«Η πόλη σας ηταν καταπληκτική στην αρχαιότητα, είχε όμως την ατυχία να μην έχει γραφιάδες να γράψουν για τη δόξα της», είπε κάποτε ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος για την Κυπαρισσία. Η φράση κόστισε ιδιαίτερα στην Τζίμα Ιμιρζιάδη, όταν την διάβασε κάπου χρόνια μετά, και έτσι όχι μόνο αποφάσισε να γράψει εκείνη αλλά και να αναδείξει τον τόπο καταγωγής της με κάθε τρόπο. Μεγαλωμένη στην Κυπαρισσία έως τα 18 της, έχει αναμνήσεις από την γοητευτική Παλιά Πόλη, που δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τις άλλες καστροπολιτείες της Πελοποννήσου και που θεωρείται από τις μεγαλύτερες σε έκταση, παρότι αυτό δεν είναι ευρέως γνωστό. Μαζί με το σύζυγό της, Νίκο Ιμιρζιάδη, έβαλαν ως σκοπό της ζωής τους να διασώσουν την Κυπαρισσία, την αρχιτεκτονική και την ιστορία της. Πολυταξιδεμένοι, οξύνοες, με μεγάλη αγάπη για τον πολιτισμό και τη φύση, αλλά και πρωτοπόροι στο τομέα του μάρκετινγκ στην Ελλάδα μέσα από την εταιρεία προώθησης πωλήσεων που ίδρυσαν το 1978, διοχετεύουν εδώ και είκοσι χρόνια τις γνώσεις και το πάθος τους στην Κυπαρισσία, με γνωστότερο δημιούργημα τους τον περίφημο νερόμυλο που από το 2013 έχει γίνει στέκι —για ανθρώπους μάλιστα από όλο τον κόσμο.
«Πάντα θέλαμε να εχουμε στο σπίτι μας τρεχούμενο νερό. Για να καταλάβεις, στον κήπο μας έχουμε φτιάξει ρυάκια. Όταν είδαμε τον νερόμυλο, ενθουσιαστήκαμε και τον αγοράσαμε χωρίς πολλή σκέψη και χωρίς να έχουμε ιδέα τι θα τον κάνουμε. Δεν ξέρουμε πότε κτίστηκε, η παλαιότερη αναφορά είναι του 1850», λέει η Τζίμα Ιμιρζιάδη.
Στο φαράγγι υπάρχουν άλλοι εννέα μύλοι, αυτός ήταν ο χαμηλότερος και ο τελευταίος που λειτουργούσε έως το 1974. Ο δήμος έκοψε τότε το νερό, αποζημιώνοντας τον μυλωνά με 80.000 δραχμές. Εκείνος διατήρησε το μικρό κατάστημα και καφενείο του μύλου έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980, μια που ανέκαθεν εξυπηρετούσε τους περαστικούς, οι οποίοι είτε έρχονταν στην περιοχή για να αλέσουν είτε περνούσαν καθοδόν προς τα χωριά της ορεινής Τριφυλίας.
Όταν ο νερόμυλος λειτούργησε ξανά
Το ζεύγος Ιμιρζιάδη τον αγόρασε το 2005 και για καλή τους τύχη «οι κληρονόμοι απλά μας έδωσαν το κλειδί, δεν ήθελαν να κρατήσουν τίποτα από το εσωτερικό του. Εμείς στο μεταξύ έχουμε πάθος με τις αντίκες, έχουμε γυρίσει όλα τα παλαιοπωλεία της Ευρώπης, οπότε εκεί μέσα ξετρελαθήκαμε». Συντήρησαν όλα τα αντικείμενα και σήμερα τα βλέπεις κρεμασμένα στον χώρο του μύλου – από μαξιλάρια και έπιπλα μέχρι ομπρέλες, φλιτζάνια και μπότηδες. Μαζί βλέπεις και το σύστημα λειτουργίας του νερόμυλου, το οποίο με τις κατάλληλες παρεμβάσεις λειτουργεί κανονικά. Οι ίδιοι δεν είναι μηχανικοί, εκτός όμως από πάθος για τα ταξίδια, τις αντίκες και τον πολιτισμό έχουν πάθος και για την αρχιτεκτονική και ιδίως των παλαιών πόλεων. «Ψάχναμε να δουμε τι διάμετρος νερού χρειάζεται για να κινηθούν τα λιθάρια, εξετάζοντας το ενδεχόμενο να λειτουργήσει ξανά», λένε. Έτσι εντόπισαν τον Γιώργο Παπανδρέου, προϊστάμενο της Υπηρεσίας Νεώτερων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Νοτίου Ιονίου. Αρχιτέκτονας και μηχανικός ο ίδιος, με βαθιά γνώση για τους μύλους, τους καθοδήγησε. Έφτιαξαν ειδική δεξαμενή χωρητικότητας 80 κυβικών μέτρων, μια που το νερό δεν περνούσε πια από εκεί, επισκεύασαν τα εξαρτήματα και το νερό ξαναβρήκε τον δρόμο του για τον υδατόπυργο, το βαγένι και εν τέλει τις μυλόπετρες.
Ορατή σήμερα η διαδρομή του νερού, τους δίνει επιπλέον χαρά καθώς το νερό ανακυκλώνεται – είναι άλλωστε «ταγμένοι και στη φύση» όπως λένε, με εθελοντική δράση σε οργανώσεις που αφορούν την άγρια ζωή. Στο όλο εγχείρημα συνέβαλε τα μέγιστα και η αρχιτέκτονας Αρετή Ροπαλίδου, φέρνοντας μέχρι και φωτιστικά από τη Φλωρεντία. Το 2013 ο νερόμυλος της Κυπαρισσίας άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό, έτοιμος ακόμη και να αλέσει. Χρέη μυλωνά και οικοδεσπότη ανέλαβε ο Νάσος Σμέρδης, τον οποίο συναντά κανείς μέχρι σήμερα να αλέθει το σιτάρι και να υποδέχεται ή να ξεναγεί τους επισκέπτες. Με το αλεύρι φτιάχνει μαζί με τη σύζυγό του Άννα κουλουράκια, μακαρόνια, χυλοπίτες, λαζάνια, τραχανά, τα οποία διατίθενται προς πώληση, αλλά και προϊόντα για το φημισμένο πια πρωινό που περιλαμβάνει φρέσκο ψωμί, τηγανόψωμο και άλλα σπιτικά καλούδια του τόπου, όπως πετιμέζι, μέλι, αυγά. Μέσα σε ένα κτήμα 2 στρεμμάτων με ρυάκια, πορτοκαλιές και λεμονιές, τα τραπεζάκια στρώνονται για να υποδεχτούν χειροποίητες λεμονάδες, γλυκά του κουταλιού και ποικιλίες για το τσίπουρο.
«Ο Νάσος και η Άννα το διαχειρίζονται με πολύ κέφι και αγάπη. Αν δεν ήταν εκείνοι, δεν ξέρω ποια θα ήταν η εξέλιξη του μύλου», παραδέχεται η Ιμιρζιάδη και εξομολογείται ότι οι ίδιοι δεν ενδιαφέρονται για το κέρδος, παρά μόνο για την ζωντάνια του νερόμυλου. Γι’ αυτό ακριβώς και διοργανώνουν στον χώρο πολιτιστικές εκδηλώσεις —από παρουσιάσεις βιβλίων μέχρι μουσικές βραδιές παλαιότερα (από εδώ έχουν περάσει, μεταξύ άλλων, ο Ξυδάκης, ο Γκανάς και η Μαρίζα Κωχ) και βραδιές γευσιγνωσίας τοπικών οίνων με όλους τους παραγωγους της Τριφυλίας.
Φροντίζοντας την Παλιά Πόλη
Το υπερδραστήριο ζεύγος Ιμιρζιάδη, έμπλεο ιδεών, δεν περιορίστηκε βέβαια στην επαναλειτουργία του μύλου. Αγόρασε και αναστήλωσε ένα αρχοντικό σπίτι του 1820 και παράλληλα δημιούργησε τη μη κερδοσκοπική εταιρεία «Πρόγραμμα για την προστασία και ανάδειξη της Παλιάς Πόλης της Κυπαρισσίας», μέσω της οποίας ασκεί πιέσεις για την αποκατάσταση του Κάστρου και της Παλιάς Πόλης και προβάλλει τον τόπο και τη σπουδαιότητά του. Στο πλαίσιο του προγράμματος, οι ίδιοι εξέδωσαν δύο ιστορικά βιβλία και ένα λεύκωμα για την Κυπαρισσία, χρηματοδότησαν τη μελέτη για τη στερέωση των πρανών του Κάστρου ώστε να προχωρήσει σε εργασίες αποκατάστασης το Υπουργείο Πολιτισμού, έκαναν καλέσματα σε γνωστούς ζωγράφους, οι οποίοι γέμισαν την Παλιά Πόλη με καβαλέτα, φιλοτεχνώντας έργα που κατόπιν εκτέθηκαν στην Αθήνα. Εξίσου ενδιαφέρον ήταν και το κάλεσμα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, χάρη στο οποίο βρέθηκαν να μελετούν τα σπίτια της Παλιάς Πόλης 80 φοιτητές και 10 καθηγητές, συνομιλώντας με τον παλιό μάστορα Δημήτρη Ντουβίτσα. Εκείνος είναι που τρέχει κάθε φορά που τον καλεί η Τζίμα Ιμιρζιάδη, ακόμη και όταν έχει μετακινηθεί μια πέτρα από ένα καλντερίμι. Μαζί αναστήλωσαν τις βρύσες του Κάστρου, τηρώντας κατά γράμμα τη μελέτη της Εφορίας Αρχαιοτήτων, η οποία πάντα επιβλέπει κάθε τους δράση. Και κάπως έτσι, με τις αλλεπάλληλες πιέσεις τους, ολοκληρώθηκε πέρυσι η στερέωση των πρανών και των τειχών του Κάστρου, ενώ ο Δήμος προχώρησε σε ανάπλαση της πλατείας και υπογειοποίηση των καλωδίων της ΔΕΗ.
«Αν οι ντόπιοι το θελήσουν η Κυπαρισσία μπορεί να γίνει το λιγότερο μια νέα Καρδαμύλη, από άποψη αισθητικής», λέει η Ιμιρζιάδη και μας επιβεβαιώνει με τα έργα της ότι το μόνο που χρειάζεται για μια ωραία Ελλάδα είναι η αυθεντικότητα και το πείσμα.
