Ρώμη- Φλωρεντία: Μικελάντζελο spotting

Ο μεγάλος δάσκαλος της Αναγέννησης μοίρασε ανάμεσα στις δύο πόλεις όχι μόνο τη ζωή του, αλλά και τα αριστουργήματά του.

Στην «Πιετά», στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, ο Χριστός και η Παναγία μοιάζουν συνομήλικοι. Έργο βαθιά μελαγχολικό, ανεπανάληπτο. Πάνω από τον βωμό του ναού, ο ψηλότερος τρούλος που φτιάχτηκε ποτέ. Και στην Καπέλα Σιξτίνα, ο «Χριστός κριτής» έχει το σώμα του Απόλλωνα. Ύψιστη γλυπτική, αρχιτεκτονική και ζωγραφική. Ποιος θα μπορούσε να φτιάξει τέτοια αριστουργήματα παίζοντας με τις τέχνες και τις κλίμακες; Μόνο ο Μιχαήλ Άγγελος.

ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ

O Μιχαήλ Άγγελος Μπουανορότι, για πολλούς ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης της ανθρωπότητας, γεννήθηκε στα περίχωρα της Φλωρεντίας το 1475. Η πόλη ήταν ήδη το κέντρο της Αναγέννησης. Δάντης, Πετράρχης και Βοκάκιος είχαν αφήσει το αποτύπωμά τους. Λεονάρντο ντα Βίντσι και Μποτιτσέλι βρίσκονταν στη δημιουργική ακμή τους. H εποχή της Αναγέννησης όμως δεν ήταν μόνο τέχνη. Ήταν επίσης οχλοκρατία, φατριασμοί και θρησκευτικές προκαταλήψεις.

Οι Μέδικοι υπήρξαν οι πρώτοι πάτρωνες του Μιχαήλ Άγγελου. Κατάφεραν να εκτοξεύσουν την ισχύ τους όταν έγιναν οι τραπεζίτες του πάπα. Ο Cosimo μαζί με τον εγγονό του Lorenzo de’ Medici έμειναν στην ιστορία ως οι πιο φιλότεχνοι ηγέτες. Μαζί με τους πάπες της Ρώμης συνδιαμόρφωσαν κατά κάποιον τρόπο την καλλιτεχνική πορεία του Μιχαήλ Άγγελου με συνεχείς παραγγελίες, οι οποίες όμως στόχευαν κυρίως στην υστεροφημία τους.

Ο Μιχαήλ Άγγελος πολύ νέος φοιτούσε στη σχολή γλυπτικής που συντηρούσε ο Λαυρέντιος των Μεδίκων στους κήπους του San Marco. Βρέθηκε έτσι από μικρός στην καρδιά της ιταλικής Αναγέννησης, την οποία και υπηρέτησε με πάθος μέχρι το τέλος της ζωής του, μέσα από τη γλυπτική, τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική, με έργα που θα παραμείνουν αθάνατα. Η πολυτάραχη ζωή του μοιράστηκε ανάμεσα στη Φλωρεντία και τη Ρώμη.

Η θέα των καρτ-ποστάλ  

Η φύση της Τοσκάνης μοναδική. Χαμηλοί λόφοι με μικρές καστροπολιτείες. Κυπαρίσσια, ελαιώνες, αμπελώνες. Η πρωτεύουσά της, Φλωρεντία, ανεπανάληπτη. Τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την εικόνα της από την Piazzale Michelangelo στην περιοχή Oltrarno. Από εδώ ψηλά η Φλωρεντία μοιάζει με μελαγχολικό μεσαιωνικό παραμύθι, με τον ποταμό Άρνο, το Ντουόμο με το καμπαναριό του Τζότο, τη βασιλική του Τιμίου Σταυρού (Basilica di Santa Croce) και τον πύργο του Παλιού Παλατιού. Κατηφορίστε στην όχθη του ποταμού, στη βασιλική του Αγίου Πνεύματος (Basilica di Santo Spirito), για να θαυμάσετε το μοναδικό ξύλινο δημιούργημα του Μιχαήλ Άγγελου (1493), έναν ολόγυμνο εσταυρωμένο Χριστό. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο μεγάλος καλλιτέχνης ανταπέδωσε στη μονή τη φιλοξενία που του παρείχε, όταν σε ηλικία 17 ετών πέθανε ο προστάτης του, Lorenzo de’ Medici. Εκεί μπόρεσε να μελετήσει εντατικά την ανατομία του ανθρώπινου σώματος, παρατηρώντας τα πτώματα από το νοσοκομείο της μονής.

Η Ponte Vecchio στον Άρνο είναι η μόνη γέφυρα της Φλωρεντίας που δεν ανατίναξαν οι Ναζί. (Φωτογραφία: © Getty Images/Ideal Image)

Duomo και San Lorenzo

Περάστε την Ponte Vecchio, τη μόνη γέφυρα της πόλης που γλίτωσε από τους Ναζί, και ακολουθήστε τη Via Santa Maria και τη Via Roma μέχρι να βρεθείτε στην Piazza del Duomo. O Καθεδρικός της Φλωρεντίας, ο ναός με το πιο ποιητικό όνομα στον κόσμο, η περίφημη Παναγία του Άνθους (Santa Maria del Fiore), άρχισε να χτίζεται το 1296 και ολοκληρώθηκε ενάμιση αιώνα μετά, το 1436. Ο τρούλος του Μπρουνελέσκι, που συναγωνίζεται σε ύψος το καμπαναριό του Τζότο και το οκτάγωνο Βαπτιστήριο, είναι όλα εξαιρετικά αρχιτεκτονήματα. Στο Μουσείο των Έργων του Καθεδρικού (Museo dell’ Opera del Duomo) μπορείτε να θαυμάσετε τα μοναδικά γλυπτά του Μιχαήλ Άγγελου και ανάμεσά τους την ημιτελή «Πιετά» (1553). «Η Αποκαθήλωση της Φλωρεντίας», όπως λέγεται, είναι ένα σύμπλεγμα από τέσσερις φιγούρες: ο Χριστός, η Παναγία, η Μαρία Μαγδαληνή και ο Άγιος Νικόδημος με χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στον ίδιο τον καλλιτέχνη. Πρόκειται για ένα από τα τελευταία έργα του και εικάζεται ότι προοριζόταν για τον δικό του τάφο.  

Στις αρχές του 16ου αιώνα, o πάπας Λέων Ι΄, συνομήλικος με τον Μιχαήλ Άγγελο, του ανέθεσε να φιλοτεχνήσει την πρόσοψη του San Lorenzo, οικογενειακού ναού των Μεδίκων. Οι προτάσεις του Μιχαήλ Άγγελου απορρίφθηκαν. Ο ίδιος απογοητεύτηκε. Τελικά, η φήμη του στη γειτονιά του San Lorenzo αποκαταστάθηκε όταν σχεδίασε το παρεκκλήσι Sagrestia Nuova (1520-1534) στη μνήμη φλωρεντινής δυναστείας. Ήταν η πρώτη αρχιτεκτονική του δουλειά, παράλληλα όμως φιλοτέχνησε μαρμάρινα ταφικά μνημεία για τους δούκες του Νεμούρ και του Ουρμπίνο. Οι ανδρόγυνες συνθέσεις της «Νύχτας και της Ημέρας» (1526-1534) και της «Αυγής και της Εσπέρας» (1524-1534) παραμένουν αθάνατα σύμβολα του ανθρώπινου πόνου.

Δαβίδ και Αγία Οικογένεια

Ο «Δαβίδ» –το κορυφαίο γλυπτό του Μιχαήλ Άγγελου μαζί με την «Πιετά» του Αγίου Πέτρου– γεννήθηκε από έναν παρατημένο για 40 χρόνια όγκο μαρμάρου από τα θρυλικά λατομεία της Καράρα. Κανείς δεν διακινδύνευε να το λαξεύσει. Εκείνος το τόλμησε, σμιλεύοντας τον κολοσσιαίο «Δαβίδ» (1501-1504). Ανάμεσα στα μέλη της επιτροπής που αποφάσιζε πού θα τοποθετηθεί το άγαλμα ήταν και ο άσπονδος εχθρός του, Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Μιχαήλ Άγγελος ωστόσο κατάφερε να περάσει τη δική του άποψη. O oλόγυμνος «Δαβίδ», εν μέσω αντιδράσεων του όχλου, τοποθετήθηκε στην Πλατεία των Αρχόντων (Piazza della Signoria) μπροστά από το Palazzo Vecchio και έγινε το σύμβολο της Φλωρεντινής Δημοκρατίας. Παρέμεινε εκεί μέχρι το 1873, οπότε μεταφέρθηκε στην Galleria dell’Academia. Στην αρχική θέση στέκει σήμερα το αντίγραφό του. Πολύ κοντά, στην πινακοθήκη Uffizi, βρίσκεται η καρδιά της αναγεννησιακής ζωγραφικής. Η τελευταία της δυναστείας των Μεδίκων, Άννα-Μαρία Λουδοβίκα, δώρισε στη Φλωρεντία ολόκληρη τη συλλογή, με τον μοναδικό όρο ότι δεν θα απομακρυνθεί ποτέ από την πόλη. Στο Uffizi βρίσκονται τα ωραιότερα έργα του Μποτιτσέλι και του Λεονάρντο ντα Βίντσι και μαζί η μοναδική σωζόμενη υδατογραφία του Μιχαήλ Άγγελου. Η «Αγία Οικογένεια» (1503-1506) είναι το πιο ωραίο και πιο φροντισμένο «κινητό» δημιούργημά του.

Η «Αγία Οικογένεια» του Μιχαήλ Άγγελου εκτίθεται στο Uffizi. (Φωτογραφία:  VISUALHELLAS.GR)

ΡΩΜΗ

O «Δαβίδ» εκτόξευσε τη φήμη του Μιχαήλ Άγγελου και ο μεγαλομανής πάπας Ιούλιος τον κάλεσε αμέσως στη Ρώμη. Είχε οραματιστεί για την «αγιότητά» του ένα μνήμα αντάξιο της αυτοκρατορικής εποχής της αρχαίας Ρώμης. Ο Μιχαήλ Άγγελος μετουσίωσε το παπικό όραμα σε σχέδιο βαβυλώνιο. Σαράντα αγάλματα θα στεφάνωναν το ταφικό μνημείο. Πέρασε οχτώ μήνες στα λατομεία της Καράρα ψάχνοντας το τέλειο κομμάτι μαρμάρου. Οι διάσημοι εχθροί του στην Αιώνια Πόλη, Μπραμάντε και Ραφαήλ, απεργάζονταν σχέδια εξόντωσής του. Ο πάπας πείστηκε από τα επιχειρήματά τους περί κακών οιωνών στην περίπτωση που το μνημείο του ανεγερθεί ενόσω βρίσκεται ακόμη στη ζωή, με αποτέλεσμα αυτό να παραμείνει ημιτελές για 40 χρόνια. Ο Μιχαήλ Άγγελος βρέθηκε άνεργος και χρεωμένος, ενώ ο πάπας τού έκλεισε την πόρτα και έτσι εγκατέλειψε τη Ρώμη. Κατόπιν παπικής εντολής, προτεραιότητα δόθηκε σε ένα ακόμη πιο φιλόδοξο σχέδιο, την ανοικοδόμηση του Αγίου Πέτρου. Την επόμενη κιόλας μέρα ο Μπραμάντε έβαζε τον θεμέλιο λίθο στη μεγάλη βασιλική, την οποία πολλά χρόνια αργότερα θα αναλάμβανε να αποπερατώσει ο Μιχαήλ Άγγελος. Στο μεταξύ, το ταφικό μνημείο του μεγαλομανούς πάπα θα ταλαιπωρούσε τον Μιχαήλ Άγγελο για δεκαετίες. Ο «Μωυσής» (1513-1515), το μοναδικό από τα 40 αγάλματα που περιλαμβάνονταν στο αρχικό του σχέδιο, βρίσκεται στη βασιλική San Pietro in Vincoli, στον λόφο του Esquilino.

Η Cordonata, η περίφημη σκάλα που οδηγεί στην Piazza del Campidoglio. (Φωτογραφία: © Getty Images/Ideal Image)

Στον λόφο Campidoglio o Μιχαήλ Άγγελος ξετύλιξε την αρχιτεκτονική του ιδιοφυΐα (1536-1546) σχεδιάζοντας την Cordonata, την περίφημη σκάλα που εποπτεύουν οι Διόσκουροι, Κάστωρ και Πολυδεύκης. Οδηγεί στην Piazza del Campidoglio, σχεδιασμένη κι αυτή από τον καλλιτέχνη, με τα τρία παλάτια της να στεγάζουν τα πιο παλιά μουσεία της πόλης.

Βατικανό

Μετά την εγκατάλειψη του σχεδίου για το ταφικό μνημείο, ο Μιχαήλ Άγγελος σκέφτηκε να καταφύγει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έπειτα από πολλές συζητήσεις, συμβιβάστηκε με τον πάπα και ξαναγύρισε στη Ρώμη. Όταν οι εχθροί του διαπίστωσαν ότι υπάρχει περίπτωση να ξανακερδίσει την εύνοιά του, του έστησαν καινούργια παγίδα. Ο πάπας τον διέταξε να ζωγραφίσει τον θόλο της Καπέλα Σιξτίνα, του παρεκκλησίου όπου το κονκλάβιο των καρδιναλίων συνεδριάζει για την εκλογή του νέου πάπα.

Με τις τοιχογραφίες της Capella Sistina (και του Βωμού στο βάθος) ο Μιχαήλ Άγγελος άλλαξε την πορεία της τέχνης του δυτικού κόσμου. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)

Ο Μιχαήλ Άγγελος δεν γνώριζε την τεχνική της νωπογραφίας, ο πάπας Ιούλιος όμως ήταν ανένδοτος. Αποκαμωμένος και ολομόναχος, ξαπλωμένος για τέσσερα χρόνια (1508-1512) πάνω σε μια σκαλωσιά, θα άλλαζε την πορεία της τέχνης του δυτικού κόσμου, φιλοτεχνώντας εννιά σκηνές από τη «Γένεση», πλαισιωμένες από προφήτες και Σίβυλλες. Κάποιες φιγούρες του θόλου «δραπετεύουν» από το επίπεδο και «κρέμονται» στο κενό. Αργότερα, ο Μιχαήλ Άγγελος θα ζωγράφιζε στον τοίχο του βωμού την «Ημέρα της Κρίσης» (1534-1541). Κεντρικός ήρωας της ανεπανάληπτης νωπογραφίας είναι ο «Χριστός Τιμωρός».

Ο τρούλος του Αγίου Πέτρου, το αρχιτεκτονικό αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου, υψώνεται στα 119 μ. (Φωτογραφία: © ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΗΜΑΣ)

Ο μεγάλος δημιουργός επέστρεψε στο Βατικανό σε ηλικία 72 ετών. Η οικοδόμηση της βασιλικής του Αγίου Πέτρου κράτησε 150 χρόνια και στον Μιχαήλ Άγγελο αποδίδονται τα σχέδια για τον μεγαλόπρεπο τρούλο της. Από το κυκλικό μπαλκόνι στην κορυφή του η θέα της επτάλοφης Ρώμης είναι ανεπανάληπτη.

 Η «Πιετά» θεωρείται «το γλυπτό των γλυπτών» του Μιχαήλ Άγγελου. (Φωτογραφία: Shutterstock)

Στο αριστερό κλίτος η «Πιετά» (1498-1499), το «γλυπτό των γλυπτών» το οποίο φιλοτέχνησε σε ηλικία μόλις 25 ετών, είναι και το μόνο που φέρει την υπογραφή του. Μπήκε κρυφά και τη σκάλισε. Το σύμπλεγμα με τα υπέροχα σμιλεμένα κορμιά στέκει πίσω από αλεξίσφαιρο γυαλί μετά την απόπειρα βανδαλισμού το 1972.

Περιήγηση στο Μουσείο του Βατικανού. (Φωτογραφία: Shutterstock)

Περιπλανηθείτε στο Μουσείο του Βατικανού, ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα του κόσμου. Εδώ βρίσκονται τα κάθε λογής αριστουργήματα που οι πάπες παρήγγειλαν, αγόρασαν ή αφαίρεσαν με τη βία. Περάστε οπωσδήποτε από «Τα δώματα του Ραφαήλ», διάσημα για τις νωπογραφίες του καλλιτέχνη. Στην Αίθουσα των Υπογραφών θα θαυμάσετε τη «Σχολή των Αθηνών» – ανάμεσα στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, ο Ηράκλειτος εικονίζεται με τη μορφή του Μιχαήλ Άγγελου. Φεύγοντας από το μικρό κρατίδιο, διασχίστε τη γέφυρα Sant’Angelo με την εντυπωσιακή θέα στο κυλινδρικό Castel Sant’Angelo.

Ο Μιχαήλ Άγγελος ποιητής

Ποιος ήταν λοιπόν ο δύσμορφος καλλιτέχνης που απογείωσε την Αναγέννηση; Σε όλη του τη ζωή τυραννήθηκε από αντίθετες δυνάμεις. Είχε πάθος για μάθηση και ήταν έντονα συναισθηματικός. Μαγεύτηκε από το αρχαίο κάλλος, επηρεάστηκε από τον χριστιανικό μυστικισμό. Ήταν διαρκώς άρρωστος, αναποφάσιστος και απογοητευμένος. Η ανάγκη της δράσης τον έκανε να σωριάζει μεγαλεπήβολα σχέδια και να δέχεται περισσότερες παραγγελίες από αυτές που μπορούσε να εκτελέσει. Γι’ αυτό άλλωστε πολλά αριστουργήματά του, και ειδικά γλυπτά, έμειναν ημιτελή. Ο θεϊκός Μιχαήλ Άγγελος είχε ένα ακόμα ταλέντο: ήταν θαυμάσιος λυρικός ποιητής.

«Ο θάνατος μου είναι αγαπητός. Του οφείλω την ευτυχία που ξαναγύρισα στην πατρίδα μου», έλεγε προφητικά σε ένα από τα ποιήματά του. Σαν να ήξερε ότι η σορός του θα απαχθεί από τη Ρώμη και θα επιστρέψει στην αγαπημένη του Φλωρεντία. Ο τάφος του βρίσκεται στη βασιλική της Santa Croce.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: © ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ