Η Σαρία, αυτό το μικροσκοπικό νησί των 20,4 τ.χλμ. βόρεια της Καρπάθου, μοιάζει να χωράει τα πάντα – εξωτικές παραλίες, θαλάσσια σπήλαια που φιλοξενούν τη μεσογειακή φώκια, ένα εντυπωσιακό φαράγγι, σπηλιές όπου φωλιάζουν γεράκια, μαυροπετρίτες και η σπάνια αετογερακίνα, πέντε ξωκλήσια, αρχαία μνημεία, παλαιοχριστιανικές εκκλησίες κι έναν σχεδόν άθικτο μεσαιωνικό οικισμό στη θέση Παλάτια, που πιθανολογείται ότι υπήρξε ορμητήριο Σαρακηνών πειρατών.
Με το καΐκι του καπετάν Νίκου, τουρίστες κι Έλληνες ξεκινήσαμε από το Διαφάνι την ώρα που η πρωινή ομίχλη που κατέβαινε από την Όλυμπο τύλιγε τους ψηλούς ορεινούς όγκους. Οι απότομοι γκρεμοί τους, διάτρητοι από σπηλιές, αποτελούν καταφύγιο για αιγαιογλάρους κι αγριοπερίστερα. Νόμιζα ότι πλέαμε προς μια μυθική χώρα, μέχρι που ολόκληρο το καΐκι μπήκε στη θαλάσσια σπηλιά του Τρούλακα με τα απίθανα κρυστάλλινα νερά, όπου κανείς δεν έχασε την ευκαιρία για βουτιά. Και, αίφνης, το θαύμα! Δελφίνια! Ναι, ναι, μας συντρόφευσαν κάμποση ώρα. Μόλις περάσαμε το Στενό της Σαρίας, που χωρίζει τη Βόρεια Κάρπαθο από το ομώνυμο νησάκι, να ‘σου στη στροφή ο απίθανος κόλπος με τα σμαραγδένια νερά να λαμποκοπούν, χαϊδεύοντας απαλά τις κροκάλες της παραλίας.
Ο ήλιος του πρωινού χρύσιζε τους τεράστιους πελεκημένους ογκόλιθους, τέλεια αρμολογημένους, που υψώνονται αγέρωχα ανάμεσα σε αγριόχορτα κι αγκάθια, αδιαφορώντας για το πέρασμα του χρόνου και τη μανία των στοιχείων της φύσης.
Σκαρφάλωσα στον παλιό οικισμό, με θέα από τη μια τη θάλασσα, στο βάθος το φαράγγι του ποταμού Έντη και στην κορυφή το εκκλησάκι του Άη-Ζαχαριά και άφησα τη φαντασία να με ταξιδέψει αιώνες πίσω, στην αρχαία Νίσυρο -ονομασία που δίνει στα Παλάτια ο γεωγράφος Στράβων-, που μαζί με τρεις ακόμα πόλεις στο κυρίως σώμα της Καρπάθου αποτελούσαν την «Τετράπολιν».
Η Νίσυρος, μάλιστα, μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ως ένας από τους οικισμούς της Σάρου – που μετέπειτα έγινε Σαρία. Από εδώ ξεκινούσαν οι πανηγυριστές με τα πλοία για τον Ναό του Πορθμείου Ποσειδώνος, από εδώ έφευγε για να εκτελέσει τα υψηλά του καθήκοντα κι ο Ράδιος, ο Νισύριος ιεραγωγός. Το αναφέρει αρχαία επιγραφή που έχει βρεθεί στο κοντινό Τρίστομο. Απομεινάρια ενός άγνωστου πολιτισμού, μοναδικού σε ολόκληρο το Αιγαίο, τα θολωτά κτίσματα γύρω μου με την τετράγωνη βάση και τον κυψελόμορφο τρούλλο συναντώνται και στην Αρχαία Ασσυρία, οπότε εικάζεται ότι οι Σαρακηνοί, που για αιώνες τριγυρνούσαν στο Αιγαίο, είχαν ορμητήριο τα Παλάτια. Κατοίκησαν σε αυτά τα σπίτια για τρεις αιώνες, μέχρι το 961 μ.Χ. που κατέφτασε ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς.
Η Σαρία όμως έχει διαφυλάξει και προελληνικά ίχνη, όπως μαρτυρά ο λίθινος πέλεκυς (αρχαιολογικό Μουσείο του Cambridge) που αγόρασε ο Βρετανός αρχαιολόγος R. M. Dawkins στην Όλυμπο μαζί με χάλκινα εργαλεία μυκηναϊκής εποχής (Βρετανικό Μουσείο). Το μαρτυρά επίσης η ονομασία Άργος του ομώνυμου οικισμού στα βόρεια του νησιού.
Όσοι είχαμε όρεξη για περπάτημα, πήραμε το μονοπάτι μέσα από το φαράγγι, παρέα με τα κουδουνίσματα των κατσικιών, με κατεύθυνση το Άργος, τον παλιό λιθόκτιστο οικισμό με μάντρες και αλώνια, εγκαταλελειμμένο πλέον, που αποτελούσε παλαιότερα το γεωργικό κατάλυμα των Ολυμπιτών, οι οποίοι έπαιρναν φαμίλια και ζωντανά, διέσχιζαν δίχως πλεούμενο το πέρασμα Καρπάθου–Σαρίας και ανηφόριζαν για να βρουν τα λίγα ξέφωτα, να σπείρουν και να θερίσουν στον άγριο τούτο τόπο.
Πίσω στον εντυπωσιακό κολπίσκο, μέσα στους πυκνούς θάμνους, ένα γραφικό εκκλησάκι και ολόγυρα πεσμένοι αρχαίοι κίονες, κιονόκρανα κι ένα εξαίσιο ψηφιδωτό δάπεδο στέκουν αδιάψευστοι μάρτυρες της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας, που προϋπήρχε στον χώρο.
Κατά μήκος του κόλπου της Σαρίας κολυμπήσαμε μέσα στα μοναδικά θαλάσσια σπήλαια. Σε ένα, μάλιστα, οι ακτίνες του ήλιου φώτιζαν το εσωτερικό ακριβώς την ώρα που εμφανίστηκε ένα σμήνος ψαριών, -πιθανώς σκάροι-, ενώ σ’ ένα άλλο βγήκαμε με μακροβούτι ξανά στον μεγαλειώδη κόλπο – απίστευτη εμπειρία! Στην παραλία μας περίμενε ένα πεντανόστιμο μπάρμπεκιου με κρεατικά αλλά και ψάρια, ό,τι ήθελε ο καθένας, και σαλάτες που ετοίμασε ο καπετάν Νίκος. Τα απολαύσαμε κάτω από τα αρμυρίκια, παρέα με τα αγριοκάτσικα που καραδοκούσαν! Πάνω στο καΐκι, το απόγευμα, ο καπετάνιος μας φύλαγε καινούργιες εκπλήξεις, αφού περάσαμε μέσα από πανύψηλα βράχια, σαν φιόρδ με σμαραγδένια νερά, και βρεθήκαμε σ’ ένα βαθύ απάνεμο κόλπο με μια λευκή εξωτική παραλία με το όνομα Αλιμούντα, για ένα ακόμα αξέχαστο μπάνιο.
Μια ιστορία από τα παλιά
Το βράδυ, στο καφενείο του Φιλλιπάκη στην Όλυμπο, όταν ανέφερα στους παρευρισκόμενους ότι επισκεφτήκαμε τη Σαρία, άκουσα μια ωραία ιστορία: «Κάποτε στη Σαρία, τους χειμωνικούς μήνες ζούσε ένας βοσκός, ο Μηνάακας. Ο ρωμαλέος Ολυμπίτης είχε πάνω από χίλια ζώα. Το μητάτο του, το τυροκομείο και η μάντρα ήταν μέσα στη μεγάλη σπηλιά του Άρκεως. Κι ήρθε τότε στον μεγάλο κόλπο κι άραξε ένα καΐκι, έξι-εφτά πειρατές βγήκαν έξω με τα όπλα, μέσα παρέμεινε το πλήρωμα. Αυτοί ήτο Τουρκοκρητικοί. Οι ληστές προχώρησαν στο μονοπάτι, έφτασαν μέχρι τη σπηλιά και βρήκαν τον Μηνά μονάχο του να τυροκομεί. Η γυναίκα του, που ήταν έγκυος, κι οι δυο έφηβοι γιοι του ήταν πάνω στο βουνό μαζί με τα ζώα. Μόλις τους είδε να προβάλλουν αρματωμένοι, κατάλαβε τον σκοπό τους. Οι δοκιμασίες της ζωής όμως τον είχαν μάθει να παραμένει ψύχραιμος. Ούτε δοκίμασε να διαφύγει ούτε έδειξε πανικόβλητος, αντίθετα καλοδέχτηκε τους ληστές. Τυροκομούσε κι είχε στη φωτιά ένα μεγάλο καζάνι. Οι ληστές κάθισαν στα πέτρινα κάϊστρα (καθίσματα) ολόγυρα, αφήνοντας τα όπλα τους στην είσοδο. Τι είχαν, άλλωστε, να φοβηθούν από ένα “γέρο”; Ο Μηνάς μεσήλικας, αυτοί πολύ νεότεροι. Τους έβαλε ο Μηνάς να φάνε το βρισκούμενο στο μητάτο. Από τη σκέψη του περνούσαν διάφορα. Οι ληστές περίμεναν να γυρίσουν τα ζώα από τη βοσκή, να τα οδηγήσουν στο καΐκι που περίμενε ν’ ανοίξει πανιά για την Κρήτη. Κι αυτό θα ήταν καταστροφή, μια μάντρα με τόσα ζώα ήθελε χρόνους πολλούς και να τη χάσει έτσι; Όλα αυτά περνούσαν από το μυαλό του και του φέρναν μαύρη απελπισία. Κι ακόμα υπήρχε περίπτωση να καταφτάσει η γυναίκα του και να τα χάσει βλέποντας τα όπλα και τους ληστές, ήταν κι έγκυος. Κάτι έπρεπε να κάνει. Κι ενώ εκείνοι έτρωγαν, αυτός κατέστρωνε το παράτολμο σχέδιο. Πάνω στη φωτιά είχε το καζάνι με τον τσίρο (το νερό που βγάζει το γάλα όταν ξινίζει) για να κάνει μυζήθρα. Βάζει κι άλλα ξύλα, εφούντωσε η φωτιά. Όταν τον ρώτησαν τι φτιάχνει, τους απάντησε ένα εξαίρετο τυροκομικό προϊόν. Εχόχλασε ο τσίρος, εκείνος έκανε ότι τον ανακατεύει, γεμίζει το αγλυτήρι (δοχείο) κι όπως ήταν καθισμένοι τους το πετά. Το κάψιμο στο πρόσωπο και στα μάτια των ληστών ήταν τρομερό. Εκτός από έναν που τον πήρε ξώφαλτσα, οι άλλοι δεν μπόρεσαν ν’ αντιδράσουν κι απόμειναν να σφαδάζουν, τυφλωμένοι. Ο ένας μόνο όρμησε στον κατήφορο, αρπάζει ο Μηνάς ένα από τα τουφέκια τους και τον πυροβολεί πριν προλάβει να φτάσει στο καΐκι και να ειδοποιήσει τους άλλους. Ύστερα φόρεσε τις φυσιγγιοθήκες/λάφυρα κι ανέβηκε να βρει την οικογένεια. Ο Μηνάακας συνήθιζε να φορά τις μπαλάσκες, γι’ αυτό του ‘μεινε το ψευδώνυμο Μπαλασκάς, που κατέληξε να είναι επώνυμο των απογόνων του».
