Ακόμα και για κάποιον σαν εμένα, που του αρέσει να περνάει αμέτρητες ώρες σε περιεκτικά μουσεία όπως το Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης, το Victoria & Albert (γνωστό ως V&A) θα μπορούσε να είναι εξουθενωτικό. Τα νούμερα είναι ασύλληπτα: 5.000 χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας, πάνω από 60.000 εκθέματα (από μια συλλογή περίπου 2,8 εκατομμυρίων), σε περίπου 150 γκαλερί, στεγασμένα σε χώρους που καταλαμβάνουν επιφάνεια 85 στρεμμάτων.
Το V&A προσελκύει συνήθως περίπου 3 εκατ. επισκέπτες το χρόνο, αλλά ακόμη και τις πιο πολυσύχναστες ημέρες, ο ευρύχωρος σχεδιασμός και η διάταξή του βοηθούν να αποφεύγεται η αίσθηση του συνωστισμού. Η πρόσβαση στη μόνιμη έκθεση είναι δωρεάν (κάποιες εκθέσεις έχουν είσοδο έως και 20 λίρες, περίπου 23,50 ευρώ), γεγονός που επιτρέπει να ξεκινήσετε αμέσως την περιήγηση. Κατευθυνθείτε δεξιά για μεσαιωνικά ψηφιδωτά και αναγεννησιακές ταπισερί ή προχωρήστε στο βάθος για μόδα της δεκαετίας του 1940 στο Παρίσι, μπαρόκ γλυπτική και, ακόμη πιο πέρα, βουδιστική τέχνη.
Εύκολα περνάει κανείς μια ολόκληρη μέρα στο V&Α. Δείτε πώς να αξιοποιήσετε στο έπακρο την επίσκεψή σας. Αλλά πρώτα ένα μικρό ιστορικό.
Ένας πολυποίκιλος θησαυρός
Αν το Βρετανικό Μουσείο θεωρείται η σοφίτα του Ηνωμένου Βασιλείου, γεμάτη καλλιτεχνικά και πολιτιστικά κειμήλια από όλο τον κόσμο, τότε το V&A είναι η αίθουσα διδασκαλίας της χώρας. Αποτελεί όμως και έναν θησαυρό υποδειγματικών έργων: από εξαίσια σχέδια του Ραφαήλ μέχρι φανταχτερά πλαστικά ραδιόφωνα της δεκαετίας του 1970, από χιτώνες της Κοπτικής περιόδου μέχρι φορέματα υψηλής ραπτικής του Alexander McQueen, από ζωηρόχρωμα ισλαμικά πλακάκια μέχρι μια σειρά από μεγαλοπρεπή αγγλικά κρεβάτια. Τα αντικείμενα αυτά εκτίθενται όχι μόνο για να τα απολαμβάνουν οι ειδήμονες, αλλά και για να αναδεικνύουν την υποδειγματική τέχνη και να προβάλλουν εμπνευσμένες ιδέες, με στόχο να διδάσκουν στους Βρετανούς σχεδιαστές, κατασκευαστές και εργάτες το καλό γούστο και την τεχνική δεινότητα.
Το μουσείο αποτέλεσε προσωπική πρωτοβουλία του πρίγκιπα Αλβέρτου, συζύγου της βασίλισσας Βικτωρίας, ο οποίος είχε διαπιστώσει από πρώτο χέρι ότι τα βρετανικά βιομηχανικά προϊόντα δεν ήταν πάντα κορυφαία στο είδος τους. Παρουσιάζοντας αντικείμενα εφαρμοσμένων τεχνών όπως υφαντά, κεραμικά, γυαλί και άλλα, παράλληλα με τις καλές τέχνες (όπως η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική), το νέο μουσείο είχε ως στόχο να καταστήσει την αισθητική εκτίμηση πιο προσιτή σε όλους και να ενθαρρύνει τη δημιουργία ανώτερων σχεδίων για βελτιωμένα προϊόντα.
Αν αυτό ακούγεται ξεπερασμένο, δεν είναι. Πάνω από 165 χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του, το πρωτοποριακό πνεύμα του V&A δεν έχει ξεθωριάσει. Οι μεγάλες εκθέσεις μόδας που διοργανώνει, όπως η έκθεση «Naomi: In Fashion», προς τιμήν του μοντέλου Ναόμι Κάμπελ, που ξεκινά στις 22 Ιουνίου, είναι εκδηλώσεις που πρέπει κανείς να δει οπωσδήποτε. Επίσης, τα ειδικά προγράμματα, τα διαδραστικά εργαστήρια και τα πάρτι του, προσελκύουν το κοινό όσο λίγα μουσεία. Πρόσφατα, το V&A άρχισε να επεκτείνεται, δημιουργώντας παρακλάδια όπως το σκωτσέζικο V&A Dundee, το Young V&A για παιδιά, καθώς και δύο νέα κτίρια που θα ανοίξουν το 2025 στο ανατολικό Λονδίνο, το ένα εκ των οποίων θα περιλαμβάνει σχεδόν 250.000 έργα.
Πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες και σχεδιαστές λένε ότι το V&A είναι ένα από τα αγαπημένα τους μουσεία και το επισκέπτονται ξανά και ξανά. Αν και δεν είμαι ούτε καλλιτέχνης ούτε σχεδιαστής, τοποθετώ κι εγώ το V&A στα αγαπημένα μου. Το έχω επισκεφθεί δεκάδες φορές, συχνά για λιγότερο από μία ώρα, μόνο και μόνο για να εντυπωσιαστούν τα ανήλικα παιδιά μου με τα θεαματικά γύψινα εκμαγεία ευρωπαϊκών μνημείων ή απλώς για να προστατευτώ από τη βροχή.
Ήξερα όμως ότι υπήρχαν τμήματα που δεν είχα επισκεφθεί ποτέ. Έτσι, μετά από τρία χρόνια απουσίας, πέρασα μια μέρα στο μουσείο και επινόησα μια στρατηγική για να βοηθήσω κι άλλους να περιηγηθούν στις τεράστιες αίθουσές του.
Η επίσκεψη
Φροντίστε να είστε εκεί στις 10 π.μ., όταν ανοίγουν οι πόρτες, ώστε να περιηγηθείτε στα γρήγορα στις γκαλερί του ισογείου όσο είναι ακόμη σχεδόν άδειες, και στη συνέχεια κατευθυνθείτε προς τα πιο απομακρυσμένα τμήματα.
Καθώς τα υφάσματα είναι ευαίσθητα και ξεθωριάζουν, τα εκθέματα μόδας αλλάζουν τακτικά και υπάρχει πάντα κάτι φρέσκο και ενδιαφέρον να δείτε. Προχωρώντας μετά την είσοδο, θα διασχίσετε τα βασίλεια της ασιατικής τέχνης —από τα κομψά και απλά κινεζικά έπιπλα της δυναστείας των Μινγκ μέχρι τα περίτεχνα σκαλισμένα λακαριστά ιαπωνικά αντικείμενα, τα εντυπωσιακά ζωηρά μπλε ανάγλυφα πλακάκια και τα εκπληκτικά μεταξωτά χαλιά, όπως το περσικό Ardabil που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα.
Στη συνέχεια, περάστε στα Cast Courts, τρεις τεράστιες αίθουσες γεμάτες αντίγραφα σε φυσικό μέγεθος, όπου θα θαυμάσετε γύψινα και μεταλλικά εκμαγεία γλυπτών και θραυσμάτων μνημείων από όλη την Ευρώπη. Το έδαφος κοσμούν πιστά αντίγραφα μεσαιωνικών τάφων, ενώ προς την οροφή ορθώνονται αριστουργήματα όπως ο Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου, η στήλη του Τραϊανού και προσόψεις εκκλησιών της Αναγέννησης. Εύκολα μπορεί κανείς να κολλήσει εδώ, εντυπωσιασμένος από την κλίμακα των εκθεμάτων και γοητευμένος από την ιδέα της συγκέντρωσης ογκωδών αντιγράφων από όλους τους αιώνες τα οποία συνθέτουν μια παιδική χαρά για τους λάτρεις της αρχιτεκτονικής.
Από εκεί, μεταβαίνει κανείς αυτομάτως στις παρακείμενες μεσαιωνικές και αναγεννησιακές αίθουσες, οι οποίες καλύπτουν την Ευρώπη από το 300 έως το 1600 μ.Χ. Εδώ τα πολύχρωμα κομμάτια ταπισερί του 4ου και 5ου αιώνα ή τα λαμπερά χρυσοποίκιλτα ψηφιδωτά από τη Ραβέννα της Ιταλίας αποδεικνύουν ότι ο Μεσαίωνας δεν ήταν τελείως στερημένος από φως και χρώμα.
Οι επόμενες αίθουσες αποκαλύπτουν πόσο συνδεδεμένα και εξελιγμένα ήταν πολλά μέρη της Ευρώπης κατά την Αναγέννηση. Εξαιρετικά τοπικά προϊόντα —μεταλλικές κατασκευές και πανοπλίες από τη Γερμανία, αστραφτερά κεραμικά από την Ισπανία, ταπισερί από τις Βρυξέλλες— έγιναν περιζήτητα στη διεθνή αγορά.
Χαράσσοντας τη δική σας πορεία
Η περιήγηση σε ένα τόσο απέραντο μουσείο όπως το V&A δεν ακολουθεί απαραίτητα μια ενιαία λογική ή χρονολογική διαδρομή. Για πολλούς, οι ιδιόμορφοι συνδυασμοί που συναντά κανείς περιπλανώμενος στα έξι επίπεδα του μουσείου (μαζί την υπόγεια γκαλερί) είναι μέρος της γοητείας του V&A.
Έτσι, κατά την επίσκεψή μου, μόλις οι αίθουσες άρχισαν να γεμίζουν, γύρω στο μεσημέρι, πήρα το ασανσέρ για τις απομακρυσμένες γκαλερί κεραμικών εκθεμάτων του τέταρτου ορόφου και στη συνέχεια κατευθύνθηκα προς τα κάτω.
Ο τρίτος όροφος προσφέρει ένα παρόμοιο φάσμα μέσων και εποχών, από αντικείμενα από όλο τον κόσμο φτιαγμένα από γυαλί σε όλες του τις μορφές μέχρι αρχιτεκτονικά μοντέλα. Θα περίμενε κανείς να κυριαρχεί το βενετσιάνικο κρύσταλλο Μουράνο, αλλά την παράσταση κλέβουν το ιδιόμορφο και πολύχρωμο γερμανικό γυαλί με σμάλτο του 18ου αιώνα, καθώς και τα πράσινα ποτήρια και κύπελλα που είναι διακοσμημένα με γυάλινες σταγόνες.
Στον δεύτερο όροφο, ένα εκτεταμένο δίκτυο γκαλερί εντρυφεί σε θρησκευτικά βιτρό, χάλκινα γλυπτά μικρής κλίμακας, αγγλικούς πίνακες και σχέδια, καθώς και ταπισερί. Σε κοντινή απόσταση, οι εντυπωσιακές τοιχογραφίες «The Arts Applied to War» και «The Arts Applied to Peace» του Frederic Leighton προωθούν εγγενή μηνύματα του V&A.
Επίσης, στον δεύτερο όροφο, το Κέντρο Φωτογραφίας επέκτεινε πρόσφατα τις γκαλερί του και έγινε το μεγαλύτερο εκθεσιακό κέντρο φωτογραφίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Μέρος μιας έκθεσης με τίτλο «Design: 1900-Now», περιλαμβάνει ένα πρόσφατο απόκτημα: μια μάσκα με αναπνευστήρα που αγοράστηκε από κατάστημα και προσαρμόστηκε από έναν Ιταλό σχεδιαστή σε λειτουργική μάσκα οξυγόνου κατά τις πιο σκοτεινές ημέρες της πανδημίας του 2020.
Σε μια χώρα που φημίζεται για τα πετράδια του στέμματος, η γκαλερί κοσμημάτων του V&A, όπου κάθε έκθεμα φωτίζεται με σποτ, περιλαμβάνει τα πάντα: από βυζαντινά βραχιόλια του 5ου αιώνα μέχρι κομψά κοσμήματα σώματος της δεκαετίας του 1970. Εντυπωσιακό έκθεμα αποτελεί η συλλογή Townshend gem, μια εικονική εγκυκλοπαίδεια πολύτιμων λίθων. Κάθε πετράδι είναι τοποθετημένο σε ένα ξεχωριστό δαχτυλίδι, ενώ το σύνολο των δαχτυλιδιών εκτίθεται σε μια μαγευτική σπείρα, δημιουργώντας έναν λαμπρό χρωματιστό στρόβιλο.
Και τέλος, κατά μήκος σχεδόν όλου του δεύτερου ορόφου, υπάρχει μια έκθεση με κάθε πιθανό είδος σιδηρουργικής κατασκευής. Βλέποντας αυτά τα έργα, όπως το γοτθικής αναβίωσης τέμπλο του 19ου αιώνα από τον Καθεδρικό Ναό του Σόλσμπερι, έρχεται στο νου η ρήση του Γκαίτε: «η αρχιτεκτονική είναι παγωμένη μουσική».
Κάντε ένα διάλειμμα και συνεχίστε
Ακόμη και αν δεν πεινάτε, κατευθυνθείτε προς το ισόγειο για να επισκεφθείτε τα Refreshment Rooms, τα πρώτα μουσειακά καφέ στον κόσμο, που άνοιξαν το 1868. Σχεδιασμένα από τα κορυφαία ταλέντα της εποχής, όπως οι Τζέιμς Γκαμπλ, Ουίλιαμ Μόρις, Φίλιπ Γουέμπ, Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς και Έντουαρντ Πόιντερ, η αρχική τους διακόσμηση παραμένει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτη, σαν στιγμιότυπο βικτωριανού μοντερνισμού. Στο παρελθόν, κάθε αίθουσα προσέφερε διαφορετικό μενού και εξυπηρετούσε συγκεκριμένη πελατεία, αλλά σήμερα, με περίπου 10 λίρες (12 ευρώ), οι επισκέπτες μπορούν να επιλέξουν από έναν μπουφέ με ζεστά εγγλέζικα πιάτα, κις, σάντουιτς, μπίρα, κρασί ή αναψυκτικά και να μεταφερθούν σε όποια αίθουσα προτιμούν.
Επιστρέφοντας στις γκαλερί, είχα φυλάξει αυτό που θεωρούσα καλύτερο για το τέλος: περίπου 20 γκαλερί με θέμα τη Βρετανία (στους ορόφους 1 έως 3) που αφηγούνται την ιστορία της, από την εποχή της δυναστείας των Τυδώρ έως τη Βικτωριανή εποχή, μέσα από πίνακες ζωγραφικής, έπιπλα, ρούχα, μουσικά όργανα, υφάσματα και πραγματικά υπέροχα κρεβάτια, όπως το Great Bed of Ware —ένα τεράστιο κρεβάτι με ουρανό, που κατασκευάστηκε το 1590 για ένα πανδοχείο. Με κάθε πλευρά του να έχει μήκος σχεδόν 3,5 μέτρα, φημολογείται ότι ήταν αρκετά μεγάλο ώστε να χωράει τέσσερα ζευγάρια. Σκαλίσματα αιώνων από αμέτρητα χέρια καλύπτουν σχεδόν κάθε τάβλα του. Η φήμη του τού χάρισε μάλιστα μια αναφορά στην «Δωδέκατη Νύχτα» του Σαίξπηρ.
Και τέλος, φτάνουμε στα πιο αξιόλογα έργα του μουσείου, που εκτίθενται σε έναν χώρο ολόιδιο με καθεδρικό ναό: τα περίφημα σκίτσα του Ραφαήλ για τις ταπισερί που κόσμησαν την Καπέλα Σιστίνα το 1515-16. Κατόπιν παραγγελίας του Πάπα Λέοντα Ι’, ο Ραφαήλ ζωγράφισε τα σχέδια σε χαρτί, για να χρησιμοποιηθούν ως οδηγός για τους υφαντές. Σήμερα, τα αριστουργήματα αυτά ανήκουν στον βασιλιά Κάρολο Γ’ και θεωρούνται από τα σπουδαιότερα έργα της Αναγέννησης. Και, δεδομένου ότι δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο μιας κατασκευαστικής διαδικασίας, ο δανεισμός τους στο V&A έχει ιδιαίτερο νόημα, καθώς εκεί, η υψηλή τέχνη και η κατασκευή συμβαδίζουν αρμονικά.
