Στους μακριούς διαδρόμους με τις κάθετες φυτεύσεις, το χώμα είναι στεγνό και ελαφρύ. Σε κάθε βήμα νιώθουμε να βουλιάζουμε λίγο βαθύτερα, όσο περπατάμε στον αμπελώνα Ψαράδες του χωριού Αλάγνι, στην αμπελουργική ζώνη των Πεζών. Έχουμε φτάσει πολύ νωρίς το πρωί, για να γλιτώσουμε από τον καυτό ήλιο του Ιουλίου. Μπροστά σε αμπελιές ηλικίας τριάντα και πλέον ετών, της ποικιλίας Δαφνί, στήνουμε ένα μεγάλο τραπέζι. Στρώνουμε λευκό βαμβακερό τραπεζομάντιλο, βάζουμε τυρί, ψωμί, φρούτα και περισσότερα από είκοσι ποτήρια κρασιού, και προσκαλούμε τους οινοποιούς του Ηρακλείου να καθίσουν κοντά μας. Μας τιμούν 19 από τους συνολικά 26 παραγωγούς του Ηρακλείου, μέλη του δικτύου Wines of Crete, του οργανισμού που δημιουργήθηκε για να εκπροσωπεί και να υποστηρίζει τη μεγαλύτερη οινοπαραγωγική περιοχή του νησιού και μία από τις ιστορικότερες της Ελλάδας και του Παλαιού Κόσμου.
Μια τυχαία σύμπτωση μας φέρνει στο οινοποιείο Λυραράκη την ίδια μέρα με την Julia Harding MW, Μaster of Wine και δημοσιογράφο στην ιστοσελίδα της επιδραστικής οινογράφου Jancis Robinson. Η Harding επισκέπτεται την Κρήτη και μια σειρά από οινοποιεία για να δοκιμάσει τις τελευταίες σοδειές και να κρατήσει σημειώσεις για την εξέλιξη των κρασιών. Το νησί θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα terroirs της Μεσογείου, αρχέγονο, προφυλλοξηρικό, με σπουδαία μορφολογία, ορεινούς όγκους και υπέροχο κλίμα, και έχει μπει στο μικροσκόπιο των εξπέρ του οίνου ήδη από το 2006, όταν δημιουργήθηκε το δίκτυο που έκανε γνωστό διεθνώς το κρητικό κρασί των γηγενών ποικιλιών. «Αν και έχω πιει πολλές φορές κρητικό κρασί, αυτό ήταν το πρώτο μου ταξίδι στο νησί», λέει. «Βλέποντας την τραχιά ομορφιά του τοπίου και τους απομακρυσμένους αμπελώνες, μακριά από τα τουριστικά σημεία, κατάλαβα πολλά για τον χαρακτήρα των κρασιών. Ο συνδυασμός διαφορετικών και υψηλής ποιότητας γηγενών ποικιλιών, αλλά και η εμπιστοσύνη και η δέσμευση των παραγωγών, δίνουν κάτι εντυπωσιακό. Το επίπεδο της πολυπλοκότητας όσων δοκίμασα είναι δε αξιοσημείωτο, δεδομένης της σύντομης ιστορίας του εμφιαλωμένου κρασιού στον μικρό αυτό τόπο».
Πριν από δεκαεπτά χρόνια, οι λέξεις Βιδιανό, Λιάτικο, Κοτσιφάλι ήταν μάλλον άγνωστες εκτός Κρήτης. Ελάχιστοι ήταν οι οινοπαραγωγοί που εμφιάλωναν μονοποικιλιακά σταφύλια. Οι οινοποιοί δεύτερης γενιάς, με κάποιους από αυτούς να σπουδάζουν στις αναγνωρισμένες σχολές οινολογίας της Γαλλίας και της Ιταλίας, απέκτησαν γνώση και δεν άργησαν να αντιληφθούν την υπεραξία, την αυθεντικότητα και τη σπανιότητα των γηγενών ποικιλιών. Μετά από ανεπίσημες συνομιλίες αλλά και με βαθύ προβληματισμό για την κληρονομιά του αμπελώνα τους, αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Το 2006 ωρίμασαν οι συζητήσεις ετών που έκαναν μια χούφτα παραγωγοί στο Ηράκλειο. Δουλουφάκης, Λυραράκης, Ταμιωλάκης, Μηλιαράκης και δώδεκα ακόμη υπέγραψαν ως ιδρυτικά μέλη του Δικτύου Οινοποιών Κρήτης, αυτού που είναι σήμερα γνωστό ως Wines of Crete. Τα πρώτα 16 οινοποιεία έγιναν αργότερα 26 στον νομό και 36 σε όλη την Κρήτη (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Λασίθι), και έτσι φτιάχτηκαν οι γέφυρες που ένωσαν το παρελθόν με το σήμερα.
Ο πραγματικός άθλος δεν ήταν τόσο να αποκτήσουν την τεχνογνωσία για να οινοποιήσουν αυτά τα σταφύλια, αλλά να τα εντοπίσουν: οι δέκα και πλέον γηγενείς ποικιλίες του νησιού βρίσκονταν χαμένες μέσα σε δεκάδες άλλες ρίζες αμπελιών. Θα μαθαίναμε πολύ αργότερα πως κάποια κλήματα πολλαπλασιάστηκαν από έναν και μόνο κλώνο, μια ρίζα που μπορεί να είχε ξεμείνει φυτεμένη σε κάποια αυλή ή σε ένα χωράφι χέρσο για χρόνια. Αναδύθηκαν από τον βυθό των προγονικών αμπελώνων το Βιδιανό, η Βηλάνα, ο Ταχτάς, το Μελισσάκι, το Θραψαθήρι και πολλές άλλες.
Μιλούν οι πράξεις
Στην αρχή, τα μέλη του Δικτύου μίλησαν σε ντόπιους επιχειρηματίες της εστίασης και τοποθέτησαν τα κρασιά τους στην τοπική αγορά, στην οποία κυριαρχούσαν κρασιά από ξενικές ποικιλίες. Αυτή η πρώτη εισαγωγή των κρητικών κρασιών στην εστίαση είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη και στην Αθήνα, που μοιραία αντιπροσωπεύει το ήμισυ της εγχώριας αγοράς. Το 2010 συμμετείχαν ως δίκτυο στην οινική έκθεση Οινόραμα, για να συστηθούν σε ένα πιο εξειδικευμένο κοινό, ενώ το 2013 βρέθηκαν στη Νέα Υόρκη να μιλήσουν για τα προϊόντα τους σε εισαγωγείς και δημοσιογράφους. Πολλά οινοποιεία, που συναντήθηκαν τότε με το αμερικανικό κοινό, διατηρούν ακόμα εμπορική δραστηριότητα με τις ΗΠΑ.
Η εξωστρέφεια βελτίωσε και την ποιότητα. Σήμερα οι Κρήτες εξάγουν περίπου το 15% της παραγωγής τους σε περισσότερες από δέκα χώρες, μεταξύ των οποίων και το δύσκολα προσβάσιμο μονοπώλιο του Καναδά. Η ποικιλία-σημαία είναι το Βιδιανό, ένα σταφύλι που βγήκε από την αφάνεια και έχει κατακτήσει τον οινικό κόσμο διεθνώς. Το Λιάτικο ακολουθεί μια ανοδική πορεία στην αναγνωρισιμότητα – πρόκειται για μια ποικιλία που δεν θεωρούνταν ελκυστική εξαιτίας του ανοιχτόχρωμου χαρακτήρα της. Πλέον με πολύ πειραματισμό, θεωρείται ερυθρό πρώτης γραμμής.
«Υπήρξαμε τυχεροί, γιατί η φύση μάς έδωσε ένα καλάθι γεμάτο γηγενείς ποικιλίες», επισημαίνει ο Νίκος Μηλιαράκης, σημερινός πρόεδρος του Δικτύου. «Καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια σπουδαία αξία, της εντοπιότητας, πίσω από το σήμα Wines of Crete. Σκοπός μας παραμένει να μεγαλώσουμε την αγορά, ώστε το ποσοστό του καθενός από τα μέλη να αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο μερίδιο», καταλήγει. Μέσα από διάφορες εκδηλώσεις, γευσιγνωσίες και προωθητικές ενέργειες, το Wines of Crete έχει μυήσει τους λάτρεις του κρασιού στα σπουδαία χαρακτηριστικά των ποικιλιών τους: Βηλάνα, Βιδιανό, Δαφνί, Θραψαθήρι, Κοτσιφάλι, Λιάτικο, Μαλβαζία, Μαντηλάρι, Μοσχάτο Σπίνας, Πλυτό και Ρωμέικο, Μελισσάκι, Ταχτάς. Σίγουρα αναγνωρίζετε κι εσείς κάποιο ή έχετε ήδη ξεχωρίσει το αγαπημένο σας. Οι παραγωγοί είναι αφοσιωμένοι στο να αναδείξουν τόσο τον πλούτο των ποικιλιών όσο και τη δυναμική κάθε σταφυλιού ξεχωριστά, παράγοντας κατά μέσο όρο περίπου δεκαπέντε ετικέτες ο καθένας. Επιπλέον, η σχετικά μεγάλη παραγωγή τούς επιτρέπει να έχουν και δίκαιη τιμολόγηση.
Ανοιχτές πόρτες, ανοιχτοί ορίζοντες
Άλλο ένα επίτευγμα του Δικτύου είναι η στροφή στο οινοτουριστικό προϊόν και η καθιέρωση της Κρήτης ως φημισμένης οινικής περιοχής παγκοσμίως. Αν και από τη δεκαετία του 1990 αρκετά οινοποιεία δέχονταν επισκέπτες, οι ίδιοι οι παραγωγοί δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τη δυναμική του οινοτουρισμού ώστε να επενδύσουν σε αυτόν. Πλέον περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι με περιέργεια και αγάπη για το κρητικό κρασί διαβαίνουν κάθε χρόνο το κατώφλι των οινοποιείων. Οι παραγωγοί βλέπουν πια αυξημένες πωλήσεις και έσοδα, διαφοροποιώντας τις ροές του εισοδήματός τους μέσω επιπλέον παροχών (γευσιγνωσίες, εκδηλώσεις, διαμονή), ενώ οι πελάτες τους γίνονται με τη σειρά τους ιδανικοί πρεσβευτές του κρητικού κρασιού σε όλο τον κόσμο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Ηράκλειο δραστηριοποιούνται σήμερα πέντε τουριστικά γραφεία που ειδικεύονται στον γαστρονομικό τουρισμό, προσφέροντας ολοκληρωμένα πακέτα εμπειριών, τα οποία περιλαμβάνουν και οινογευσίες σε οινοποιεία της περιοχής.
Από τους μινωικούς χρόνους στη Malvasia di Candia
Ένα από τα 260 ιδεογράμματα της Γραμμικής Β, την οποία ανακάλυψε ο Άρθουρ Έβανς κυρίως σε πινακίδες αλλά και σε αγγεία στην Κνωσό, στις αρχές του 20ού αιώνα, απέδιδε την έννοια κρασί. Επιπλέον, πολλά ευρήματα σε μινωικά και μυκηναϊκά ανάκτορα σχετίζονται με πρακτικές οινοποίησης χιλιετιών στο νησί και στην ηπειρωτική Ελλάδα, και κυρίως παρέχουν πολύτιμες γνώσεις για τη σπουδαιότητα του κρασιού στην Εποχή του Χαλκού (3000-1100 π.Χ.) και ειδικότερα στις ανακτορικές κοινωνίες. Μεταξύ αυτών των ευρημάτων περιλαμβάνονται οι πίθοι (τα κεραμικά αγγεία που χρησίμευαν για τη φύλαξη και την παλαίωση του κρασιού στις αποθήκες των ανακτόρων) και το πατητήρι, το οποίο αποκαλύφθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη στη μινωική έπαυλη στο Βαθύπετρο, κοντά στις Αρχάνες, και χρονολογείται στο 1600 π.Χ.
Πολύ αργότερα, στα χρόνια της Βενετοκρατίας, εξάγονται από το νησί χιλιάδες σφραγισμένα πιθάρια και ξύλινα βαρέλια με Malvasia di Candia, κρασί το οποίο άλλοι θεωρούν πως προέρχεται από την αρωματική γηγενή ποικιλία Μαλβαζία (που σήμερα καλλιεργείται στις Κυκλάδες, στην Πελοπόννησο, στην ιταλική επαρχία Emilia Romagna, στην Κροατία, στην Αυστραλία) και άλλοι κάνουν λόγο για τύπο επιδόρπιου οίνου, που θα μπορούσε να προέρχεται και από άλλη ντόπια ποικιλία της Κρήτης, όπως το Λιάτικο. Ήδη στο 1900, η Κρήτη θεωρείται κορυφή στον αμπελοοινικό κόσμο, λόγω των εμπορικών σχέσεων με άλλες χώρες της Μεσογείου. Ωστόσο, το κρασί διακινούνταν και εντός του νησιού, με κύρια συσκευασία τους ζωικούς ασκούς και τα μικρά πιθάρια που φόρτωναν στα κάρα οι αμπελουργοί. Στα πρώτα χάνια μάλιστα, όπου σέρβιραν φαγητό και ιδιοπαραγόμενο κρασί και μπορούσαν οι εποχούμενοι ταξιδιώτες να διανυκτερεύσουν με τα ζώα τους, οι ιδιοκτήτες ήταν συνήθως και αμπελουργοί και οινοποιοί. Δεν είναι σπάνιο οι απόγονοι αυτών να είναι σήμερα διακεκριμένοι επαγγελματίες του κρασιού.
Σε αριθμούς
26 – Είναι τα οινοποιεία-μέλη του Wines of Crete του Ηρακλείου.
342 – Ετικέτες παράγονται από τα οινοποιεία.
121.992,41– Εκατόλιτρα είναι το τονάζ του ηρακλειώτικου κρασιού για το 2022.
531.511 – Κιλά η ποσότητα κρασιού που εξήχθη το 2022.
101 – Χωριά περιλαμβάνουν οι 4 ζώνες ΠΟΠ του νομού.
