Να κοιτάς με κομμένη την ανάσα, από το Σκολιό στα 2.905 μ., το υπερθέαμα των μεγάλων κορυφών του Ολύμπου: τον Μύτικα, το Στεφάνι, τον Άγιο Αντώνιο. Το καταφύγιο ανάγκης Μιγκοτζίδη και οι σκιέρ να μοιάζουν με παιδικά παιχνίδια μέσα στο κατάλευκο, αυτή την εποχή, πεδίο. Να γίνεται το μεγαλειώδες τοπίο μονάδα μέτρησης του ανθρώπου – τόσο ασήμαντοι είμαστε μέσα στη φύση. Να ανεβαίνεις ασθμαίνοντας τη στεγνή ράχη του Κισσάβου, να αγναντεύεις από την κορυφή του στα 1.978 μ. τον Όλυμπο και τον Άθω, να μετράς τα πόδια της Χαλκιδικής ένα ένα, τον Θερμαϊκό κόλπο και τις Σποράδες, τον Θεσσαλικό Κάμπο, τα Πιέρια, τα βουνά των Τρικάλων, ως πέρα στα Άγραφα να φτάνει το βλέμμα. Έως ότου ένα πυκνό μαύρο σύννεφο σκεπάσει τα πάντα και σε αφήσει μόνο πλάι στο υπόσκαφο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία.
Να χάνεσαι μέσα σε δάση από έλατα και καστανεώνες και στο μαλακό χώμα να εξαφανίζονται τα χνάρια σου από τις λακκούβες των αγριογούρουνων που ψάχνουν καρπούς. Να ατενίζεις από ψηλά την Κοιλάδα των Τεμπών, την τόσο όμορφη και τόσο φορτισμένη πια από το συλλογικό τραύμα.
Να ακούς μόνο τα πουλιά, τα βήματα και τη λαχανιασμένη ανάσα σου. Να κατηφορίζεις σε καλντερίμια παλιά, που κάποτε ήταν η μοναδική οδός επικοινωνίας των ανθρώπων, μελετημένα έτσι ώστε να χωρούν τα φορτωμένα με προμήθειες ζώα. Να μπαίνεις στα χωριά αποκαμωμένος και να σε υποδέχονται καλοκάγαθοι σκύλοι και παιχνιδιάρες γάτες, καφενέδες που σερβίρουν ελληνικό καφέ σε προπολεμικά φλιτζάνια και πρόβειο κρέας στη σούβλα. Να μετράς αρχοντικά που αναστηλώνονται ή ρημάζουν, κι άλλοτε, πλησιάζοντας στον «πολιτισμό», να συναντάς ανθρώπους ανήσυχους που κάνουν τέχνη, αναστηλώνουν, διοργανώνουν αγώνες ορεινού τρεξίματος, ανθρώπους που καλλιεργούν τη γη και εκτρέφουν ζώα, αλλά και ανθρώπους αδιάφορους για τη διατήρηση όλων αυτών που κάνουν τον τόπο τους μοναδικό.
Όλη η προσωπικότητα της Θεσσαλίας μοιάζει να έχει χωρέσει σε μία πεζοπορική διαδρομή 175 χλμ. Δεν είναι λίγα και δεν γίνονται ασφαλώς ούτε σε μία ούτε σε δύο ημέρες. Το Ο2, που ενώνει τον Όλυμπο με τον Κίσσαβο και το Πήλιο, όπως όλα τα εθνικά και ευρωπαϊκά μονοπάτια, είναι ένα μονοπάτι-ταξίδι. Με συνολική υψομετρική διαφορά κοντά στα 7.000 μ., προσφέρει απίθανες εναλλαγές τοπίου, που περιλαμβάνουν αλπικά, πυκνά δάση, θαμνώδη βλάστηση, κάμπο, τον ποταμό Πηνειό, ρέματα και αρκετά χωριά με όμορφα μνημεία που σε φέρνουν σε αλληλεπίδραση με την τοπική κοινωνία.
Ένα πρότζεκτ πολλά υποσχόμενο
Το Ο2 διανοίχτηκε τη δεκαετία του 1990, όταν η Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας Αναρρίχησης (ΕΟΟΑ) αποφάσισε να ενώσει πεζοπορικά τα βουνά της Ελλάδας: «Το σκεπτικό της Ομοσπονδίας ήταν να ενωθούν οι περιοχές με τα ευρωπαϊκά μονοπάτια Ε4 και Ε6 που μόλις είχαν διασχίσει την Ελλάδα», μας λέει ο Νίκος Κοντός, πρόεδρος της ΕΟΟΑ σήμερα, ο οποίος είχε συμμετάσχει ως ορειβάτης τότε στη διάνοιξη. Ο ΕΟΤ χρηματοδότησε την Ομοσπονδία και εκείνη με τη σειρά της ανέθεσε στους ΕΟΣ Βόλου και Λάρισας τη σηματοδότηση και τη διάνοιξη, με παράλληλη συνένωση προϋπαρχόντων μονοπατιών και γιδόστρατων.
Το εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία, ωστόσο, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, το όνειρο σκάλωσε στην πραγματικότητα: στη δυσκολία της συντήρησής του, η οποία δεν οργανώθηκε ποτέ. Το Ο2 δεν είναι εύκολα προσπελάσιμο σε όλα τα τμήματά του, εντούτοις στο μεγαλύτερο μέρος του μένει ανοιχτό καθώς περπατιέται τμηματικά από κυνηγούς και συλλέκτες χόρτων και βέβαια από εθελοντές πεζοπόρους, αυτόνομους ή μέσω του ΕΟΣ Λάρισας και του Συλλόγου Υπαίθριος Ζωής ή του ΕΟΣ Βόλου στη Μαγνησία. Κυρίως όμως συντηρείται από αθλητές και διοργανωτές αγώνων ορεινού τρεξίματος, όπως το Olympus Mythical Trail υπό τον Λάζαρο Ρήγο και το Kissavos Marathon trail υπό τον Σύλλογο Δρομέων Υγείας Αγιάς.
Επί του πιεστηρίου αυτής της έκδοσης, πάντως, ορίστηκε συνάντηση μεταξύ ανθρώπων και επαγγελματιών του βουνού και της Περιφέρειας Θεσσαλίας, με θέμα τον πεζοπορικό τουρισμό εν γένει αλλά και το Ο2 ειδικά. «Ο στόχος μας είναι ο καθαρισμός και η συνένωση του Ο2 με τα άλλα τοπικά μονοπάτια. Η ανάδειξή του θα προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον στην περιοχή, όπως γίνεται στο εξωτερικό», λέει ο Νίκος Ντάγκας, επαγγελματίας του τουρισμού υπαίθριων δραστηριοτήτων μέσω της Trekking Hellas Ανατολικής Θεσσαλίας και παράλληλα σύμβουλος του Δήμου Αγιάς. Χρειάστηκε να περάσουν τριάντα χρόνια για να αξιοποιηθεί το μονοπάτι; «Η Λάρισα δεν είχε ποτέ ενδιαφέρον για τον τουρισμό, είχε τον πρωτογενή τομέα. Έως τώρα ζούσε από το λίπος της. Τώρα που τα πράγματα δυσκολεύουν, αλλάζει η νοοτροπία. Από τη μία κακώς δεν είχε δημιουργήσει τις συνθήκες, από την άλλη καλώς γιατί κράτησε ανέπαφη γεωγραφία και ανθρωπογεωγραφία – ιδανική συνθήκη για αγροτουρισμό, άρα και πεζοπορικό τουρισμό», εξηγεί. Πράγματι, το Ο2 δεν «ακούγεται», ενώ δεν το γνωρίζουν καν οι ντόπιοι. Όπως λέει ο Σάκης Πιτένης της Trekking Hellas Όλυμπος, ενώ μέσα σε μία καλοκαιρινή σεζόν τα αιτήματα που λαμβάνει για ανάβαση στον Μύτικα του Ολύμπου ξεπερνούν τα 1.000, για το Ο2 που διασχίζει τον Θεσσαλικό Όλυμπο έχει λάβει μόλις τρία σε διάστημα πέντε ετών. «Στο μεταξύ, είναι τόσο όμορφο μονοπάτι, με ομαλές κλίσεις σε γενικές γραμμές και τόσο έντονη εναλλαγή τοπίου. Στον Όλυμπο, μάλιστα, διασχίζει το νότιο τμήμα, το οποίο είναι άγνωστο άρα και πιο απομονωμένο σε σχέση με το τουριστικό κομμάτι του Οροπεδίου των Μουσών», καταλήγει. Η ονομασία Ο2 θυμίζει το χημικό σύμβολο του οξυγόνου. Θα μπορούσε άραγε να αποτελέσει το τουριστικό οξυγόνο της περιοχής; Να μεταφέρει τους Λαρισαίους στη νέα εποχή;
Γοητευτικές εναλλαγές
Το μονοπάτι ξεκινά από την κορυφή Σκολιό του Ολύμπου, στην οποία πρώτα πρέπει να ανέβει κανείς πεζοπορώντας για αρκετές ώρες (από το ΚΕΟΑΧ είναι ο πιο εύκολος τρόπος αυτή την εποχή). Όσο κρατάει χιόνι, μάλιστα, χρήσιμα είναι τα ορειβατικά σκι για όσους ασχολούνται με το άθλημα. Έτσι, μας συνόδευσε ο Θανάσης Καρέλας, έμπειρος ορειβάτης και συνεργάτης της Trekking Hellas Όλυμπος, και μας εξήγησε πως σε αυτό το τμήμα, παρότι η σήμανση είναι ελλιπής, το καλοκαίρι, σε αντίθεση με τον χειμώνα, είναι πολύ δύσκολο να χαθείς.
Από τον Όλυμπο το μονοπάτι κατηφορίζει στην Καρυά και στη Ραψάνη με την τεράστια πλατεία με τα πλατάνια και τις καλές ταβέρνες, αλλά κυρίως με τα οινοποιεία που παράγουν το φημισμένο ΠΟΠ κρασί Ραψάνης. Πρόκειται για συνοινοποίηση του ονομαστού Ξινόμαυρου, του Κρασάτου και του Σταυρωτού, και αξίζει να το δοκιμάσετε ακούγοντας αφηγήσεις των ντόπιων για τη μεγάλη ιστορία του χωριού. Κατόπιν, η διαδρομή κατεβαίνει στην Κοιλάδα των Τεμπών, την οποία όμως δεν διασχίζει. Τα Τέμπη είναι το σημείο όπου ενώνονται τα δύο βουνά, εκεί «συμφιλιώνονται» θα έλεγε κανείς από τη διαμάχη τους, που έμεινε στην ιστορία χάρη στο κλέφτικο δημοτικό τραγούδι. Την τραχύτητα του Ολύμπου, με τα αγριοκάτσικα και τα ημιάγρια άλογα, διαδέχεται η συνάντηση με τον Πηνειό και η έκπληξη της διαδρομής: ο τεκές του Χασάν Μπαμπά του 14ου-15ου αιώνα, στο χωριό Τέμπη, που λειτουργούσε από ομάδα μπεκτασήδων δερβίσηδων και μόλις ολοκληρώθηκε η αναστήλωσή του.
Από εκεί ξεκινά η ανάβαση στον πιο ήπιο Κίσσαβο ή Όσσα. Άγνωστος στο ευρύ κοινό, καθώς τον επισκιάζει ο Όλυμπος, έχει το προνόμιο να συνδυάζει βουνό και θάλασσα. Το Ο2 διασχίζει τη δυτική πλευρά του, συναντά χωριά, καστανιές, κερασιές, ανεβαίνει στην αλπική κορυφή με τη θέα στο Αιγαίο Πέλαγος. Στον Κίσσαβο σώζεται και μεγάλο τμήμα καλντεριμιών, όπως εκείνο που ενώνει την Ανατολή με το Μεταξοχώρι, όπου μας συνόδευσαν ο Στέργιος Φαφάνας, η Φιλιώ Μαλτέζου και ο Στέλιος Σταθούλης από τον σύλλογο Υπαίθριος Ζωή. Έπειτα πέφτει στον κάμπο της Αγιάς, τον γεμάτο μηλεώνες, ροδακινεώνες, αμυγδαλεώνες και… φωτοβολταϊκά. Αφού χρησιμοποιήσει αρκετή άσφαλτο και χωματόδρομους, ανηφορίζει για το Μαυροβούνι, το βασιλικό δάσος Πολυδενδρίου κι έπειτα χάνεται στα πυκνά δάση του Βορείου Πηλίου για να καταλήξει στο όμορφο χωριό Πουρί.
Επί λαρισαϊκού εδάφους, τα τμήματα που δυσκολεύουν είναι το Καρυά-Ραψάνη (έως την Καρυά η σήμανση συντηρείται από τον αγώνα Karya Olympus Trail) και το Αγιά-Ποταμιά, ενώ και αργότερα στο Μαυροβούνι η σήμανση δεν είναι ικανοποιητική. Στο δε Πήλιο, με εξαίρεση το τμήμα Κεραμίδι-Βένετο, που σηματοδοτήθηκε πρόσφατα, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Το πυκνό δάσος μεταβάλλεται διαρκώς και τα υλικά που κατά καιρούς χρησιμοποιούνται δεν είναι των απαιτούμενων προδιαγραφών, με αποτέλεσμα να φθείρονται. Σε κάθε περίπτωση, η πορεία χρειάζεται εμπειρία και προσανατολισμό ή συνοδούς από τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, καλό χάρτη (η εταιρεία Ανάβαση περιλαμβάνει το Ο2 στους χάρτες της για Όλυμπο και Κίσσαβο), ενώ χρήσιμη μπορεί να φανεί και η εφαρμογή wikiloc.
Αμπελάκια, Μεταξοχώρι, Σπηλιά
Το πού θα διανυκτερεύει ο καθένας εξαρτάται από τα ημερήσια χιλιόμετρα που θέλει να διανύσει και, φυσικά, την προτίμησή του. Στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, όλα τα χωριά διαθέτουν τουλάχιστον μία μονάδα για διαμονή και μία ταβέρνα για φαγητό, και μάλλον αυτά καθορίζουν και το πρόγραμμα των πεζοπόρων. Τα Αμπελάκια, για παράδειγμα, είναι το διασημότερο χωριό του Κισσάβου και σίγουρα αξίζει τον χρόνο σας. Αρχοντοχώρι ιδιαίτερο, γεμάτο τουρίστες τα Σαββατοκύριακα, έμεινε στην ιστορία χάρη στα πορφυρά βαμβακονήματα που οι Αμπελακιώτες του 18ου αιώνα έγνεθαν και έβαφαν με το χρώμα από το φυτό ριζάρι.
Το 1778 πάταξαν τις μεταξύ τους κόντρες δημιουργώντας τον πρώτο συνεταιρισμό στον κόσμο, την «Κοινή Συντροφία», με πρόεδρο τον Γεώργιο Μαύρο, γνωστό ως Σβαρτς. Με 6.000 μέλη, 24 εργαστήρια και 17 υποκαταστήματα στην Ευρώπη, το 1780 τα Αμπελάκια είχαν ήδη γίνει πλούσια και ξακουστά, αρχοντικά σπίτια χτίστηκαν και μερικά σπουδαία σχολεία ιδρύθηκαν, όπως το Ελληνομουσείο και η Μανιάρειος Σχολή, όπου δίδασκαν φημισμένοι λόγιοι. Αν έχετε δυνάμεις, αξίζει να εντοπίσετε αρχοντικά, τη σχολή και τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Αν όχι, θα δείτε μόνο το περίφημο αρχοντικό Σβαρτς, οικία του οξυδερκούς προέδρου και έδρα του Συνεταιρισμού. Αμπελακιώτικη αρχιτεκτονική και ροκοκό δημιουργούν ένα απίθανο σύνολο, το οποίο μετά από τρία χρόνια εργασιών αποκατάστασης παραδόθηκε προς επίσκεψη στο κοινό, μόλις την 1η Απριλίου. Τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα, οροφές, κρύπτες, καταπακτές, τζάκια, εσωτερικά παράθυρα, βιτρό και γύψινα: μια έξαρση τέχνης και πλούτου που δεν ξεχνιέται ποτέ.
Θαυμασμό νιώθεις και στο Μεταξοχώρι των καλλιτεχνών, όπως αποκαλείται πια. Το πάλαι ποτέ ακμαίο χωριό που πλούτιζε από την εκτροφή μεταξοσκώληκα και την παραγωγή μετάξης (όλα τα χωριά του Κισσάβου και του Μαυροβουνίου εξέτρεφαν μεταξοσκώληκες, αλλά οι Μεταξοχωρίτες ξεχώριζαν ως παραγωγοί σπόρου) αποτελεί σήμερα τόπο μετεγκατάστασης ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών. Ο πρώτος που έκανε το βήμα ήταν ο σκιτσογράφος και θεατρικός συγγραφέας Μποστ, τη δεκαετία του 1970. Έκτοτε, Αλίκη Γεωργούλη, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Άννα Βαγενά, Κάτια Αντωνοπούλου, Παντελής Καλιότσος, Πέτρος Αμπατζόγλου, Θανάσης Παπακωνσταντίνου εγκαταστάθηκαν ή πηγαινοέρχονταν αναστηλώνοντας τα παλιά κουκουλόσπιτα. Αυτό το έργο ανέλαβε ο πολιτικός μηχανικός Θεόδωρος Σουλιώτης, ο οποίος διατηρεί και τον ομώνυμο ξενώνα, πλάι στον οποίο περνά και το Ο2. «Το Μεταξοχώρι έχει ενέργεια, σε έλκει. Η αύρα του, τα ωραία του κτίρια. Γοητεύει τους πάντες. Έρχονται και πολλοί πεζοπόροι, αλλά περπατούν μόνο τμήματα του Ο2 ή τοπικά μονοπάτια, ποτέ ολόκληρο ακόμη. Αυτό το μονοπάτι πρέπει να αναδειχθεί», παραδέχεται.
Άλλοι, πάλι, γοητεύονται από τη Σπηλιά. Παρότι φτάνει εκεί ο ασφαλτόδρομος, το χωριό σού δίνει μια αίσθηση απομόνωσης λόγω της θέσης του κάτω από την κορυφή του Κισσάβου. Τα Σαββατοκύριακα βέβαια που οι Λαρισαίοι καταφτάνουν για την καλή ταβέρνα, όλη η αίσθηση αλλάζει και τότε οι «μοναχόλυκοι» πεζοπόροι ανηφορίζουν για την κορυφή. Άλλοι προτιμούν να «σταθμεύσουν» στο Καταφύγιο του ΕΟΣ Λάρισας (η διαμονή γίνεται κατόπιν συνεννόησης, για 12 άτομα και άνω) και άλλοι να κατηφορίσουν από τα αλπικά ξανά μέσα στο δάσος, προς την Ανατολή. Εκεί συναντήσαμε τον Νίκο Μπλάνα, πεζοπόρο, εθελοντή, με ένα μικρό κλαδευτήρι ανά χείρας, να καθαρίζει το τμήμα που οδηγεί στο χωριό του και να μιλά για τους μύθους και την πλούσια φύση του βουνού. Κάτι τέτοιοι άνθρωποι είναι εκείνοι που σε κάνουν να κοντοστέκεσαι και κάτι τέτοια χωριά να αλλάζεις το πρόγραμμά σου. Γιατί, είπαμε, οι μεγάλες, πολυήμερες πεζοπορικές διαδρομές είναι αληθινά ταξίδια και κανένα νόημα δεν θα είχαν χωρίς αλληλεπίδραση με τους ντόπιους και εξοικείωση με την κουλτούρα του τόπου. Στο ταβερνείο της Ανατολής, με φόντο τον γεροπλάτανο, ακούγοντας αστεία από τους λιγοστούς χωριανούς. Στο πραγματικά απομονωμένο Κεραμίδι του Πηλίου, μετά από ατελείωτες ώρες στα ερημικά μυθικά δάση. Στη ρεματιά του Μεταξοχωρίου με τους πλατάνους-φύλακες, που ακόμα και το καλοκαίρι σηκώνει ζακέτα, πίνοντας ντόπιο τσίπουρο κι ακούγοντας (τι άλλο εδώ πέρα;) Θανάση Παπακωνσταντίνου.
