Τέσσερις μήνες στην Ιταλία, τέσσερις στην Ινδία και τέσσερις στο Μπαλί. Υπάρχει, άραγε, κάποιος που δεν ζήλεψε το ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης της Τζούλια Ρόμπερτς ως Λιζ στην ταινία Eat, Pray, Love; Ή τις περιπέτειες του Μπεν Στίλερ στη Γροιλανδία, την Ισλανδία και τα Ιμαλάια, στην ταινία Η κρυφή ζωή του Γουόλτερ Μίτι; Αν και δεν έχει μείνει πια καμία γωνιά στον πλανήτη ανεξερεύνητη, η αναζήτηση του άγνωστου, η επιθυμία για περιπέτεια και η ανάγκη να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας εξακολουθεί να μας σπρώχνει στην άλλη άκρη κόσμου.
Ταξιδεύουμε για να γνωρίσουμε ανθρώπους και, άρα, τον εαυτό μας, να πάρουμε αποστάσεις από την καθημερινότητά μας, να αναλογιστούμε πόσο μικροί είμαστε μπροστά στο μεγαλείο της φύσης. Ταξιδεύουμε για να ταξιδεύουμε. Ταξιδεύουμε γιατί μπορούμε. Και όσο γνωρίζουμε τον κόσμο, τόσο γεμίζει το καλάθι των επιθυμιών μας με νέους προορισμούς. Μόνο που οι ταξιδιωτικές εμπειρίες δεν είναι πλέον τόσο αθώες όσο στην εποχή του Eat, Pray, Love. Ήδη από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας ο όρος «υπερτουρισμός» άρχισε να κάνει την εμφάνισή του στα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου, μέχρι που έγινε η λέξη του φετινού καλοκαιριού, μετατρέποντας τα ταξίδια στην «ένοχη απόλαυσή μας».
Περισσότερα για περισσότερους
Τι έχει αλλάξει από το 2010; Ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν και ο τρόπος που ταξιδεύουν. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία έχουν κάνει τις διεθνείς μετακινήσεις πιο προσιτές σε περισσότερους ανθρώπους από ποτέ. Σύμφωνα με τον οργανισμό για την προώθηση του βιώσιμου τουρισμού Sustainable Travel International, τα διαδικτυακά ταξιδιωτικά γραφεία, οι πτήσεις low cost, οι κρουαζιέρες, η έκρηξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων και η άνοδος της παγκόσμιας μεσαίας τάξης έχουν συμβάλλει στην αύξηση του διεθνούς τουρισμού. Μόνο στην Κίνα, οι αναχωρήσεις για προορισμούς στο εξωτερικό αυξήθηκαν από 10 εκατομμύρια το 2000 σε περισσότερα από 150 εκατομμύρια το 2019, ενώ το 2024 προβλέπεται να είναι έτος ρεκόρ για τον τουρισμό.
Τα ταξίδια δεν είναι πια προνόμιο των λίγων. Αφορούν ένα μεγαλύτερο κομμάτι του διεθνούς πληθυσμού. Αποτελούν προτεραιότητα για τους Millennials και την Gen Z, που προτιμούν να ξοδεύουν τα χρήματά τους για να ανακαλύψουν τον κόσμο παρά για να αγοράσουν πράγματα. Γίνονται το αντικείμενο του πόθου εκατομμυρίων χρηστών των social media, που θέλουν να φωτογραφηθούν εκεί που ταξίδεψαν οι influencers τους λογαριασμούς των οποίων ακολουθούν. Κάπως έτσι, οι πιο δημοφιλείς προορισμοί βουλιάζουν από το βάρος του μαζικού τουρισμού, οι φυσικοί πόροι δεν αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες, τα οικοσυστήματα κινδυνεύουν, οι χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς φθείρονται, η ποιότητα ζωής των κατοίκων υποβαθμίζεται. Και, φυσικά, η εμπειρία των επισκεπτών δεν μένει ανεπηρέαστη. Ποιος, άλλωστε, θέλει να μοιράζεται ένα ηλιοβασίλεμα με χιλιάδες άλλους ή να περιμένει με τις ώρες σε μια ουρά για να επισκεφτεί ένα διάσημο αξιοθέατο; Ή, ακόμα χειρότερα, να έρχεται αντιμέτωπος με πλακάτ και συνθήματα τύπου «Tourists go home» που ακούστηκαν φέτος στις διαμαρτυρίες των κατοίκων σε τουριστικούς προορισμούς της Ισπανίας όπως η Βαρκελώνη, τα Κανάρια νησιά και η Μαγιόρκα;
Καταστολή ή πρόληψη;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, το φαινόμενο του υπερτουρισμού συνίσταται στον «υπερβολικό συνωστισμό και στην κακή διαχείριση του προϊόντος, που υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής στους προορισμούς και βλάπτουν την ίδια την τουριστική εμπειρία». Ποια θα ήταν όμως μια καλή διαχείριση για το καλό όλων των εμπλεκομένων; Οι τουριστικοί φορείς στις χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου, όπως απαγορεύσεις σε κρουαζιερόπλοια, περιορισμούς στις βραχυχρόνιες μισθώσεις τύπου Airbnb, ανώτατα όρια στον αριθμό των επισκεπτών, αλλά και φόρους εισόδου. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το Συμβούλιο Τουρισμού του Μπαλί επέβαλε τουριστικό φόρο 10 δολαρίων για να περιορίσει τις επισκέψεις στο διάσημο νησί. Η Βενετία, για να μειώσει την πίεση από τον υπερτουρισμό εισήγαγε σύστημα κρατήσεων και τέλος 5 € για τους ημερήσιους επισκέπτες οι οποίοι πλημμυρίζουν τα κανάλια της κάθε άνοιξη και καλοκαίρι. Παρόμοια μέτρα υιοθετήθηκαν τον Αύγουστο στο Εκουαδόρ, όπου οι διεθνείς επισκέπτες των Νησιών Γκαλαπάγκος πληρώνουν πλέον είσοδο 200 δολαρίων για να εισέλθουν στο αρχιπέλαγος. Η μία χώρα μετά την άλλη θεσπίζει μέτρα που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οδηγούν σε αύξηση του κόστους και, τελικά, καταλήγουν να φιλτράρουν τους τουρίστες με βάση την οικονομική τους δυνατότητα. Είναι όμως λύση η επιστροφή του προνομίου του ταξιδεύειν στους λίγους;
Βιώσιμος τουρισμός: λύση με προοπτική
Όσοι αγαπάμε τα ταξίδια, νιώθουμε τουλάχιστον αμηχανία μπροστά στις εικόνες ιστορικών πόλεων, εξωτικών παραδείσων και μικρών νησιών που βουλιάζουν από το βάρος της ανεξέλεγκτης τουριστικής εισροής. Μπορούμε όμως να προστατέψουμε την κληρονομιά της ανθρωπότητας χωρίς να σταματήσουμε να ταξιδεύουμε; Για φέτος, η No Travel List του Fodor’s Travel, ενός από τους πιο γνωστούς εκδοτικούς οίκους και ιστότοπους με ταξιδιωτικούς οδηγούς, συνέστησε την αποφυγή των πολιτιστικών hotspot που υποφέρουν από τον τουρισμό, όπως η Βενετία, το όρος Φούτζι και η Αθήνα. Κατανοώντας τις συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια απόφαση για τα εκατομμύρια επισκέπτες στους προορισμούς αυτούς και για τους εργαζόμενους στον τουρισμό, καλούμαστε να προβληματιστούμε για τις ταξιδιωτικές επιλογές μας, συνειδητοποιώντας πόσο εύθραυστος είναι ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος γύρω μας, αλλά και το δικαίωμά μας στο ταξίδι.
Για να το προστατέψουμε, μπορούμε να υιοθετήσουμε περισσότερες πρακτικές βιώσιμου τουρισμού και slow travel, αναγνωρίζοντας το προνόμιο και την ευθύνη μας ως ταξιδιώτες. Μπορούμε να επιλέγουμε λιγότερο δημοφιλείς προορισμούς, αποφεύγοντας τα μέρη και τα εμβληματικά αξιοθέατα που ήδη κατακλύζονται από τουρίστες.
Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας περιβαλλοντικής παρακολούθησης Murmuration, το 80% των ταξιδιωτών επισκέπτονται μόλις το 10% των προορισμών σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν, συνεπώς, αμέτρητοι άλλοι που μπορούν να φιλοξενήσουν τις ταξιδιωτικές μας περιπέτειες, αρκεί να σεβαστούμε ορισμένους κανόνες για να μην μετακυλήσουμε το πρόβλημα σε λιγότερο τουριστικές περιοχές.
Ταξιδεύουμε off-season, όσο μπορούμε, αποφεύγοντας τη συμφόρηση και μειώνοντας την πίεση στους τοπικούς πόρους. Όπου είναι εφικτό, προτιμάμε δημόσια μέσα μεταφοράς ή μέσα με χαμηλό ανθρακικό αποτύπωμα, όπως το τρένο ή το ποδήλατο. Αποφεύγουμε τις κρουαζιέρες κι ας μας προσφέρουν χαμηλότερες τιμές και περισσότερους προορισμούς. Άλλωστε, τι νόημα έχει να επισκεπτόμαστε πολλά μέρη αν δεν έχουμε τον χρόνο να ανεβούμε σε ένα βουνό για να θαυμάσουμε τη θέα από ψηλά, να αποκοιμηθούμε με τον ήχο των κυμάτων σε μια ερημική παραλία ή να πιάσουμε κουβέντα με τους ντόπιους για να κατανοήσουμε την τοπική κουλτούρα; Απορρίπτουμε τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες που ωφελούν συνήθως εξωτερικούς επενδυτές και όχι την τοπική κοινωνία. Στηρίζουμε τις ντόπιες επιχειρήσεις και παραγωγούς και τα μικρά ξενοδοχεία αντί για τις μεγάλες αλυσίδες ή τις διεθνείς εταιρείες που μπορεί να προσφέρουν φθηνότερες υπηρεσίες. Λέμε όχι στις πισίνες και στα γήπεδα γκολφ που επιβαρύνουν τους τοπικούς πόρους γλυκού νερού. Μειώνουμε το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα, αποφεύγοντας τα πλαστικά μιας χρήσης, την αλόγιστη παραγωγή απορριμμάτων και την υπερβολική κατανάλωση νερού και ενέργειας στις διακοπές μας.
Εναλλακτικές υπάρχουν, κι ας μην είναι πάντα απλές ούτε οικονομικές. Το ζήτημα είναι σίγουρα περίπλοκο, αλλά η λύση δεν είναι να σταματήσουμε να ταξιδεύουμε. Όπως λέει κι ένας ανώνυμος σοφός, «το ταξίδι είναι το μόνο πράγμα που αγοράζουμε και μας κάνει πλουσιότερους». Πρέπει, απλώς, να αλλάξουμε τον τρόπο που ταξιδεύουμε, όπως άλλωστε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που καταναλώνουμε και ζούμε γενικότερα.
