«Έχεις ξαναδεί τόσο κόσμο; Ούτε τον Δεκαπενταύγουστο δεν ήμασταν τόσοι!» λέει μία νεαρή Στεφανιώτισσα στη συγχωριανή της με μάτια που λάμπουν από συγκίνηση και ευφορία, βλέποντας 400 άτομα με μουσικά όργανα να έχουν κατακλύσει την πλατεία. Οι «Από Μηχανής Μουσικοί», μια παρέα μηχανόβιων μουσικών που κάθε χρόνο ζωντανεύει συμβολικά μέσα από τις δράσεις της απομονωμένα χωριά της Ελλάδας, διάλεξε στα τέλη Σεπτεμβρίου το χωριό της. Το Στεφάνι Ασπροποτάμου (ή Σκληνιάσα στα βλάχικα) είναι ένα χωριό στα βουνά των Τρικάλων, στα σύνορα με την Ήπειρο και σε υψόμετρο 1.480μ., περιτριγυρισμένο από τις κορυφές Τρε Γκάγκοτς, Μπουρλή και Στιάρπα. Κατοίκους δεν έχει τον χειμώνα, έρχονται μόνο κάποια Σαββατοκύριακα με τους φίλους τους ο Ανδρέας και η Αντιγόνη που έχουν αναλάβει το καφενείο.
Το καλοκαίρι τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα: λίγοι εκπατρισμένοι επιστρέφουν για διακοπές και μαζί τους κτηνοτρόφοι που συνεχίζουν να διατηρούν τα κοπάδια τους και κάποιοι κυνηγοί, όταν το κυνήγι επιτρέπεται. Ως κτηνοτροφικό βλαχοχώρι δεν είχε ποτέ πολλούς κατοίκους τον χειμώνα, όμως το καλοκαίρι έσφυζε από ζωή. Και μέχρι τον Σεπτέμβρη του 2023, οπότε ο Ντάνιελ σάρωσε την περιοχή, έφτανε εδώ ένας ασφάλτινος δρόμος. Πλέον, όλη η περιοχή του Ασπροποτάμου διατρέχεται από χωματόδρομους. Ρέματα, ποτάμια και ο ίδιος ο Ασπροπόταμος, ο Αχελώος δηλαδή, έγιναν ένας τεράστιος χείμαρρος που παρέσυρε τα πάντα.
Το Στεφάνι δεν είναι βέβαια το μοναδικό χωριό που έχει αγγίξει η ερημιά. Οι ορεινές κοινότητες της Ελλάδας εγκαταλείπονται, όπως όλοι ξέρουμε, εδώ και πολλές δεκαετίες. Αγριογούρουνα, λύκοι και αρκούδες τα διασχίζουν τον χειμώνα, ενώ η φύση, απουσία του ανθρώπου, παίρνει πίσω όσα της ανήκουν. Τα χωριά βυθίζονται στο χιόνι και τη σιωπή. Την ίδια στιγμή, στη μετά-κόβιντ εποχή, η τάση για επιστροφή στα χωριά ενισχύεται, αλλά η ορεινή επαρχία παραμένει ένας τόπος όπου δύσκολα μπορεί να επιβιώσει μια νέα οικογένεια, ελλείψει σχολείων, ιατρικής περίθαλψης, συγκοινωνίας, ακόμη και οδικού δικτύου.
Ενάντια σε αυτή την εγκατάλειψη, ταξιδεύουν με τις μοτοσικλέτες τους εδώ και έξι χρόνια οι «Από Μηχανής Μουσικοί». Δεν είναι κολεκτίβα ούτε σύλλογος αλλά μια παρέα μηχανόβιων μουσικών που στήνει σχεδόν αυθόρμητα ένα τριήμερο γλέντι, σε μια ιδέα του μουσικού Δημήτρη Μυστακίδη, την οποία αγκάλιασαν κι άλλοι άνθρωποι. Όλοι ταξίδευαν στην ορεινή Ελλάδα με τις μηχανές, τα μουσικά όργανα και τις σκηνές τους – η ιδέα ήταν απλά να το κάνουν την ίδια στιγμή όλοι μαζί, με κοινωνούς τους ντόπιους, ζωντανεύοντας συμβολικά για τρεις μέρες ένα απομονωμένο χωριό. «Κανείς δεν ηγείται, κανείς δεν προηγείται, κανείς δεν περισσεύει», είναι το μότο του Μυστακίδη, ο οποίος βέβαια ξέρει ότι η πρωτοβουλία αυτή δεν είναι ικανή να αλλάξει την κατάσταση των χωριών την επόμενη μέρα, ίσως όμως μπορεί να αλλάξει τον τρόπο σκέψης κάποιων ανθρώπων και να δώσει χαρά στον τοπικό πληθυσμό. Προσφορά, μοίρασμα, αλληλεγγύη είναι οι λέξεις κλειδιά.
Πράγματι, ο Μυστακίδης δεν ηγείται. Καθένας συμβάλλει με τον τρόπο του, όπως θα έκανε και σε μια εκδρομή με την παρέα, η οποία εν προκειμένω έχει φτάσει να αριθμεί πια 400-500 ανθρώπους. Γι’ αυτό τον λόγο, έρχονται κάθε φορά σε επαφή με κάποιον τοπικό σύλλογο, ο οποίος αναλαμβάνει να εξασφαλίσει φαγητό και ποτό για τους συνοδοιπόρους – οι εκδρομείς έχουν ωστόσο πάντα μαζί και δικές τους προμήθειες, αφού το απομονωμένο χωριό μπορεί να μην είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες τους.
Οι Στεφανιώτες ήταν πάντως προετοιμασμένοι σαν πραγματικοί επαγγελματίες. Δεκάδες νεαροί εθελοντές από την ευρύτερη περιοχή, μαζί με τον Πολιτιστικό Σύλλογο του γειτονικού χωριού Κρανιά, οργάνωσαν υποδειγματικά τα πάντα και πέρασαν άγρυπνοι τρία φθινοπωρινά μερόνυχτα, φροντίζοντας και γλεντώντας παράλληλα. Τα έσοδα που συγκεντρώνονται από την κατανάλωση των εκδρομέων διατίθενται πάντα για έργα υποδομών, τα οποία οι «Από Μηχανής Μουσικοί ζητούν να μάθουν εκ των προτέρων – στο Στεφάνι συγκεντρώθηκαν 8.900 ευρώ τα οποία θα διατεθούν για την αποκατάσταση του πλακόστρωτου μονοπατιού που οδηγεί σε σημείο θέας του χωριού. Φέτος, επίσης, το χωριό Χελιδόνα Ευρυτανίας, στο οποίο έγινε πέρσι το σμίξιμο των «Από Μηχανής», έκανε δωρεά στο Στεφάνι το ποσό των 300 ευρώ – μια μορφή αλληλεγγύης που φαίνεται να δημιουργεί δίκτυο.
Φύση, μουσική, συνύπαρξη
Οι συναντήσεις αυτές δεν είναι πανηγύρι και οπωσδήποτε δεν είναι για όλους: έχουν δυσκολίες, όπως η διαβίωση στη φύση εν μέσω φθινοπώρου, οι σπασμένοι δρόμοι, η απουσία σήματος στο κινητό. Έχουν και κάποιους κανόνες: να μην εμπλέκεται κανένα πολιτικό πρόσωπο ή χορηγός, να πρόκειται για χωριό με μονοψήφιο αριθμό κατοίκων, με δύσκολη πρόσβαση και με ανάγκη για υποστήριξη, όπως η πυρόπληκτη Τσαπουρνιά πρόπερσι στην Εύβοια ή το Στεφάνι φέτος όπου δεν έχει αποκατασταθεί ούτε το οδικό δίκτυο ούτε η ηλεκτροδότηση μετά την επέλαση του Ντάνιελ.
Μέσα στην απερίγραπτα πλούσια φύση του Ασπροποτάμου, είδαμε τις κολώνες της ΔΕΗ να κρέμονται σπασμένες από τα καλώδια, το ποτάμι να έχει καταπιεί τους δρόμους, τις πλαγιές να έχουν κατρακυλήσει προς όλες τις κατευθύνσεις, τους θεόρατους ξεριζωμένους κορμούς να βρίσκονται παντού. Είδαμε όμως και 400 ανθρώπους να καταφτάνουν από την Παρασκευή με διάθεση μοιράσματος, είτε σε παρέες είτε μόνοι τους, γνωρίζοντας ότι εδώ θα γίνουν όλοι ένα. Είδαμε σκηνές στημένες σε παιδικές χαρές, σε πλατώματα, στον περίβολο της Αγίας Παρασκευής, ακόμη και στις αυλές και στα μπαλκόνια των σπιτιών, που άνοιξαν τις αυλόπορτες ειδικά για αυτό. Είδαμε κιθάρες, μπουζούκια, ακορντεόν, τουμπελέκια να παίζουν ασταμάτητα όλη μέρα και όλη νύχτα, αυθόρμητα, χωρίς κανένα πρόγραμμα, χωρίς ενισχυτές και μικρόφωνα. Είδαμε ανθρώπους από όλη την Ελλάδα —Αγχίαλο, Θεσσαλονίκη, Κομοτηνή, Καλαμάτα— να αψηφούν την πιθανότητα βροχής, το σπασμένο οδικό δίκτυο, την απίστευτη υγρασία που έκανε τα πάντα να στάζουν τις νύχτες και να ξημερώνονται κάτω από τον μεγάλο πλάτανο τραγουδώντας ασταμάτητα. Είδαμε ντόπιους να παίζουν κλαρίνα προσφέροντας ένα ηπειρώτικο διάλειμμα και να διαμαρτύρονται για τα υδροηλεκτρικά έργα που απειλούν την περιοχή του Ασπροποτάμου. Τις κυράδες της Κρανιάς να φέρνουν ταψιά με πίτες, καζάνια με φασολάδα να βράζουν υπαίθρια, μια ψησταριά να βγάζει σουβλάκια ασταμάτητα.
Την Ελληνική Ομάδα Διάσωσης του νομού Τρικάλων να παραδίδει σεμινάριο πρώτων βοηθειών για την περίπτωση ατυχήματος με μηχανή. Για τρεις μέρες ακούγαμε αγαπημένα ρεμπέτικα, τραγουδούσαμε, χορεύαμε όλοι μαζί σε μια αλλιώτικη εμπειρία μοιράσματος και επικοινωνίας. Στις 8 το πρωί της Κυριακής ακούσαμε, μέσα στον ύπνο μας, το μπουζούκι κάποιου Αποστόλη που έπαιζε όλη νύχτα, να αντιλαλεί μέσα στα βουνά το «Πριν το χάραμα» κι ύστερα απόλυτη σιωπή. Σαν ένα ιδιότυπο μανιφέστο για την κρατική αδιαφορία προς τη φύση και τους ορεσίβιους πληθυσμούς. Και την ίδια στιγμή σαν αισιόδοξο μήνυμα ότι ίσως τελικά οι άνθρωποι που σκέφτονται και πράττουν συλλογικά μπορούν να φτιάξουν έναν καλύτερο κόσμο.
