Ακαδημίας και Βουκουρεστίου, στο ηλικίας μισού αιώνα κτίριο της Ενώσεως Συντακτών (ΕΣΗΕΑ), προσπαθώ να το περιεργαστώ αντικειμενικά. Εχω έρθει για μία παρουσίαση βιβλίου και πιστεύω ότι ένα πρόχειρο γκάλοπ στον δρόμο θα μου έδινε αρνητικές απαντήσεις για την αξία, ιστορική ή αισθητική, του κτιρίου. Δεν θα τους αδικούσα όσους θα έπαιρναν αποστάσεις, διότι αφενός το κτίριο δεν έχει συντηρηθεί και αφετέρου υπάρχει μία ανεξερεύνητη ακόμη περιοχή που λέγεται «δεκαετία του 1960». Σκέφτομαι συχνά ότι καθώς το εκσυχρονιστικό κύμα που τύλιξε την Αθήνα μετά το 1950 έχει αποκτήσει ιστορικό βάθος, έχει μεταβληθεί η ίδια η έννοια της τότε πρωτοπορίας, όπως και η δική μας αίσθηση του νέου ή του άξιου. Κάθε φορά που βλέπω τη σύγχρονη όψη της κάποτε μοντέρνας Αθήνας, σκέφτομαι τον κριτικό Ρόμπερτ Χιουζ, που το 1980 είχε γράψει το βιβλίο «The Shock of the New» και είχε αποχαιρετίσει το «μέλλον που έμοιαζε να ερχόταν».
Ωστόσο το κτίριο της ΕΣΗΕΑ ήταν εκεί μπροστά μου, όπως και όλα τα μέγαρα γραφείων του ’60, στην Ακαδημίας, εν προκειμένω. Εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς πόσα από τα κτίρια του κέντρου εκείνης της εποχής προήλθαν από το αρχιτεκτονικό γραφείο του Εμμανουήλ Βουρέκα. Μόνο στην Ακαδημίας, υπάρχει η τριλογία του Βουρέκα: το κτίριο της ΕΣΗΕΑ, το κτίριο της ΧΑΝΘ και το κτίριο του ΝΑΤ (γωνία με Ομήρου). Ολα σχεδιασμένα στη δεκαετία του ’60, απαστράπτοντα κάποτε και δυναμικά, χτισμένα στη θέση νεοκλασικών μεγάρων ή απλούστερων σπιτιών. Η ΕΣΗΕΑ έχτισε το μέγαρο που ξέρουμε σήμερα σε δικό της οικόπεδο, όπου υπήρχε ένα παλιό διώροφο νεοκλασικό σπίτι. Η γωνία είχε αγοραστεί το 1939, δίνοντας λύση στη διαρκή περιπλάνηση και αλλαγή έδρας, αλλά το νεοκλασικό κτίριο επιτάχθηκε στην Κατοχή, και έως το 1947, όταν η ΕΣΗΕΑ το ανέκτησε, είχε υποστεί σημαντικές φθορές. Βλέπω το παλιό κτίριο, που υπήρχε στη γωνία Ακαδημίας και Βουκουρεστίου, σε φωτογραφία: διώροφο, με τρεις εξώστες, στηθαίο στη στέψη, 13 παράθυρα στις δύο προσόψεις και ωραία κεντρική εξώθυρα. Αλλά αυτό το σπίτι, όπως εκατοντάδες σαν αυτό, κατεδαφίστηκε λόγω παλαιότητας, έλλειψης συντήρησης και αδυναμίας να υπηρετήσει τις νέες ανάγκες.
Το θέμα, όμως, είναι ότι το νέο κτίριο έφερε την υπογραφή ενός από τα μεγαλύτερα γραφεία της εποχής. Ο Βουρέκας ήταν από τα πρώτα ονόματα. Το κτίριο, που οι Αθηναίοι της εποχής πίστευαν ότι αυτό όπως και όλα σαν αυτό καθιστούσαν την πρωτεύουσα πραγματική μεγαλούπολη και εφάμιλλη των δυτικών πόλεων (αυτή ήταν η επικρατούσα άποψη), εγκαινιάστηκε, τελικά, τον Νοέμβριο του 1966 από τον βασιλέα Κωνσταντίνο. Σήμερα ο μοντερνισμός του μοιάζει ξεπερασμένος, ταυτόχρονα, όμως, είναι συγκινητικός.
Οσοι σχεδίαζαν για την αεροδυναμική Αθήνα του 1960 ήταν αναγκασμένοι να προσαρμόζουν τις μελέτες τους στα μικρά αθηναϊκά οικόπεδα και στους οικοδομικούς κανονισμούς. Ενώ τα κτίρια που ήθελαν να σχεδιάσουν ήταν προορισμένα να κατακτούν τους αιθέρες και να υψώνονται επιβλητικά, ήταν αναγκασμένοι να τα περιορίζουν σε κύβους, παραλληλόγραμμα ή ορθογώνια, συμπιεσμένα σε στενούς δρόμους με λίγες δυνατότητες πλαστικής διαμόρφωσης της όψης. Είναι ένα θέμα που αφορά συνολικά τη μοντέρνα αρχιτεκτονική της Αθήνας.
Πάντως η δεκαετία του 1960 άφησε την ορμή της. Αναρωτιέμαι αν μια επόμενη γενιά θα μπορέσει να την αγαπήσει.
