Την προηγούμενη χρονιά πουλήθηκαν παγκοσμίως 10 εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα και μπορεί αυτό το νούμερο να μοιάζει μικρό, καθώς αποτελεί μόλις το 14% της συνολικής αγοράς αυτοκινήτων, η τάση όμως δείχνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εκθετικό φαινόμενο. Σύμφωνα με ασφαλείς προβλέψεις του International Energy Agency, έως το τέλος του 2023 θα έχουν πουληθεί 14 εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ενώ ήδη γνωρίζουμε ότι από το 2035 –βάσει του πρόσφατου νόμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης– δεν θα πωλείται κανένα μη ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Πρέπει να το χωνέψουμε: την επόμενη δεκαετία ο κινητήρας εσωτερικής καύσης θα συνιστά ένα ολοένα και πιο σπάνιο φαινόμενο στους δρόμους μας.
Το μέλλον μάς επιφυλάσσει σίγουρα πολλές εκπλήξεις, αλλά κάποια πράγματα μπορούμε να τα προβλέψουμε από σήμερα, με σχετική ασφάλεια. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι μέσα στα πολλά που θα αλλάξουν την επόμενη δεκαετία λόγω της ηλεκτροκίνησης θα είναι ο ήχος της πόλης. Σταδιακά μπαίνουμε σε μια καινούργια εποχή στις οδικές μεταφορές, κυρίως λόγω της πράσινης στροφής προς τις πιο καθαρές μετακινήσεις, και μία από τις πρώτες επιπτώσεις της μετάβασης αυτής θα είναι ο μετασχηματισμός του ακουστικού περιβάλλοντος των δρόμων. Τι ήχους θα ακούμε στο κέντρο, στις μεγάλες οδικές αρτηρίες και στα προάστια, όταν οι θορυβώδεις κινητήρες μας θα αντικατασταθούν με μπαταρίες;
Οι αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η Mercedes-Benz, δουλεύουν συστηματικά για την ανάπτυξη πρωτότυπων ήχων για τα ηλεκτροκίνητα οχήματα. (Φωτογραφία: Daimler AG)
Ο θόρυβος της καθημερινότητας
Καθώς τελειώνει το καλοκαίρι, βρίσκω μια ευκαιρία να επισκεφθώ έναν φίλο μου, ο οποίος μένει σ’ έναν δρόμο πολύ κοντά στη λεωφόρο Κηφισίας. Καθόμαστε στο μπαλκόνι και αναρωτιόμαστε γιατί δεν τη λέμε λεωφόρο Κηφισιάς. Κι ενώ η συντροφιά είναι παραπάνω από ευχάριστη, κάθε λίγο ζητάμε ο ένας από τον άλλο να μιλήσει λίγο πιο δυνατά ή κάνουμε παύσεις, για να περάσει το κύμα των αυτοκινήτων από το κοντινό φανάρι. Ο θόρυβος είναι πραγματικά εκκωφαντικός. Αν και, όπως μου λέει ο φίλος μου, είναι κάτι που με τον καιρό συνηθίζεται, ο ίδιος και η οικογένειά του ζουν διαρκώς με κλειστά τα παράθυρα. Το καλοκαίρι όμως στο μπαλκόνι το πρόβλημα έρχεται στην επιφάνεια και μπορεί να σου προκαλέσει μεγάλο εκνευρισμό. Φεύγοντας, σκέφτομαι διάφορες έρευνες που αποδεικνύουν ότι η ακουστική ρύπανση είναι ανθυγιεινή με πολλούς τρόπους, αλλά δεν βλέπω κάποια λύση για να μειωθεί αισθητά. Το αυτοκίνητο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αστικής ζωής και η κλίμακα των αστικών μετακινήσεων είναι τόσο μεγάλη, που ένα επίπεδο θορύβου θα είναι πάντα αναπόφευκτο.
Την επόμενη μέρα πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ, το οποίο βρίσκεται σε μια πολύ πιο ήσυχη περιοχή των προαστίων, και καθώς πλησιάζω το αυτοκίνητό μου στο υπόγειο πάρκινγκ, ακούω έναν απροσδιόριστα παράξενο ήχο να με πλησιάζει. Μοιάζει με διαστημόπλοιο, με μουσική ταινίας επιστημονικής φαντασίας, με ηλεκτρονικό όργανο. Γυρίζω το κεφάλι μου και βλέπω ένα ηλεκτρικό μοντέλο της Hyundai, το Ioniq 5, να επιβραδύνει. Κάνω στην άκρη να περάσει και το παρατηρώ να συνεχίζει την πορεία του. Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο επιταχύνει κάνοντας τον ίδιο αλλόκοτο ήχο και μετά παρκάρει. Επειδή δεν είμαι εξοικειωμένος με τον ήχο αυτόν, στέκομαι ελαφρώς αποσβολωμένος να χαζεύω το αυτοκίνητο. Ακούω σχεδόν καθημερινά τον καλό μου γείτονα να μπαινοβγαίνει με το υβριδικό του Toyota στο γκαράζ, αλλά έως εκείνη τη στιγμή δεν είχα δώσει μεγάλη σημασία. Τόσο καιρό πίστευα, χωρίς να το έχω σκεφτεί πολύ, ότι ο πράγματι ανεπαίσθητος ήχος που εκπέμπει το αυτοκίνητό του προέρχεται από την τριβή που προκαλείται ανάμεσα στα δισκόφρενα και στους τροχούς. Όταν όμως τον ακούω ξανά, συνειδητοποιώ ότι ο οδηγός δεν φρενάρει, το αυτοκίνητο βρίσκεται σε κατάσταση κύλισης, κι έτσι βγάζω το ασφαλές συμπέρασμα ότι είναι ένας τεχνητός ήχος που βγαίνει από ένα ηχείο. Η Hyundai έχει επιλέξει κάτι πολύ πιο διαστημικό, ενώ για τα δικά της μοντέλα η Toyota προτίμησε έναν λιγότερο σύνθετο ήχο, που μοιάζει σαν μια περιστρεφόμενη μεταλλική επιφάνεια. Ο στόχος αμφότερων των αυτοκινητοβιομηχανιών, αλλά κι όλων των υπόλοιπων που επενδύουν στην ηλεκτροκίνηση είναι ακριβώς αυτό που βίωσα: η προειδοποίηση των πεζών και των δικυκλιστών, μέσω τεχνητών ήχων, ότι πλησιάζει ένα όχημα που από κατασκευής του θα μπορούσε να είναι αθόρυβο.
Η Renault συνεργάζεται ήδη με τον διάσημο μουσικό της ηλεκτρονικής μουσικής Ζαν-Μισέλ Ζαρ.
Ακούγοντας τη σιωπή
Το θέμα αρχίζει να με ενδιαφέρει όλο και περισσότερο και να με αφορά προσωπικά, καθώς ασχολούμαι με την οδική ασφάλεια εδώ και μία δεκαπενταετία. Διαβάζω έρευνες που λένε ότι ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο έχει τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμπλακεί σε σύγκρουση με πεζό από ό,τι ένα αυτοκίνητο με κινητήρα εσωτερικής καύσης. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα –των υβριδικών συμπεριλαμβανομένων, όταν είναι στην κατάσταση της ηλεκτροκίνησης– είναι εντελώς αθόρυβα κάτω από μια συγκεκριμένη (χαμηλή) ταχύτητα, γιατί κινούνται με μπαταρίες κι όχι με θορυβώδη πιστόνια. Το γεγονός αυτό παρουσιάζει έναν τεράστιο κίνδυνο για τους πεζούς και τους δικυκλιστές, κυρίως τους ποδηλάτες. Με το που βγήκαν στους δρόμους, οι χρήστες των οδικών δικτύων άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι εδώ θα συμβεί μια σημαίνουσα αλλαγή, κι όχι μόνο για τους προφανείς περιβαλλοντικούς λόγους. Είναι σαφές ότι η επιλογή ενός ηλεκτροκίνητου οχήματος είναι μια υπεύθυνη περιβαλλοντικά πράξη, η οποία όμως προς το παρόν απευθύνεται σε όσους αντέχει το πορτοφόλι τους, σε όσους μπορούν να διαχειριστούν ψύχραιμα την «αγωνία της φόρτισης», στους early adopters και σε όσους δεν φοβούνται την τεχνολογική εξέλιξη. Όμως οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο ήταν οι τυφλοί, για τους οποίους οι ήχοι των μηχανών είναι μια πληροφορία πολύ πλούσια και εξαιρετικά χρήσιμη για τη μετακίνησή τους στους δρόμους.
Υπό την πίεση ενώσεων τυφλών και πεζών, ψηφίστηκε στις ΗΠΑ το 2010 ένας νόμος που υποχρέωνε τις αυτοκινητοβιομηχανίες να εξοπλίζουν τα ηλεκτρικά οχήματα με «συστήματα ακουστικής προειδοποίησης οχημάτων» (AVAS), τα οποία θα ενεργοποιούνται αυτόματα σε ταχύτητες μικρότερες των 20 χλμ./ώρα. Από το 2019 βρίσκεται σε ισχύ η ίδια οδηγία και στην Ευρώπη, η οποία έγινε νόμος το 2017 (2017/1576). Με απλά λόγια, από το 2021 όλα τα ηλεκτρικά οχήματα που κυκλοφορούν στην Ευρώπη –όπως ισχύει στην Αμερική και στην Ασία– θα πρέπει υποχρεωτικά να φέρουν στη βασική τους έκδοση μια συσκευή εκπομπής ήχου όταν αυτά θα πηγαίνουν με λιγότερο από 20 χλμ./ώρα. Αυτά βέβαια είναι πολύ καλά νέα για την οδική ασφάλεια. Τι αλλαγές όμως θα φέρουν όλοι αυτοί οι καινούργιοι ήχοι στο ακουστικό περιβάλλον των πόλεων, αλλά και των επαρχιών μας;
Πρώτα απ’ όλα, προς το παρόν οι αυτοκινητοβιομηχανίες πράττουν όπως επιθυμούν, καθώς ο νόμος δεν τις υποχρεώνει να χρησιμοποιούν συγκεκριμένους ήχους. Το γεγονός αυτό έχει δώσει χώρο στους κατασκευαστές να πειραματιστούν και να παίξουν. Στην αρχή είδαν μεγάλες προοπτικές στον σχεδιασμό ηχητικών για το εσωτερικό των αυτοκινήτων, αλλά στη συνέχεια επεκτάθηκαν και στο σάουντρακ που θα ακούμε όλοι στην πόλη. Ο συνήθης –ανώριμος– ύποπτος όταν πρόκειται για προκλητικές δηλώσεις και πρακτικές, Ίλον Μασκ, έδωσε έναν μάλλον άχαρο τόνο στη συζήτηση, δηλώνοντας σε ανύποπτο χρόνο ότι θα ήθελε τα αυτοκίνητα της δικής του μάρκας, της Tesla, να βγάζουν ήχους κατσίκας ή και κλανιάς. Κι επειδή μπορούσε, το έκανε. Στη συνέχεια η εταιρεία του αναγκάστηκε να ανακαλέσει 579.000 αυτοκίνητα στις ΗΠΑ, γι’ αυτόν τον λόγο. Άλλες αυτοκινητοβιομηχανίες είδαν με πιο σοβαρό μάτι τον ρόλο τους από την αρχή κιόλας. Κάποιες δουλεύουν συστηματικά εντός της εταιρείας με τους δικούς τους ειδικούς και μηχανικούς στην έρευνα και στην ανάπτυξη πρωτότυπων ήχων, ενώ άλλες επιστρατεύουν σύγχρονους μουσικούς για να συνθέσουν τις δικές τους playlists. Η BMW ανέθεσε τη δουλειά για το μοντέλο i4 της σειράς Μ στον βραβευμένο με Όσκαρ συνθέτη σάουντρακ Χανς Ζίμμερ, η Jaguar επιστράτευσε τον μουσικό Ρίτσαρντ Ντιβάιν, η Volkswagen τον μουσικό και παραγωγό Λέσλι Μαντόκι, ενώ η Renault συνεργάζεται ήδη με τον διάσημο μουσικό της ηλεκτρονικής μουσικής Ζαν-Μισέλ Ζαρ.
«Ένα από τα πράγματα που με ξεσήκωσαν όταν ήρθε η BMW και μου έκανε την πρόταση συνεργασίας, ήταν η ιδέα ότι θα απαλλαγούμε από τον κινητήρα εσωτερικής καύσης», εξηγεί ο Ζίμερ στο περιοδικό Driving. «Έκανα λοιπόν το νοητικό άλμα και σκέφτηκα πώς ήταν ο κόσμος πριν από αυτόν, πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Τότε είχαμε σιωπή. Η σιωπή στις μέρες μας είναι ένα είδος πολυτελείας. Τότε άρχισα να σκέφτομαι ότι έχουμε τώρα στα χέρια μας μια επαναστατική ευκαιρία να πάμε και να κάνουμε τον ήχο του κόσμου μας πιο όμορφο». Από τη θεωρία όμως του «ήχου της σιωπής» έως την πράξη υπάρχει μεγάλη απόσταση. Μία από τις πιο προφανείς επιλογές των ειδικών είναι να συνθέσουν φουτουριστικές παρτιτούρες, ώστε να μας κάνουν να νιώθουμε ότι το μέλλον είναι εδώ κι ότι ζούμε στο Blade Runner. Πριν απ’ αυτό όμως, πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι ήχοι θα είναι φιλικοί στα αυτιά μας. Η επικεφαλής σχεδιάστρια των ήχων του Nissan Leaf, Ντανιέλ Βεν, δήλωσε σ’ ένα ρεπορτάζ του Business Insider ότι «πρέπει κανείς να επιλέξει όργανα που δεν θα προκαλέσουν έμφραγμα στον άλλο. Κυρίως πνευστά, δηλαδή φλάουτα, όμποε, κλαρινέτα, τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν κατά κάποιον τρόπο μερικούς κυματισμούς».
Μια Jaguar F-TYPE R 75 V8, που χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες της ηχογράφησης του σάουντρακ του μοντέλου.
Ο κίνδυνος της κακοφωνίας
«Ο εξηλεκτρισμός των οδικών μεταφορών προσφέρει στην ανθρωπότητα μια σπάνια ευκαιρία να επανασχεδιάσει τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να ακούγονται οι πόλεις», γράφει στο New Yorker ο Τζον Σίμπρουκ. Κανείς όμως δεν είναι σε θέση να πει τι πρόσημο θα έχει αυτή η αλλαγή, γιατί κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν το 2035 θα τεθεί σε ισχύ η υποχρεωτικότητα του ευρωπαϊκού νόμου για την ηλεκτροκίνηση και τα περισσότερα οχήματα στους δρόμους μας θα είναι ηλεκτρικά.
Μπορεί όλη αυτή η πλουραλιστική προσέγγιση των 60 μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών του κόσμου να οδηγήσει σε μια ενδιαφέρουσα συμφωνία στους δρόμους μας ή να καταλήξει σε κάτι προβληματικό. «Ο στόχος μας είναι να κάνουμε τον κόσμο πιο ήσυχο», δηλώνει στο New Yorker ο Κόνορ Μουρ, μέλος της εταιρείας ηχητικού branding Listen, «ωστόσο πράγματι μπορεί να ξυπνήσουμε σε πέντε χρόνια από τώρα με το 80% των αυτοκινήτων να είναι ηλεκτρικά και να έχουμε γύρω μας μια κακοφωνία, αν αυτά τα αυτοκίνητα εκπέμπουν όλα διαφορετικές μελωδίες, σε διαφορετικές οκτάβες και τονικότητες. Μπορεί κάποια μέρα να υποχρεωθούν όλοι οι κατασκευαστές να χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη νότα, αλλά αυτό», καταλήγει ο Μουρ, «μπορεί να τρελάνει τους ανθρώπους».
Αναζητώντας στο διαδίκτυο ήχους ηλεκτρικών αυτοκινήτων, καταλαβαίνει κάποιος ότι είμαστε στην αυγή μιας αξιοσημείωτης αλλαγής. Ο ήχος της μηχανής εσωτερικής καύσης είναι τόσο θεμελιωμένος στους εγκεφάλους μας, που θα χρειαστεί να περάσει μεγάλο διάστημα μέχρι να εξοικειωθούμε με τον νέο ήχο της πόλης. Αρχικά, μπορεί να μην είμαστε σε θέση καν να τον αντιληφθούμε. Ο Σίμπρουκ φοβάται ότι «όλο αυτό μπορεί τελικά να μας οδηγήσει σ’ ένα σπιράλ θανάτου, γιατί ποιο είναι το νόημα ενός συναγερμού αν δεν μπορείς να τον ακούσεις;». Ο δημοσιογράφος αφηγείται την εμπειρία του με ένα δανεικό Ford Mustang Mach-E που το πήρε για μια βόλτα στο Μπρούκλιν παρέα με έναν συνάδελφό του. «Κάποια στιγμή ο συνάδελφος βγήκε έξω από το αυτοκίνητο», γράφει, «και στάθηκε με το μικρόφωνό του καθώς περνούσα, αλλά το σύστημα προειδοποίησης του Mach-E ίσα που καταγράφηκε. Ως κάποιος που μένει στον δεύτερο όροφο, ησύχασα. Ως ποδηλάτης, όχι και τόσο».
Όταν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα κινούνται με ταχύτητα πάνω από 20 χλμ./ώρα, ακούγονται όπως και τα συμβατικά. Δυστυχώς για τον φίλο μου, ο ήχος στη λεωφόρο Κηφισίας δεν αναμένεται να αλλάξει πολύ, αν και πιθανότατα θα απαλλαγεί απ’ αυτούς τους ανεκδιήγητους αντικοινωνικούς τύπους που κόβουν τις εξατμίσεις τους για να κάνουν θόρυβο. Από την άλλη, όσοι μένουν σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας στο κέντρο της πόλης, αλλά και στα προάστια, θα έρθουν πιθανώς αντιμέτωποι μ’ έναν νέο πονοκέφαλο: τις μουσικές εμπνεύσεις των αυτοκινητοβιομηχανιών. Ίσως σε δέκα-είκοσι χρόνια από σήμερα να ζούμε σε πιο ενδιαφέροντα και πιο ήσυχα ηχητικά περιβάλλοντα, ίσως και όχι. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το οδικό μας σάουντρακ σύντομα θα αλλάξει δραστικά.
