Μέχρι τώρα γνωρίζαμε τις αναδασώσεις στις πλαγιές των βουνών και τους κηπουρούς σε κήπους ή σε άλση. Ηρθε η ώρα να υποδεχθούμε τις «αναδασώσεις» στα θαλάσσια λιβάδια και τους δύτες-κηπουρούς της υποβρύχιας ποσειδωνίας! Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» έχουν προχωρήσει σε πειραματική επαναφύτευση θαλάσσιων λιβαδιών ποσειδωνίας, σε συνεργασία με εξειδικευμένα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, με πολύ καλά αποτελέσματα. «Ξεκινήσαμε το 2017 πειραματικά να ξαναφυτεύουμε κατεστραμμένα λιβάδια ποσειδωνίας και τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά. Πλέον είμαστε σε θέση να επαναφυτεύσουμε ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις θαλάσσιων λιβαδιών», λέει στην «Κ» ο κ. Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου. Ηδη, σε θαλάσσιο κόλπο στους Λειψούς πραγματοποιήθηκε επιτυχημένα πιο εκτεταμένη φύτευση ποσειδωνίας και το «Αρχιπέλαγος» είναι έτοιμο να προχωρήσει σε υποβρύχια φύτευση και σε άλλες παραλίες στα Δωδεκάνησα.
Πώς γίνεται η διαδικασία; «Χρησιμοποιούμε αειφόρες πρακτικές, ακολουθώντας αυστηρά επιστημονικά πρωτόκολλα, που στηρίζονται στην αρχή της μικρότερης δυνατής παρέμβασης στα φυσικά θαλάσσια οικοσυστήματα. Κατά τη διάρκεια της επαναφύτευσης δεν χρησιμοποιούμε μεταλλικό σύρμα, πλαστικό ή κάποιο άλλο υλικό που συνεισφέρει στη θαλάσσια ρύπανση», σημειώνει στην «Κ» η κ. Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια Ερευνών του «Αρχιπελάγους». «Χρησιμοποιούμε τμήματα που αποκολλώνται από τα φυτά και ξεβράζονται στις ακτές έπειτα από κακοκαιρία. Επίσης, ριζώματα και κομμάτια φυτών βυθού που ανεβάζουν πάνω οι άγκυρες. Ολα αυτά τα συγκροτούμε σε “μόσχευμα” με χρήση βιοδιασπώμενων φυτικών υλικών και τα “φυτεύουμε” στον βυθό με δύτες», εξηγεί η ίδια.
Γιατί όμως είναι σημαντική η ποσειδωνία; Η Posidonia oceanica είναι ένα αγγειόσπερμο φυτό, το οποίο φυτρώνει στον βυθό (σε βάθος μέχρι 50 μέτρων, γιατί χρειάζεται φως) κι αποτελεί ενδημικό είδος της Μεσογείου. Περισσότερα από 300 είδη φυτών και πάνω από 1.000 είδη θαλάσσιων ζώων ζουν στα λιβάδια ποσειδωνίας, μεταξύ αυτών πολλά από τα ψάρια αλιευτικής σημασίας. «Πρόκειται για οικοτόπους με θεμελιώδη ρόλο στη διατήρηση της υγείας και παραγωγικότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Πρώτον, αποτελούν τόπους αναπαραγωγής, λειτουργούν σαν βρεφοκομεία για πολλά είδη. Η τοπική αλιεία πλήττεται όταν τα λιβάδια ποσειδωνίας εξαφανίζονται. Δεύτερον, αποτρέπουν τη διάβρωση των ακτών μέσω των ριζωμάτων και των φύλλων τους. Με την αποψίλωση των θαλάσσιων λιβαδιών πολλές παραλίες απειλούνται με συρρίκνωση ή και εξαφάνιση. Τρίτον, όπως και τα χερσαία φυτά, τα υποβρύχια δάση δεσμεύουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα», εξηγεί η κ. Μήλιου.
Τα λιβάδια ποσειδωνίας τυπικά προστατεύονται στην Ελλάδα (αν και δεν αποτυπώνονται όλα στους σχετικούς χάρτες), αλλά αυτό δεν εμποδίζει τη συρρίκνωση των εκτάσεών τους με ανησυχητικούς ρυθμούς. «Υπάρχει μια γενικότερη ανοχή στην καταστροφή τους, δεν συνειδητοποιείται η μεγάλη περιβαλλοντική και κοινωνικο-οικονομική τους αξία. Κι αυτό ενώ περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Μεσογείου οδηγούνται ήδη σε ερημοποίηση», λέει ο κ. Τσιμπίδης. Στις συνθήκες αυτές η σημασία του Αιγαίου αναβαθμίζεται, καθώς στηρίζει σήμερα ορισμένες από τις σημαντικότερες εκτάσεις ποσειδωνίας που έχουν εναπομείνει.
«Δυστυχώς, υπάρχει άγνοια για το θέμα. Σε πολλές περιπτώσεις εμείς οι ίδιοι ξεπατώνουμε με μηχανήματα την ποσειδωνία για να καθαρίσουμε δήθεν τον βυθό! Αυτό έγινε και πρόσφατα στη Μύκονο. Συνηθισμένο αποτέλεσμα είναι η ταχύτατη διάβρωση. Χάνουμε την παραλία που καθαρίσαμε…», εξηγεί ο κ. Τσιμπίδης.
Οι απειλές
Οι πιο συνηθισμένες απειλές που αντιμετωπίζουν τα λιβάδια ποσειδωνίας είναι η αλιεία με συρόμενα εργαλεία (μηχανότρατες, γρι-γρι), τα αγκυροβόλια, οι παράκτιες υποδομές και δραστηριότητες, η ρύπανση από υδατοκαλλιέργειες, ο ευτροφισμός καθώς και η ανάπτυξη ανταγωνιστικών εισβολικών ειδών. «Κάθε φορά που μία άγκυρα ρίχνεται σε λιβάδι ποσειδωνίας, η ζημιά χρειάζεται δεκαετίες για να αναπληρωθεί», σημειώνει η κ. Μήλιου.
«Πλέον, είμαστε σε θέση να επαναφυτεύσουμε ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις λιβαδιών ποσειδωνίας στις ελληνικές θάλασσες, συμβάλλοντας στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα και στη βελτίωση της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων», λέει ο κ. Τσιμπίδης. Κι όπως είπε ένας φίλος «δεν χρειάζεται πότισμα», μυαλό χρειάζεται.
«Οπλο» κατά της κλιματικής αλλαγής
Για τις φυτεύσεις χρησιμοποιούνται υποβρύχια φυτά της περιοχής, που ξεβράστηκαν από τη θάλασσα, μαζί με βιοδιασπώμενα φυτικά υλικά.
Η συμβολή της ποσειδωνίας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που προκαλείται από το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, είναι πολύ μεγάλη. «Η μεγαλύτερη δεξαμενή δεσμευμένου οργανικού άνθρακα σε ζωντανή υποβρύχια βλάστηση έχει βρεθεί σε λιβάδια ποσειδωνίας του είδους που φύεται στη Μεσόγειο», υπογραμμίζει η κ. Μήλιου, διευθύντρια Ερευνών του «Αρχιπελάγους».
«Γαλάζιος άνθρακας» ονομάζεται ο άνθρακας που δεσμεύεται από το σύνολο των παράκτιων φυτικών οικοσυστημάτων, δηλαδή τα λιβάδια ποσειδωνίας, τα μακροφύκη, τη μαγκρόβια βλάστηση και τις αλυκές. Η συνολική επιφάνεια του βυθού που καταλαμβάνουν τα συγκεκριμένα οικοσυστήματα είναι μόλις το 0,2%, αλλά παρακρατούν το 50% του άνθρακα που δεσμεύεται από τα θαλάσσια οικοσυστήματα συνολικά. Εχουν αυξημένη αποτελεσματικότητα σε σχέση με την έκτασή τους. «Αξιοσημείωτο είναι ότι σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες αναγνωρίστηκε ότι τα θαλάσσια λιβάδια μπορούν να απορροφήσουν έως και 35 φορές περισσότερο άνθρακα, σε σύγκριση με τα τροπικά δάση. Συνεπώς, μπορεί να περιορίσουν και να αναστρέψουν έως ένα βαθμό ακόμα και τα φαινόμενα οξείδωσης των θαλασσών», εξηγεί η κ. Μήλιου. Το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» σε συνεργασία με το τμήμα Βιολογίας του πανεπιστημίου Εσεξ της Αγγλίας ερευνά τις δυνατότητες και τις ποσότητες απορρόφησης άνθρακα από τα λιβάδια ποσειδωνίας στο Αιγαίο, χρησιμοποιώντας ειδικά ψηφιακά καταγραφικά συστήματα.
Η σημασία επομένως των υποβρύχιων δασών και της ποσειδωνίας, όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής απορρύθμισης, είναι τεράστια. Ομως, η δραματική αποψίλωσή τους, όπως και άλλες καταστροφές που συμβαίνουν στη θάλασσα, «πνίγονται» στη σιωπή, δεν προκαλεί πηχυαίους τίτλους και ενδιαφέρον, όπως οι μεγάλες πυρκαγιές. Η θάλασσα αποτελεί τον μεγαλύτερο ταμιευτήρα άνθρακα· η προστασία της είναι εξαιρετικά κρίσιμη και για την αποτροπή της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
