κάποιες από τις οποίες φτάνουν σε ύψος τα 5 μ. και είναι καμαροσκέπαστες, αλλά και τα περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα.
Έχουν περάσει πάνω από 36 χρόνια από το καλοκαίρι που ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης ήρθε στην Αρχαία Μεσσήνη. Τότε είχε αντικρίσει έναν παραμελημένο αρχαιολογικό χώρο με λιγοστά ευρήματα αλλά πολλές προοπτικές. Όλα αυτά τα χρόνια, ο ενθουσιασμός του για την αρχαία πόλη, που άκμασε από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ., παραμένει ο ίδιος. Με δική του επιμονή και μεθοδική δουλειά έχουν έρθει στο φως τα μνημεία, αναστηλωμένα πια, που μαζί με τα περίπου 18.000 κινητά ευρήματα αποτελούν το αρχαιολογικό πάρκο της Αρχαίας Μεσσήνης, το οποίο καταλαμβάνει έκταση 400 στρεμμάτων.
Το παρελθόν
Η Αρχαία Μεσσήνη ιδρύθηκε το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, ο οποίος κάλεσε τους Μεσσηνίους της διασποράς να επιστρέψουν στον τόπο τους. Οι Μεσσήνιοι είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες μετά την ήττα τους στον Μεσσηνιακό Πόλεμο και είχαν καταφύγει αρχικά στη Ναύπακτο και αργότερα στη Σικελία. Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχθηκε λόγω της φυσικής οχύρωσης που πρόσφερε, καθώς βρισκόταν κάτω από το βουνό Ιθώμη. Η Αρχαία Μεσσήνη υπήρξε σημαντικός πολιτιστικός πόλος της αρχαιότητας και συνέχισε να αποτελεί αξιόλογο πολιτικό και καλλιτεχνικό κέντρο και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ.
Και πράγματι η τοποθεσία της αρχαίας πόλης είναι στρατηγική, με θέα προς τον νότο και τον κόλπο της Καλαμάτας και με φυλαγμένα τα νώτα της στον βορρά. Κάτω από το χωριό Μαυρομμάτι, η Αρχαία Μεσσήνη ξαφνιάζει με την καθαρότητα του τοπίου της, ανάμεσα σε ελαιόδεντρα και αγροτικές καλλιέργειες. Περιδιαβαίνοντας την αρχαία πόλη, μπορείς να νιώσεις την ανθρώπινη παρουσία, αρχής γενομένης το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., η οποία συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Σε αυτό βοηθάει τόσο η προσεκτική αναστήλωση των μνημείων όσο και ο σχεδιασμός των διαδρομών για τους επισκέπτες του αρχαιολογικού πάρκου. Τα ταφικά μνημεία, τα ιερά, το θέατρο, η Αγορά, το Ασκληπιείο, το Γυμνάσιο και το Στάδιο ενώνονται μεταξύ τους με διαδρομές περιήγησης, οι οποίες θα φωτιστούν κατάλληλα μέσα στο επόμενο διάστημα.
Οι αναστηλώσεις και οι διαμορφώσεις είναι συνεχείς όλα αυτά τα χρόνια, αλλά οι εργασίες είναι επίπονες και κοστοβόρες. Στο Ιερό της Ίσιδος, όπου έχει δοθεί το βάρος τώρα, εργάτες και γερανοί δουλεύουν εντατικά. Τα στάδια της ανασκαφής και της αναστήλωσης περιλαμβάνουν την αποχωμάτωση, τη στερέωση των ευρημάτων, τη διαμόρφωση του χώρου και τον σχεδιασμό της πρόσβασης των επισκεπτών. Η αποχωμάτωση απαιτεί πολύ κόπο, αφού οι εργάτες κατεβαίνουν με σκάλες στο Ιερό, που βρίσκεται κάτω από τη γη, και με σάκους βγάζουν το χώμα που καλύπτει τα πάντα. Τα μνημεία αφέθηκαν στην τύχη τους μετά την εγκατάλειψη της Αρχαίας Μεσσήνης, στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., αλλά η μεγάλη διαφορά της από άλλες αρχαίες πόλεις είναι πως, παρότι καταστράφηκε, δεν δημιουργήθηκε σύγχρονος οικισμός στην ίδια θέση. Όσο για το κόστος των ανασκαφών και των αναστηλώσεων, ο Πέτρος Θέμελης είναι κατηγορηματικός: «Ο πολιτισμός στην Ελλάδα έχει ανάγκη από μεγαλύτερη φροντίδα από το κράτος. Και χώροι όπως η Αρχαία Μεσσήνη θα έπρεπε να τυγχάνουν μεγαλύτερης μέριμνας από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η συνέχιση των ανασκαφών στηρίζεται σε χορηγούς, αλλά δεν αρκούν. Εδώ και πέντε έξι χρόνια που άλλαξε το θεσμικό πλαίσιο, δεν υπάρχει κρατικό χρήμα για τις ανασκαφές και τις αναστηλώσεις, μόνο ιδιωτικοί πόροι».
Το μέλλον
Μία από τις πιο σημαντικές διαστάσεις του έργου του Πέτρου Θέμελη στην Αρχαία Μεσσήνη είναι αυτή που έχει να κάνει με τη διάδραση με το κοινό και τους επισκέπτες του αρχαιολογικού πάρκου. Ο ίδιος θεωρεί ύψιστης σημασίας τη λειτουργική χρήση των αρχαίων μνημείων. «Το δίλημμα “προστασία ή χρήση των μνημείων” είναι ψευδές, δεν υφίσταται σύγκρουση αξιών. Η Αρχαία Μεσσήνη λειτουργεί σήμερα αγκαλιάζοντας σύγχρονες καλλιτεχνικές δημιουργίες.
Η κοινωνικοποίηση των μνημείων, το άνοιγμα στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, η συνύπαρξη στον ίδιο χώρο αρχαίων και σύγχρονων έργων τέχνης αποτελεί τεράστιο βήμα προόδου. Η Αρχαία Μεσσήνη θέλουμε να είναι ένα τοπόσημο, πόλος έλξης που θα λειτουργεί κάθε χρόνο και θα έχει σχέση με καλλιτεχνικές δημιουργίες, ακόμη και με χορό, συνέδρια και δρώμενα. Στους χώρους του αρχαιολογικού πάρκου θέλουμε να παρουσιάζονται performances από Έλληνες καλλιτέχνες».
Η αρχή έγινε το 2009, όταν εγκαινιάστηκε το αναστηλωμένο Στάδιο με συναυλία του Μάριου Φραγκούλη, η οποία προσέλκυσε χιλιάδες θεατές. Από τότε, κάθε καλοκαίρι, δεκάδες φεστιβάλ, συναυλίες και εκθέσεις έχουν πραγματοποιηθεί στην Αρχαία Μεσσήνη. Ο πιο πυκνός σε εκδηλώσεις μήνας είναι ο Ιούλιος, αλλά δεν λείπουν οι καλλιτεχνικές διοργανώσεις και τον Ιούνιο, τον Αύγουστο, τον Σεπτέμβριο. Για τη φετινή περίοδο, ο προγραμματισμός περιλαμβάνει μουσική εκδήλωση υπό την αιγίδα του Μεγάρου Μουσικής, όπου θα παρουσιαστεί όπερα με τη συμμετοχή ορχήστρας από τη Γερμανία, μαθητικό φεστιβάλ θεάτρου με χιλιάδες παιδιά από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, έκθεση του Ιταλού ζωγράφου και γλύπτη Franco Murer με δώδεκα πίνακες με μυθολογικά θέματα, οι οποίοι θα εκτυπωθούν σε πανί και θα κρεμαστούν σε διάφορα σημεία του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης, έχει πλέον αναστηλωθεί πλήρως το Μικρό Θέατρο, το οποίο είναι ενσωματωμένο στο Ασκληπιείο και βρίσκεται στη δυτική πλευρά του. Μετά την πλήρη αναστήλωση του άνω κοίλου, είναι και αυτό έτοιμο να φιλοξενήσει μέχρι και 1.000 θεατές.
INFO
O αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο της Αρχαίας Μεσσήνης είναι ανοιχτά καθημερινά από τις 08.00 μέχρι τις 20.00 (Απρίλιος-Οκτώβριος).
Το χειμερινό ωράριο είναι από τις 08.30 μέχρι τις 15.30.
Η είσοδος κοστίζει 10 ευρώ, πληροφορίες στο τηλ. 27240-5120
Οι καλλιτέχνες έχουν τον λόγο
Γιώργος Κουρουπός
Συνθέτης. Τον Οκτώβριο του 2022 παρουσίασε στον αρχαιολογικό χώρο καντάτα γραμμένη ειδικά για την Αρχαία Μεσσήνη.
«Η υποβλητικότητα του χώρου και η αίσθηση της διαχρονίας που αναδίδει είναι φυσικό να επηρεάζουν τους ερμηνευτές, αλλά και το κοινό. Η Αρχαία Μεσσήνη εκπέμπει τη γαλήνη του ανοιχτού τοπίου και τη μαγεία της μετάθεσης στον χρόνο. Κοινό και καλλιτέχνες αισθάνονται πως για λίγο γίνονται μέρος της ζωής της αρχαίας πόλης».
Στάθης Γυφτάκης
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Καλαμάτας, ιδρυτικό μέλος του Φεστιβάλ «Διεθνείς Μουσικές Ημέρες Καλαμάτας», το οποίο έχει ως έδρα τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης.
«Μέσα από τις ανασκαφές και τις αναστηλώσεις που πραγματοποιεί ο Πέτρος Θέμελης στην Αρχαία Μεσσήνη δημιουργείται ένας πολύ ιδιαίτερος “νέος” χώρος, που είναι ταυτόχρονα αρχαίος αλλά και σύγχρονος. Όποιο καλλιτεχνικό έργο και αν παρουσιάσει κανείς εδώ αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Σαν να συνδέεται το παρελθόν με το παρόν μέσα σε μια στιγμή. Ο αέρας, το φως που αλλάζει, οι σκιές, τα νερά που διατρέχουν τον χώρο, τα τζιτζίκια, οι κολόνες μετατρέπονται σε ένα απόκοσμο σκηνικό, που μεταφέρει την παράσταση σε έναν άλλο χρόνο και κόσμο. Σαν όλα να ηχούν αλλιώς, σαν να αλλάζουν οι γνώριμοι ήχοι και να αποκτούν άλλη υπόσταση. Υπάρχει κάτι μαγικό κάθε φορά που βρίσκομαι σε αυτόν τον χώρο, μια ιδιαίτερη σιωπή. Όλοι μαζί, καλλιτέχνες και κοινό, βιώνουμε μια διάχυτη τελετουργική ατμόσφαιρα».
Klaudia Delmer
Μουσικός και ερμηνεύτρια. Έχει δώσει δύο φορές συναυλίες στην Αρχαία Μεσσήνη, το 2019 και το 2021.
«Γνώρισα την Αρχαία Μεσσήνη ως απλή επισκέπτρια. Όμως, η ενέργεια του τόπου με έκανε να επιστρέφω ξανά και ξανά. Περιτριγυρισμένη από την ομορφιά των μνημείων, σιγοτραγουδούσα σαν να μην μπορούσα να αντισταθώ στην αίσθηση ευδαιμονίας που με γέμιζε ο τόπος. Έχω περπατήσει τον αρχαιολογικό χώρο πάνω από πενήντα φορές. Τον βλέπω να αλλάζει κάθε χρόνο, με καινούργια έργα, αναστηλώσεις, ανασκαφές και ευρήματα. Κάθε φορά διαπιστώνω ότι οι άνθρωποι νιώθουν εδώ πιο ενωμένοι, ευγενικοί, εκλεκτοί της στιγμής – είτε βρίσκονται στη σκηνή είτε ως θεατές. Θυμάμαι στιγμές πλημμυρισμένες από συναισθήματα, θυμάμαι και τους ανθρώπους, καθισμένους στις θέσεις του θεάτρου και του εκκλησιαστηρίου, να ακτινοβολούν ως συμμέτοχοι σε κάτι ιερό».
