Είναι ένας καλοσυνάτος, αβρός, χαμογελαστός άνδρας που κορδώνεται όταν μιλάει για την τέχνη του, την οποία εικάζω πως αγαπάει όσο και τον τόπο του, δηλαδή πολύ και βαθιά. Ο 67χρονος Αντώνης Ατσόνιος γεννήθηκε μέσα σε ένα εργαστήρι σιφναίικης αγγειοπλαστικής, που λέει ο λόγος. Τη δεκαετία του 1980 ανέλαβε την οικογενειακή επιχείρηση, η οποία λειτουργεί από τα τέλη του 19ου αιώνα στο Βαθύ. Από τότε περνάει χειμώνες και καλοκαίρια σκυμμένος πάνω από τις αριστοτεχνικές δημιουργίες του, που σέβονται τη μακρά παράδοση μιας τέχνης που υπάρχει από τα βάθη των αιώνων και παραμένει ένας ζωντανός οργανισμός που δεν σταματά να εκπλήσσει ακόμη και τους τακτικούς επισκέπτες του νησιού.
Ανήκω σε αυτούς: έρχομαι αδιαλείπτως στο νησί από το 1995. Πριν από δύο χρόνια, αποφάσισα να κάνω τον γύρο των αγγειοπλαστών στη Σίφνο, για να εξοπλίσω το καινούργιο μου σπίτι. Ως «παλιά» στη Σίφνο, έχω παρακολουθήσει από κοντά την εξέλιξη και την –κατακόρυφη– αύξηση της επισκεψιμότητας του νησιού. Γυρνώντας λοιπόν τα κεραμεία, έπεσα πάνω και στον Αντώνη Ατσόνιο, στην παραλία Βαθύ. Λίγο ανορθόδοξα, θα αναφέρω πρώτα το κλείσιμο της κουβέντας μας. Του λέω πως δεν έχω γνωρίσει αγγειοπλάστη στο νησί που να μοιάζει με τον διπλανό του. «Αφού ξέρεις τη Σίφνο, θα έχεις καταλάβει ότι ο καθένας μας έχει κάτι το χαρακτηριστικό. Μπορεί να κάνουμε το ίδιο μαγειρικό σκεύος, αλλά είναι πάντα διαφορετικό. Γι’ αυτό δεν υπάρχει ούτε ανταγωνισμός ούτε αντιζηλία», θα σημειώσει.
Μαγειρικά σκεύη με ιστορία
Η αγγειοπλαστική φέρεται να συναντάται στη Σίφνο από την αρχαιότητα, με ιστορικές πηγές να τοποθετούν την κεραμική ως τέχνη στην περίοδο του μεσοκυκλαδικού πολιτισμού (2000-1500 π.Χ.) και ευρήματα της εποχής να σώζονται μέχρι σήμερα. Στις αρχές του 18ου αιώνα έχουμε την πρώτη γραπτή αναφορά για τα τσικάλια από τον Γάλλο γιατρό και βοτανολόγο Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ. «Η γη δεν είχε απόδοση. Έπρεπε να βρούμε κάτι να παραγάγουμε. Αποδείχτηκε πως το χώμα ήταν κατάλληλο ως πρώτη ύλη για να φτιάξουμε μαγειρικά σκεύη. Γι’ αυτό και ήμαστε κοντά στη θάλασσα. Τα καΐκια παραλάμβαναν τα κεραμικά μας και γινόταν το εμπόριο», λέει ο κ. Ατσόνιος. Εξηγεί έπειτα πως με την εισαγωγή του αλουμινίου στη μαγειρική, άρχισε να πέφτει η κατανάλωση των σκευών που έφτιαχναν οι αγγειοπλάστες. «Το αλουμίνιο ήταν πιο εύχρηστο από ένα πήλινο», λέει. Δίπλα του, ο γιος του Γιάννης μοιάζει περήφανος που συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση.
Ο 40χρονος Γιάννης Ατσόνιος είναι τέταρτης γενιάς αγγειοπλάστης. «Δεν τα πήγαινα καλά με τα γράμματα», μου λέει, σαν να δικαιολογείται, συμπληρώνοντας πως πήγε στην Αθήνα για σπουδές κεραμοτεχνίας. Σήμερα στη Σίφνο υπάρχουν δεκαπέντε εργαστήρια αγγειοπλαστικής, περισσότερα από τη δεκαετία του 1970 –τότε ήταν μόλις εννέα, σύμφωνα με τον Αντώνη–, αλλά η οικογένεια Ατσόνιου δυσκολεύεται να βρει νέους τεχνίτες. «Φυσικά και θα ήθελα να μάθω την τέχνη σε έναν νέο. Δεν βρίσκω. Είναι πολλή δουλειά, όλο τον χρόνο κλεισμένος μέσα, ενώ άμα δουλέψεις σεζόν ως γκαρσόνι έχεις και τέσσερις-πέντε μήνες άδεια τον χειμώνα», θα πει ο πατέρας Ατσόνιος.
Κεραμικά σκεύη και μαγειρική τέχνη πάνε χέρι χέρι στο νησί, μια και τα πιο ξακουστά και τιμημένα πιάτα, το αρνί ή κατσίκι μαστέλο και τα ρεβίθια, ψήνονται σε τσικάλια. Το πρώτο, παραδοσιακά, σερβίρεται το Πάσχα και το δεύτερο στο κυριακάτικο γεύμα. Μάλιστα, κάθε Σάββατο οι ντόπιοι πηγαίνουν τα τσικάλια τους στον φούρνο του χωριού για το φαγητό της επομένης. «Δεν είναι πια για καθημερινή χρήση τα σκεύη μας. Είναι για να κάνεις ένα οικογενειακό τραπέζι», παρατηρεί και προσθέτει πως τα τσικάλια απογειώνουν γευστικά τη συνταγή.
βγάλουν όλη τους τη νοστιμιά.
Δια θαλάσσης
Τη δεκαετία του 1980 που ο κύριος Αντώνης ανέλαβε την οικογενειακή επιχείρηση, δεν υπήρχε δρόμος που να ενώνει την ενδοχώρα και τα παραθαλάσσια χωριά. Όλη τη βδομάδα οι αγγειοπλάστες δούλευαν στα εργαστήριά τους, που ήταν δίπλα στη θάλασσα, και τα Σαββατοκύριακα πήγαιναν στις οικογένειές τους. «Το ψήσιμο γινόταν στα καμίνια με κλαδιά, ο τροχός ήταν ποδοκίνητος», λέει και προσθέτει πως όλη η Σίφνος ασχολούνταν εκείνα τα χρόνια με την αγγειοπλαστική, «οι μαστόροι, οι βοηθοί, αυτοί που κουβαλούσαν το χώμα, εκείνοι που κουβαλούσαν τα κλαδιά. Ήταν το μοναδικό επάγγελμα που έφερνε και ρευστό χρήμα. Τότε τα πάντα γίνονταν με ανταλλαγή προϊόντων, αλλά, επειδή τα σκεύη τα έπαιρναν καπεταναίοι, πλήρωναν σε χρήμα και έτσι τροφοδοτούνταν σχεδόν όλη η Σίφνος».
Πόσο δύσκολο είναι να εξαρτάσαι πια σε τέτοιο βαθμό από τον τουρισμό; «Αυτή είναι η αλήθεια, τι να κάνουμε;», λέει ο γιος, σαν να έχει κάνει ειρήνη μέσα του σε σχέση με αυτό. Αυτή είναι η τέχνη τους. «Δεν θα γίνουμε ποτέ πλούσιοι, αλλά είναι το μεράκι μας», καταλήγει και σκέφτομαι αν θα μπορούσα να μεταφράσω τι σημαίνει το «μεράκι» στους εκατοντάδες τουρίστες που μπαίνουν στο εργαστήρι τους. Μάλλον όχι. Ας μείνει και κάτι μυστικό.
