Τα νερά της Φλόριντα φιλοξενούσαν γοργόνες ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Στην πραγματικότητα, οι πηγές γλυκού νερού του Weeki Wachee, όπως ονόμαζαν την περιοχή οι ιθαγενείς Σέμινολ, μετεξελίχθηκαν σε τουριστική ατραξιόν με την προσθήκη ικανών κολυμβητριών που κρατούσαν την αναπνοή τους κάτω από το νερό όσο χρειαζόταν για να πειστεί ένα μικρό παιδί ότι στις λίμνες της περιοχής διαβιούσαν πλάσματα του βυθού. Οι υποβρύχιες παραστάσεις τους δημιούργησαν, έκτοτε, μια ισχυρή παράδοση γοργονισμού (“mermaiding”), που διέτρεξε τις Ηνωμένες Πολιτείες στις δεκαετίες που ακολούθησαν και παραμένει κραταιά μέχρι σήμερα.
Από τουριστικό δόλωμα, η πρακτική της θεματικής κολύμβησης με στολή γοργόνας –μια ελαφριά ενδυμασία, δηλαδή, μαζί με τη γυαλιστερή ουρά του μυθικού ψαριού– μετεξελίχθηκε σε τρόπο ατομικής έκφρασης των αγωνιών για το περιβάλλον, της γυναικείας χειραφέτησης και των LGBTQ δικαιωμάτων, ανάμεσα σε άλλα. Κυρίως όμως συγκρότησε μια, διεθνή πια, κοινότητα ανθρώπων που μοιράζεται τη διαχρονική αγάπη της για τις γοργόνες, είτε κολυμπά στις ακτές του Ειρηνικού είτε κατεβαίνει με τη δημόσια συγκοινωνία στην κοντινότερη παραλία της δικής μας μητρόπολης.
Επάγγελμα γοργόνα
Η Μαρίνα Κουκουριτάκη καμιά φορά σκέφτεται ότι είναι πραγματική γοργόνα. Μεγαλωμένη στο Ηράκλειο της Κρήτης, πάντα σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, κολυμπούσε από μικρή με τα πόδια επίτηδες ενωμένα, για να σχηματίζουν ουρά. «Με το που φόρεσα την ουρά μου ένιωσα ότι είναι ένα με μένα. Είναι σαν να έχω γεννηθεί με αυτή και απλά να μην το ήξερα», λέει στην «Κ».
Η ουρά της Μαρίνας μοιάζει αληθινή, κι αυτό γιατί η κατασκευή της από σιλικόνη ανήκει σε έναν από τους γνωστότερους σχεδιαστές ουρών στις ΗΠΑ, που είναι και ο ίδιος «γοργόνος». Ο «Μertailor», όπως είναι το εμπορικό και καλλιτεχνικό του όνομα, μεγάλωσε παρακολουθώντας τα υποβρύχια σόου στο Weeki Wachee της Φλόριντα, καταλαβαίνοντας από πολύ νωρίς ότι αυτό ήταν το επάγγελμα των ονείρων του, όπως εξηγεί ο ίδιος στο ντοκιμαντέρ του Netflix, «MerPeople».
«Πλέον παρουσιάζομαι σαν επαγγελματίας γοργόνα. Οταν με ρωτάνε “τι δουλειά κάνεις”, λέω “κάνω τη γοργόνα”»
«Αυτό το ντοκιμαντέρ ήταν η καλύτερη διαφήμιση που θα μπορούσε να γίνει!», λέει η Μαρίνα, «γιατί τώρα αναζητούν σόου γοργόνας και στην Κρήτη. Βρίσκουν μόνο εμένα και μια ακόμα κοπέλα και παίρνουμε δουλειές». Το φετινό καλοκαίρι είναι το πρώτο που η 24χρονη πτυχιούχος αισθητικής –ή «γοργόνα Ζιζέλ», όπως είναι το υποθαλάσσιο ψευδώνυμό της– καταφέρνει να εδραιωθεί στην ελληνική τουριστική σεζόν, αποκτώντας συνεργασίες με ξενοδοχεία στην Κρήτη, στη Ρόδο και αλλού. «Τα ξενοδοχεία είναι αυτά που κυνηγάμε. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε όλες: Να έχουμε ένα σταθερό εισόδημα στη σεζόν». Δεν πρόκειται μόνο για παραστάσεις που αφορούν παιδιά, τα οποία κοστίζουν περισσότερο, λόγω της αυξημένης ευθύνης. «Είναι πιο εύκολο να κολυμπάω με ενήλικες, όπως στη Ρόδο που το ξενοδοχείο που με έκλεισε ήταν “adults only”», εξηγεί.
Με την ουρά της να ζυγίζει πέντε κιλά και την απουσία άνωσης στις πισίνες όπου κολυμπάει, το επάγγελμα της γοργόνας γίνεται πολύ απαιτητικό. Προκειμένου να μπορεί να αναλάβει μεγάλες δουλειές, όπως τη συνεργασία που έχει με ενυδρείο στην Κρήτη, μέσα στο οποίο κολυμπάει μαζί με την υπόλοιπη θαλάσσια πανίδα του, η Μαρίνα είναι πιστοποιημένη δύτρια αυτόνομης και ελεύθερης κατάδυσης, αλλά και εκπαιδεύτρια γοργόνων. «Με τα διπλώματά μου (snorkeling, snorkeling instructor, ocean mermaid και mermaid instructor) μπορώ να κάνω παραστάσεις σε πισίνες και να εκπαιδεύω κάποιον, αλλά έχω εκπαιδευτεί και στη διάσωση με ουρά. Αν κάποιος δηλαδή κινδυνέψει δίπλα μου την ώρα της παράστασης, μπορώ να επέμβω», λέει.
«Πλέον παρουσιάζομαι σαν επαγγελματίας γοργόνα. Οταν με ρωτάνε “τι δουλειά κάνεις”, λέω “κάνω τη γοργόνα”. Και μετά τους εξηγώ τι είναι το «mermaiding», συμπληρώνει.
«Ανεξαρτήτως φύλου, οι γοργόνες είμαστε “ένα” ως κοινότητα»
Παρ’ ότι υπάρχουν πλέον και στην Ελλάδα κολυμβητικές προπονήσεις ειδικά για γοργόνες, όπου διδάσκεται, μεταξύ άλλων και ο χαρακτηριστικός δελφινισμός της κίνησής τους, η Μαρίνα Κουκουριτάκη λέει πως δεν γίνεται «ο χαμός» που συμβαίνει στην Αμερική.
Ωστόσο, μια εγχώρια κοινότητα γοργόνων που ολοένα μεγαλώνει, αποκτά περιεχόμενα πέραν της επαγγελματικής αποκατάστασης. «Οι γοργόνες μιλάμε για πολλά», λέει η Μαρίνα. «Για εθελοντισμό και διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με την κολύμβηση, είτε και για ασήμαντα πράγματα, όπως πώς να φτιάξουμε ένα στέμμα με κοχύλια που να αντέχει στο νερό. Ολες οι γοργόνες ανεξαρτήτως φύλου είμαστε ένα ως κοινότητα. Ψάχνουμε να βρούμε η μία την άλλη, ώστε να μοιραστούμε κάτι κοινό», λέει.
Και πράγματι βρίσκονται. Τα κοινωνικά δίκτυα βοηθούν και οι γοργόνες δικτυώνονται μεταξύ τους διεθνώς. Αλλωστε, οι θάλασσες ενώνουν τους ανθρώπους (και τα ψάρια). Η Νίνα, γοργόνα και η ίδια, αλλά αρχαιολόγος στο επάγγελμα, μυήθηκε στην «τέχνη», έχοντας περιβαλλοντικές ανησυχίες. «Θέλω να εντάξω το “mermaiding” σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο», εξηγεί. «Οπως το βλέπω, είναι σαν να βγαίνει ένα πλάσμα του βυθού να σου πει πολύ ξεκάθαρα να μη μολύνεις το σπίτι του».
Η Νίνα ξεκίνησε τον «γοργονισμό» στο Ρέθυμνο, όπου δούλεψε σε ένα τουριστικό σκάφος με διαφανή πάτο. Εκείνη κολυμπούσε από κάτω και οι τουρίστες τη χάζευαν. Πλέον, το διατηρεί ως χόμπι και στις παραλίες το καλοκαίρι, όπου παίρνει μαζί και την ουρά της. «Νιώθω ότι γεννήθηκα για να φοράω αυτό το πέδιλο», λέει με τρόπο που θυμίζει τα λόγια της Μαρίνας, αλλά και της 33χρονης Μαρίας, αποφοίτου δραματικής σχολής, επίσης γοργόνας. «Οταν έβαλα πρώτη φορά το μονοπέδιλο δεν με δυσκόλεψε καθόλου. Από μικρή κολυμπούσα έτσι», υπερθεματίζει η Μαρία.
Θάλασσα και ελευθερία
Δεν είναι τυχαίο ότι η Μαρίνα, η Νίνα και η Μαρία έχουν κοινές αναφορές ιστοριών με γοργόνες από την παιδική τους ηλικία, κυρίως εφηβικές ταινίες του αμερικανικού σινεμά αλλά και εξοικείωση από νωρίς με το youtube, το πρώτο μέσο που διέδωσε παγκοσμίως κάθε πιθανό subculture, όπως τον γοργονισμό. Εχουν όμως και κάτι ακόμα: κοινή αγάπη για τη θάλασσα και το αίσθημα ελευθερίας που εμπνέει. Αλλά και μια ανάγκη γυναικείας χειραφέτησης.
«Σαν σύμβολο η γοργόνα είναι λίγο κακοποιημένο. Στην ελληνική μυθολογία, τη Γοργώ τη βίασε ο Ποσειδώνας και η ιστορία της περιέχει αρκετή ενοχοποίηση του θύματος. Υπάρχει, έτσι, η αίσθηση ότι τα κορίτσια βρέθηκαν στα νερά για να εκδικηθούν τους άνδρες. Σαν να αυξάνεται με αυτόν τον τρόπο η δύναμή τους», λέει η Νίνα.
Σίγουρα, πάντως, το mermaiding είναι συμπεριληπτικό. «Γοργόνες μπορούν να γίνουν όλες οι γυναίκες που κολυμπάνε. Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος σωματότυπος», εξηγεί η ίδια. «Και αν υπήρχαν γοργόνες και ήταν αδυνατούλες σαν εμένα, σίγουρα δεν θα επιβίωναν στο νερό».
Για απελευθέρωση από «μάταιες κοινωνικές συμβάσεις» και «από συμφωνίες που κάνουμε με τον εαυτό μας και σοβαρεύουμε», μιλάει η Μαρία όταν αναφέρεται στο χόμπι της, που αποτελεί και μια ανάγκη καλλιτεχνικής έκφρασης. Κουβαλάει την ουρά της μαζί όταν πηγαίνει για μπάνιο στη θάλασσα, όπως παίρνουμε μάσκα και αναπνευστήρα. «Μόνο στο Καβούρι δεν την πήρα τις προάλλες, γιατί δεν ήμουν σίγουρη ότι είναι καθαρά τα νερά. Η ουρά με έχει ωθήσει να ξαναρχίσω να προσέχω τον εαυτό μου», λέει.
Για τους περισσότερους, η θέα της γυαλιστερής, ψαρίσιας ουράς του μυθικού πλάσματος που οργώνει τις θάλασσες διαφορετικών πολιτισμών, γεννάει σχεδόν πάντα κάτι παράδοξο: τη νοσταλγία για μια πραγματικότητα που δεν υπάρχει. Ισως γιατί οι ιστορίες με γοργόνες υπήρξαν για πολλούς αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας προς την ενηλικίωση.
«Μια μέρα στα Μάταλα, κολυμπούσα με την ουρά μου για ώρες και ξεβράστηκα στην παραλία σαν τη φώκια. Δεν είναι εύκολο να κινηθείς με την ουρά στη στεριά», θυμάται η Νίνα μια στιγμή που θόλωσε για λίγο το σύνορο του πραγματικού. «Μέχρι που ένιωσα κάτι να με τραβάει προς το νερό. Ενα κοριτσάκι τεσσάρων χρονών, από τη Γαλλία, που παραθέριζε εκεί με τους γονείς του, με είδε και προσπάθησε γρήγορα να με ξαναβάλει μέσα στη θάλασσα, για να με σώσει».
