Μαγικά μελτέμια στη Δονούσα

Εξερευνούμε βήμα προς βήμα τον ατίθασο βράχο των Μικρών Κυκλάδων.

Οι γάτηδες καβατζώνουν τα μεσημέρια τις σωτήριες σκιές του χωριού. Πάνω στις ξερολιθιές, κάτω απ’ τις φραγκοσυκιές, άρχοντες. Ντάλα μεσημέρι, δεν κουνιέται φύλλο. Βουκαμβίλια, δηλαδή, φύλλα δεν υπάρχουν. Κυκλάδες. Τα ρούχα της Δέτσαινας μόνο ανεμίζουν στο ταρατσάκι, σαν δαιμονισμένα στο μελτέμι. Και ο κόκορας που μπορεί να λαλήσει, έτσι στο άσχετο. Ετσι κάνει όλη μέρα, όποτε του ’ρθει. Πρώτο σημάδι ότι στη Δονούσα όλοι χάνουν το χρόνο.

Για κάποιους είναι η άγονη γραμμή. Η απομόνωση που υπονοεί. Η ιδέα ότι το νησί έχει μείνει σε περασμένες δεκαετίες. Δεν υπάρχει πια αυτό. Κοντεύει να γίνει μόδα. Το Blue Star έρχεται τέσσερις φορές τη βδομάδα. Kατά τις 12.30 το βράδυ η Δονούσα γιορτάζει. Η μικρή αποβάθρα γεμίζει αγκαλιές. Οι περισσότεροι είναι ταμένοι Δονουσιώτες, εδώ κάθε χρόνο. Η σφυρίχτρα του λιμενικού, οι φωνές, τα γέλια… αυτή η γλυκιά αναστάτωση. Κατευθείαν για μπίρες στον «Σκαντζόχοιρο», με το σακ-βουαγιάζ στο χέρι. Ή για κοκτέιλ στο «Corona Borealis», στην παραλία. Οι οικογενειάρχες για ξεφόρτωμα στα σπίτια και οι σκηνίτες στο λεωφορείο και δρόμο για τις πέρα παραλίες. Αν πεινάς, την πάτησες. Τέτοια ώρα τα πάντα έχουν κλείσει. Οι Δονουσιώτες ζουν στον δικό τους ασαφή χρόνο. Δεν ξεβολεύονται για κανέναν.  

Πριν από καμιά δεκαετία ήταν, ας πούμε, πιο μοναχικοί, πιο σκληροί, σαν το νησί τους. Χωρίς παρεξήγηση. Τώρα μαλάκωσαν. Ηρθαν τουρίστες, ήρθαν και κάτι μουρλοί νέοι, με ή χωρίς ρίζες από εδώ, αυξήθηκε ο πληθυσμός, δρομολογήθηκε μια κάποια εξωστρέφεια. Γύρω στους 140 όλοι κι όλοι το χειμώνα, αλλά είναι πολλοί πια οι νέοι που στέλνουν δημιουργικά σήματα καπνού απ’ τη μέση του πελάγους. Για να καταλάβεις την έννοια του «μουρλοί», φέτος έγιναν θέμα στα ΜΜΕ ζητώντας να τους στείλουν… τζιτζίκια. Ούτε γιατρούς ούτε δασκάλους, τζιτζίκια.  Κατά τα άλλα, όλο και διοργανώνονται διάφορα ενδιαφέροντα: live στα μαγαζιά, σεμινάρια δημιουργικής γραφής και Νύχτες Ανοιχτού Αιγαίου από το Μικρό Πολυτεχνείο, η τριήμερη γιορτή ευρωπαϊκής μουσικής καθιερώθηκε. Ο πολιτιστικός σύλλογος δραστηριοποιείται για τα καλά στα χέρια των νέων και εκείνων που άφησαν τις πρωτεύουσες και κτίζουν στην άγονη γραμμή γόνιμο μέλλον.

Μέση του πελάγους είπα: η Δονούσα βρίσκεται στις νοτιοανατολικές Κυκλάδες, ανάμεσα σε Νάξο και Αμοργό, χωρίς όμως κανένα εμπόδιο προς Βορρά. Βρίσκεται πάνω στο μπουγάζι. Την πιάνει το Ικάριο κατά μέτωπο κι εκεί όπου όλα τα άλλα νησιά τριγύρω έχουν μια σχετική κάλμα, στη Δονούσα δεν δένει το πλοίο, δεν πλησιάζει το στενό των Μακάρων. Το χειμώνα συνήθως αυτά. Εκτός κι αν είναι ο Γιάννης ο Φωστιέρης στο τιμόνι. Ο Αμοργιανός καπετάνιος του θρυλικού «Σκοπελίτη», που συνδέει Νάξο και Αμοργό με Μικρές Κυκλάδες. Ε, αυτός δύσκολα δεν θα δέσει. Τι μου ’λεγε τις προάλλες να δεις; «Ξέσβουρο νησί η Δονούσα και άγριο, δύστροπο. Απορώ γιατί σας αρέσει…» Γι’ αυτό, καπετάνιε, γι’ αυτό.

Ειδική μεταχείριση

Αν με ρωτάς αν χρειάζεσαι αυτοκίνητο στη Δονούσα, δεν ξέρω αλήθεια τι να σου πω. Ανάλογα. Αμα κάθεσαι στο χωριό – λιμάνι – παραλία του Σταυρού, δεν το χρειάζεσαι. Αν θες να δεις και το υπόλοιπο νησί με τα υπέροχα τοπία που διατρέχονται από σηματοδοτημένα μονοπάτια, παραλίες και τρία χωριά με ελάχιστους έως καθόλου κατοίκους, το χρειάζεσαι μάλλον. Κανονικά όμως το βλέπεις και περπατώντας. Και αξίζει. Από την άλλη, ο δρόμος είναι 12 χιλιόμετρα μέχρι το τελευταίο χωριό, την Καλοταρίτισσα, κι από εκεί δύσκολα επιστρέφεις το βράδυ ποδαράτος. Υπάρχει, πάντως, λεωφορείο. Υπήρχε και ταξί, αλλά δεν θα κυκλοφορεί φέτος. Βενζινάδικο δεν υπάρχει. Αν έρθεις γεμάτος όμως, σε βγάζει για καμιά δεκαριά μέρες. Και παραπάνω ίσως.  

Τα πάντα γίνονται στο χωριό, τον Σταυρό. Μια χούφτα ταβέρνες, δύο μπαράκια, τα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Το μανάβικο, ο φούρνος, το μίνι μάρκετ της Σοφίας, το πρακτορείο του Χρήστου, ο αγροτικός γιατρός. Το ΑΤΜ κλεισμένο σε ένα ξύλινο μπλε παράθυρο, να γλιτώνει την αλμύρα της θάλασσας. Καλό είναι, πάντως, να μην το χρησιμοποιείτε. Οχι τώρα με τα capital controls, αλλά γενικώς. Οι ντόπιοι για να βρουν τράπεζα πρέπει να πάνε στη Νάξο. Κι άλλα είναι καλό να μην κάνετε εδώ πέρα. Μη σπαταλάτε το νερό, ας πούμε. Η υδροφόρα έρχεται δυο-τρεις φορές το μήνα και είναι κάτι Αύγουστοι που μπορεί και να τελειώσει. Μέχρι να ξεκινήσει η αφαλάτωση που είναι στα σκαριά, τουλάχιστον.

Ψάρι, επίσης, δεν βρίσκεις! Ελάχιστοι είναι οι ψαράδες και τα αλιεύματά τους δεν προλαβαίνουν να φτάσουν στις ταβέρνες. Εκτός και αν το κανονίσεις. Λίγα ζώα υπάρχουν. Γι’ αυτό βρίσκεις πού και πού κατσικάκι. Με αυτό κάνουν και το τοπικό πατατάτο που σερβίρεται στα πανηγύρια: της Παναγιάς τον Δεκαπενταύγουστο ή του Σταυρού τον Σεπτέμβρη (κορυφαίο και αγαπημένο το δεύτερο).

Το καλοκαίρι είναι εδώ

Το περίφημο κυκλαδίτικο, αδυσώπητο φως αντανακλάται στο λευκό, τυφλώνει κόσμο. Βουκαμβίλιες, φραγκοσυκιές και βασιλικοί καψαλίζονται. Οι ζωγραφισμένες ντάμες στις πλάκες πυρώνουν. Εκτός κι αν πιάσουν πάλι τα δαιμονισμένα αυγουστιάτικα μελτέμια. Κανείς δεν ξέρει τι είναι χειρότερο. Ησυχία. Μέχρι τις 6 το απόγευμα που θα ’ρθει ο «Σκοπελίτης» από τη Νάξο. Τότε όλοι σηκώνονται στο πόδι. Τον βλέπεις να θαλασσοδέρνεται συνήθως, αλλά πάντα φτάνει. Με αυτόν έρχονται οι προμήθειες, οι εφημερίδες, το ταχυδρομείο. Η αναταραχή διαρκεί κάμποση ώρα, μέχρι τα αυτοκίνητα να τακτοποιηθούν στον οικισμό με τα στενά δρομάκια.  

Το χωριό είναι χωριό, δεν είναι Χώρα. Μια γύρα 30 λεπτών το πολύ και το έφερες βόλτα. Ανάμεσα στις γιαγιάδες που κουβεντιάζουν στις δροσερές αυλές, σε παλιά αλλά και -κυρίως- καινούργια σπίτια με μπλε παραθυρόφυλλα, στις ψαλμωδίες του παπα-Κώστα απ’ την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Στάση κάνεις στο βεραντάκι της Αλεξάνδρας, στο «Μέλι». Αρτι εγκατασταθείσα στο νησί με την κόρη της, φτιάχνει και εμπορεύεται ένα σωρό ομορφιές: από τοπικά προϊόντα και φωτιστικά μέχρι αναμνηστικά και κοσμήματα – όλα χειροποίητα.  

Η παραλία είναι δυο βήματα. Λευκή άμμος, πεντακάθαρα γαλάζια νερά, λίγα αλμυρίκια πίσω-πίσω για σκιά. Εδώ οι οικογένειες, οι ντόπιοι και το «Corona Borealis» που λέγαμε. Εδώ το beach volley και το ετήσιο τουρνουά του, αλλά και ο κλασικός αγώνας ποδοσφαίρου μεταξύ Δονουσιωτών και Αθηναίων.

Μετά είναι ο άλλος μισός οικισμός, η Πέρα Πάντα, και πιο πάνω στο λόφο, η Παναγιά. Να δεις τον Δεκαπενταύγουστο την πομπή να περιφέρει την εικόνα της στην παραλία έως εκεί… Να δεις κι από κει πάνω ένα ηλιοβασίλεμα… σκέτη φωτιά. Και απέναντι η Νάξος.

Η πρώτη παραλία που συναντάς από τον περιφερειακό είναι ο Κέδρος ή Κέντρος. Δυο βήματα. Αλλο μοτίβο: χρυσή άμμος, πράσινα νερά και ένα σκαρί γερμανικού πλοίου στο βυθό. Διάσημη χάρη στην εγγύτητα και στο κάμπινγκ. Μη φανταστείς τρελή οργάνωση, ένα ιδιωτικό χωράφι είναι όπου σου επιτρέπεται να στήσεις. Είναι του μαγαζιού στην παραλία, το οποίο διαθέτει και τουαλέτες και ντουσιέρα. Μετράς εκατοντάδες σκηνές τον Αύγουστο. Μετρούσες βασικά, γιατί φέτος περιορίστηκε ο χώρος. Εδώ, πάντως, επιτρέπεται και ο γυμνισμός. Ατυπα. Γενικώς οι ντόπιοι έχουν κάποιους άγραφους νόμους για να μην έχουν προβλήματα. Σκηνές και γυμνισμός επιτρέπονται μόνο στον Κέδρο και στο Λιβάδι και μέχρι πέρυσι στην Τρυπητή. Οχι στο χωριό και στις δύο παραλίες της Καλοταρίτισσας, σ’ αυτές που πας με αυτοκίνητο δηλαδή. Ολες οι παραλίες θέλουν πόδι. Γι’ αυτό και οι ντόπιοι ανέχονται τις σκηνές, όχι από άποψη, απλώς δεν τις βλέπουν.

Κάπου πάνω από τον Κέδρο είναι η Μεσσαριά. Ενα χωριό-γλύκα με παλιά γνήσια νησιώτικα σπίτια. Δεν κατοικείται πια. Θυμάμαι την κυρα-Σοφία, την τελευταία κάτοικο, που καθόταν μόνη τα καλοκαίρια εδώ πάνω. «Εγώ το χωριουδάκι μου δεν το αφήνω», έλεγε και ξανάλεγε. Το άφησε, όμως, κι αυτή αναγκαστικά. Την πήρε η κόρη της στη Νάξο.

Μικροκοινωνίες στην άμμο

Το μονοπάτι για το Βαθύ Λιμενάρι μετά τον Κέδρο είναι κάνα 20λεπτο, αλλά δεν το εντοπίζεις εύκολα. Η παραλία είναι πολύ μικρή, με βότσαλα και… πρασινοκίτρινα νερά. Από άνθρωπο τίποτα, από ενέργεια φουλ. Εκεί από πάνω, στον κάβο, έχει εντοπιστεί ο δεύτερος γεωμετρικός περιτειχισμένος οικισμός του Αιγαίου.  

Επόμενο χωριό το Μερσήνι, με δύο ταβερνάκια που αγναντεύουν το χάος, μια πηγή που αναβλύζει νερό σε μια καταπράσινη αγκαλιά με πλατάνια -φερμένη σίγουρα από μη κυκλαδίτικο νησί- και οι παραλίες του: το Φύκιο, μικρό και βραχώδες, και το Λιβάδι. Βαθιά ανάσα, περίπου 20 λεπτά κατάβαση στο μονοπάτι και το όνειρο εμφανίζεται. Ο παράδεισος των ελεύθερων κατασκηνωτών. Ατυπα πάλι. Μια ολόκληρη κοινωνία που κοιμάται και ξυπνάει κάτω από τα αλμυρίκια και τα πολύχρωμα πανιά, βλέποντας τα πιο τυρκουάζ νερά του κόσμου και την πιο λευκή άμμο. Οι προμήθειες έρχονται με τη λάντζα του καπετάν Ηλία, τη «Δονούσα μάγισσα». Με αυτήν που μπορείς να πας πιο εύκολα στις παραλίες, έτσι κι αλλιώς.

Ο κεντρικός δρόμος συνεχίζει ακμαίος, με μοναδική κατάληξη την Καλοταρίτισσα. Ολη η διαδρομή είναι εμπειρία. Μες στις μυρωδιές απ’ τα θυμάρια, τα θρούμπια και τις ρίγανες. Με τον αέρα να λυσσομανά συνήθως. Κάτω από τον Πάπα, το βουνό της Δονούσας, πάνω από βράχια που γκρεμίζονται σε κάτι απίστευτα μπλε νερά. Κάπου εκεί κάτω είναι η Φωκοσπηλιά, όπου θα σε πάει επίσης ο καπετάν Ηλίας. Αλλη εμπειρία κι αυτή.

Κι έπειτα ο τεράστιος όρμος της Καλοταρίτισσας, με το Σκουλονήσι να κόβει τους ανέμους. Εδώ, λέει, κρύφτηκαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δύο γερμανικά καταδρομικά και οι Βρετανοί δεν τα βρήκαν ποτέ. Τρεις οι παραλίες, το μικρό Σαπουνόχωμα με τα βότσαλα, πλάι στο δρόμο, η κεντρική της Μέσα Αμμου και η Τρυπητή απέναντι, από 15λεπτο μονοπάτι. Πάει και πιο πέρα, αν θες, το μονοπάτι, μέχρι το φανάρι.

Το χωριό έχει ελάχιστους κατοίκους. Τα σπίτια είναι παλιά γενικά, κάποια ανακαινισμένα σε εξοχικά. Ομορφα. Να βλέπεις το κυκλαδίτικο τοπίο να τρεμουλιάζει χρυσαφί κόντρα στο πρωινό φως, να βλέπεις τη νύχτα τον πιο έναστρο ουρανό, τα λίγα ιστιοπλοϊκά του Αυγούστου σαν πυγολαμπίδες μες στη θάλασσα. Εκεί είναι και το ταβερνάκι του Μήτσου. Να τρωγοπίνεις βασιλικά και να ’χεις αντί για γάτες τη γαϊδούρα, τη Σουζάνα, να σου ζητάει. Να βλέπεις τα πρωινά την κυρα-Φανή, τη μοναδική κάτοικο το χειμώνα, με τα κάτασπρα μαλλιά, τα κατάμαυρα ρούχα, με χέρια και πρόσωπο αυλακωμένα, λες κι είναι γραμμένη πάνω της όλη η ιστορία του νησιού. Πίσω από ένα λοφάκι πατάτες να καθαρίζει ακούραστα και να ’χει βαρεθεί να τη φωτογραφίζουν. «Πάλι το μουσείο φωτογραφίζεις;» μου λέει κάθε φορά. Μορφή!

Η βορειοδυτική πλευρά του νησιού είναι όλο απότομα βράχια, αγριάδα και αέρα. Στα δυτικά, πάλι, ένα μονοπάτι ξεκινάει από τον Σταυρό και πάει προς τη βραχώδη παραλία Λίμνη και τα ιδιαίτερα τοπία στις Πλάκες και στον Ασπρο Κάβο. Σκέτη μαγεία κι από κει. Και τα άλλα μονοπάτια το ίδιο. Γι’ αυτούς που δεν φτάνουν εδώ μόνο για ντόλτσε βίτα. Γι’ αυτούς που θέλουν να νιώσουν τις απίστευτες δονήσεις αυτού του μοναδικού βράχου. Το μεγάλο μονοπάτι από τον Σταυρό στην Καλοταρίτισσα, ας πούμε. Μία, μιάμιση ώρα πάνω από την αγριάδα της βόρειας ακτής. Να στέκεσαι στο Ξυλομπάτι και να ’ρχονται τα μέσα σου πάνω-κάτω. Να ακολουθείς την παράκαμψη προς τα παλιά μεταλλεία, που λειτουργούσαν έως το 1940 κι έβγαζαν κυρίως σμυρίγλι. Να βλέπεις τα σκουριασμένα βαγόνια να έχουν κατρακυλήσει στην πλαγιά και τις ράγες να διατρέχουν το βουνό προς το πουθενά πια. Και στην κορυφή του Πάπα μπορείς να πας, με τη βοήθεια των ντόπιων όμως. Αυτοί θα σε ορμηνέψουν να σε βρει εκεί η Ανατολή. Μαγικό της Δονούσας κι αυτό.

Πολλά μαγικά έχει. Και ανεξήγητα. Το πώς κολλάς μαζί της χωρίς προφανή λόγο. Το πώς φτιάχνονται οι παρέες εύκολα. Το πώς αντέχεις τους αέρηδες και το άβολο έδαφος. Είναι η αύρα της. Η δυστροπία της. Οι μυρωδιές της. Τα μαλλιά μονίμως κουβάρι απ’ την αλμύρα και τον άνεμο. Η ελευθερία που νιώθεις. Ολα αυτά που σε κάνουν να φεύγεις τρέχοντας ή να κολλάς εδώ μια για πάντα.