«Ξέρεις τι θα πει γαβρολιμάδα; Δεν πλησιάζεις στη θάλασσα», λέει ο πρόεδρος των ψαράδων παράκτιας αλιείας, Δημήτρης Βεσκούκης, για το τοπικό μπουρίνι που έρχεται από τα δυτικά και είναι «ο χειρότερος καιρός για την Πάτρα. Έρχεται από μέσα, να τον πας κόντρα δεν μπορείς, θα βγεις Μεσολόγγι. Να τον βάλεις στην πρύμνη είναι επικίνδυνο, δεν ξέρεις από πού να φύγεις. Βροχή, αντάρα, σφοδρός αέρας και μεγάλος κυματισμός», περιγράφει από την ασφάλεια του ουζερί παλαιάς κοπής Άλογα στα Προσφυγικά, αφού αυτή η γαβρολιμάδα τον έχει καθηλώσει σήμερα στη στεριά. Με Παγιουμτζή στα ηχεία, πλάι σε εργαζομένους που μόλις σχόλασαν, ανάμεσα σε ποτηράκια με ούζο, πιατάκια με κόκκινη γαρίδα και φρεσκοτηγανισμένα μπακαλούδια, μας εξηγεί ότι η Πάτρα ήταν κάποτε γεμάτη από τέτοια ουζερί και από καΐκια βέβαια. Την επομένη, στο Ναύτ-οικο, ένα από τα καλύτερα εστιατόρια της περιοχής, η τσιπούρα έρχεται στο τραπέζι μας σε μορφή βελουτέ σούπας, αλλά και σε φιλέτο πάνω από κάτι υπέροχα μαύρα λιγκουίνι σουπιάς. Είτε στα ουζερί των Προσφυγικών, είτε στις ψαροταβέρνες των Βραχναίικων, είτε σε εστιατόρια της πόλης και του Ρίου, στην Πάτρα αξίζει να τρως μόνο ψάρι.
Τράτες, γριγρί και διχτυάρικα, 50 ψαράδες παράκτιας και περίπου 10 μέσης αλιείας ξανοίγονται στον Πατραϊκό, στον Κορινθιακό και στο Ιόνιο και προμηθεύουν την αγορά με μπακαλούδια, όπως λένε εδώ τους μικρούς μπακαλιάρους, κουτσομούρες, τσιπούρες (λίγδες), λυθρίνια, θράψαλα, καλαμάρια, γαρίδες Ψαθόπυργου. Πατραϊκός και Κορινθιακός ανοίγουν για τις τράτες μόνο για τρεις και τέσσερις μήνες τον χρόνο, αντίστοιχα, κάθε Δεκέμβριο, οπότε και καταφθάνουν εδώ μηχανότρατες και γριγρί από όλη την Ελλάδα. Τον Οκτώβριο δε, που ξεκινά η σεζόν για τις τράτες γενικώς, όλοι οι ψαράδες από κοινού πραγματοποιούν θαλάσσια περιφορά της εικόνας του Αγίου Ανδρέα, του αγίου ψαρά, τον οποίο αγαπούν εξίσου με τον Άγιο Νικόλαο.
Να ξέρουν άραγε και οι επισκέπτες ψαράδες τα σημάδια; Ότι αν δεις στην Παλιοβούνα, το βουνό απέναντι, άσπρο σύννεφο στην κορυφή που σταδιακά σκουραίνει, βγαίνεις από τη θάλασσα χωρίς δεύτερη σκέψη; Ότι οι χιαστί αστραπές πέρα από την Κεφαλονιά σημαίνουν ότι «έρχεται μπουρίνι που σε πνίγει»; «Η Πάτρα είναι κόμβος του καιρού», θα πει ο Βεσκούκης. «Η σοροκάδα κάνει ζημιές στο λιμάνι, το γαρμπινό από τη Ζάκυνθο φέρνει επίσης σφοδρό μπουρίνι, σε όλους τους καιρούς όμως εμπιστεύεσαι το δελτίο πρόγνωσης, εκτός από τους δυτικούς ανέμους. Αυτοί είναι οι απρόβλεπτοι».
«Πρέπει να προστατεύουμε τον τόπο»
Η χρονιά δεν είναι καλή για τους Πατρινούς ψαράδες. Οι τράτες φέρνουν στη στεριά τα μισά φελιζόλ από ό,τι πέρυσι, οι διχτυάρηδες βγάζουν τρίτης κατηγορίας ψάρια, μόνο τα γριγρί, που ψαρεύουν στον αφρό γαύρο και σαρδέλα, δουλεύουν καλά. Στα στέκια των ψαράδων η κουβέντα γυρίζει γύρω από την πολυαναμενόμενη ανάπλαση της μαρίνας (η οποία έχει εγκριθεί, ώστε να αποκτήσουν κι εκείνοι το δικό τους αλιευτικό καταφύγιο), για το καρνάγιο που χρειάζεται υποστηρικτικά έργα επειδή είναι εκτεθειμένο στον καιρό, για τους Ιταλούς ψαράδες που ψαρεύουν στα 6 μίλια από την ελληνική ακτή (πρόσφατα μετακινήθηκε στα 12), στα αποκαλούμενα διεθνή, για το ενάμισι μίλι απόσταση που δουλεύουν οι τράτες, το οποίο τους δημιουργεί πρόβλημα στη γεμάτη ακτές και νησάκια περιοχή, για τους επιχειρηματίες που ρίχνουν στη θάλασσα τρεις-τέσσερις τράτες με καπετάνιους και δεν λογαριάζουν κανονισμούς και άγραφους νόμους, γιατί δεν ξέρουν από ψαροσύνη. Μέσα στη θάλασσα τα ξεχνούν όλα για λίγο. Στον Πατραϊκό Κόλπο, που έχει έκταση 400 τ.χλμ. με βαθύτερο σημείο στα 140 μ. τη Λούμπα, στα σύνορα με το Ιόνιο, νιώθεις ασφαλής, περίκλειστος καθώς είσαι από τις ακτές της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των Επτανήσων.
Πάνω στην τράτα «Παναγία Τρυπητή» οι Αιγύπτιοι εργάτες δουλεύουν αμίλητοι, συγχρονισμένοι. Πλησιάζει η στιγμή να σηκώσουν την καλάδα και ο καπετάνιος κόβει ταχύτητα, οι πόρτες ανεβαίνουν, το τεράστιο δίχτυ που επί τέσσερις ώρες σερνόταν στον βυθό ανοίγει στην κουβέρτα, με φόντο τη γέφυρα του Ρίου. Η καλάδα δεν είναι καλή, τα ψάρια λίγα. Οι Αιγύπτιοι θα τα ξεδιαλέξουν προσεκτικά και θα τα φυλάξουν σε φελιζόλ. Έως τη λήξη του ωραρίου θα προλάβουν να ρίξουν άλλες δύο-τρεις φορές.
Αυτό το ωράριο, από τις 5 π.μ. έως τις 7 μ.μ., ορίστηκε φέτος από τον σύλλογο ιχθυοπαραγωγών αλιέων μέσης αλιείας Πατρών και Δυτικής Ελλάδος, έπειτα από εισήγηση του νεαρού προέδρου Κώστα Καγιάφα. Τέταρτης γενιάς ψαράς, μεγαλωμένος μέσα στο καΐκι του Μεσολογγίτη πατέρα του και με προπάππου πρόσφυγα ψαρά από τη Μικρά Ασία, ξέρει ότι η θάλασσα θέλει προστασία. «Κάθε χρόνο μόλις ανοίξει ο Πατραϊκός, έρχονται τράτες από όλη την Ελλάδα. Τώρα είμαστε μέσα 25 σκάφη – από Κρήτη, Χαλκίδα, Κάλυμνο. Αν δουλεύουμε μέρα νύχτα, δεν θα μείνει ούτε πέτρα στον Πατραϊκό. Πρέπει μόνοι μας να βάζουμε όρια και να προστατεύουμε τον τόπο».
Ένα με τη θάλασσα
Ο Καγιάφας, όπως οι περισσότεροι ψαράδες μέσης αλιείας, όταν Πατραϊκός και Κορινθιακός κλείσουν, ψαρεύουν στο Ιόνιο, λείποντας μέχρι και δίμηνα από την Πάτρα. Τα καλοκαίρια που η τράτα μπαίνει σε παύση, ο ίδιος καπετανεύει στα τουριστικά της Ζακύνθου.
Είναι άραγε ο τουρισμός η επόμενη μέρα για τους Πατρινούς ψαράδες; Ο Βεσκούκης είναι υπέρ του αλιευτικού τουρισμού, κάλεσε όλους τους ψαράδες για ενημέρωση, κάμποσοι συμμετείχαν και στη σχετική ημερίδα που διοργάνωσαν οι αναπτυξιακές της Ελλάδας. Από την άνοιξη θα υποδέχεται στο καΐκι του τον κόσμο. «Θα ψαρεύουμε παρέα, θα τους πηγαίνω σε απάτητες παραλίες και θα μαγειρεύουμε μαζί». Ο ψαράς Χρήστος Χατζήπαππας έχει άλλη άποψη: «Ταξιδεύω Ιόνιο, Αιγαίο, όλη την Ελλάδα, και ψαρεύω τόνο και ξιφία. Δεν με ενδιαφέρει ο αλιευτικός τουρισμός, το πάθος μου είναι το ψάρεμα. Είναι ο τρόπος ζωής, η επαφή με τη φύση, έχουμε γίνει ένα με τη θάλασσα. Η μεγαλύτερη ευτυχία μου είναι που δεν έχω να κάνω με ανθρώπους».
Τον συναντάμε στο καρνάγιο της Πάτρας να επισκευάζει το ωραίο του ξύλινο ξιφιάρικο. Το 90% των πατρινών καϊκιών είναι ξύλινα, μας λένε εδώ. Ο καραβομαραγκός Νίκος Χρυσανθακόπουλος ασχολείται με τα σκαριά 72 χρόνια, από 11 χρονών, και πλέον έχει κάνει χώρο στους ανιψιούς του. Έχει κατασκευάσει γύρω στα 100 καΐκια και υποστηρίζει ότι είναι πιο όμορφη δουλειά από του ψαρά, γιατί «φτιάχνεις ένα καΐκι, με τα ξάρτια του, τους λόφους του, τους θαλασσομάχους του, και το καμαρώνεις να πέφτει στη θάλασσα. Όλοι λένε “αυτό το έφτιαξε ο Νίκος’’». Το καρνάγιο ήταν η δεύτερη δουλειά του, επισήμως ήταν υπάλληλος του ΟΤΕ. Αλλά στα συρτάρια του είχε περισσότερα σχέδια για σκαριά παρά καρτέλες της υπηρεσίας.
Δίπλα στο καρνάγιο βρίσκεται η μαρίνα όπου δένουν τα σκάφη τους τα μέλη του ομίλου ερασιτεχνών αλιέων ΟΠΑΘΑ, ο οποίος έχει και ομάδα πόλο που αγωνίζεται στη Β΄ Εθνική, αλλά και οι επαγγελματίες τα διχτυάρικά τους. Στην Πάτρα δεν συμβαίνει το πατροπαράδοτο της Ελλάδας, να αγοράζεις απευθείας ψάρια από το καΐκι, καθώς το σημείο που απαγκιάζουν δεν είναι πάνω στον δρόμο. Τα ψάρια πηγαίνουν απευθείας στους πελάτες ή στην ιχθυόσκαλα.
Εκεί μας βρίσκει η νύχτα, αφού με το ωράριο ψαρέματος που ορίστηκε φέτος για τις τράτες, η ιχθυόσκαλα λειτουργεί από τις 6 το απόγευμα έως τα μεσάνυχτα. Όπως μας ενημερώνει ο φιλόξενος διευθυντής Βαγγέλης Ποταμιάνος, η ιχθυόσκαλα, στο εσωτερικό της οποίας δραστηριοποιούνται 22 επιχειρήσεις, έχει χωρητικότητα 22 τόνων πάγου την ημέρα, η οποία τους καλοκαιρινούς μήνες φαίνεται να μην επαρκεί – τόση είναι η ζήτηση. Τότε είναι που λειτουργεί ασταμάτητα, εξυπηρετώντας τη διασύνδεση παραγωγών, εμπόρων και αγοραστών. Ωστόσο, λίγοι είναι οι αγοραστές που έρχονται για να ψωνίσουν τον χειμώνα, αφού αρκετοί προαγοράζουν σε μια τακτική που όλοι προσπαθούν να αλλάξει. Στον χώρο επικρατεί μια απρόσμενη τάξη. Πεντακάθαρα και τακτοποιημένα, τα ψάρια τοποθετούνται σε κοινή θέα, άλλα έχουν έρθει με καΐκια, άλλα με αυτοκίνητα από Αίγιο, Αλυκές και όλο τον Νομό Αχαΐας.
Την ώρα που ο ήλιος δύει, σκορπώντας στον Πατραϊκό όλες τις αποχρώσεις του κόκκινου, το γριγρί «Τάκης» μπαίνει στην ιχθυόσκαλα με μια εντυπωσιακή συνοδεία από γλάρους. Μερικές μανούβρες, κάβοι που πετάγονται στην προβλήτα, πειράγματα μεταξύ των ψαράδων. Μια γλυκιά αναστάτωση φτιαγμένη από φελιζόλ, νιτσεράδες, κουτσομούρες, χταπόδια που προσπαθούν να το σκάσουν και απαιτητικούς γλάρους που δεν θα φύγουν, παρότι νύχτα, μέχρι οι Αιγύπτιοι να ξεφορτώσουν όλη την ψαριά.
