Φωτιές, πάλι. Πλημμύρες στη Νότια Κορέα, θερμοκρασία ρεκόρ στην Κίνα. Καύσωνες. Μποτιλιάρισμα από ιδιωτικά τζετ. Όλες αυτές οι ειδήσεις είναι από την ίδια εβδομάδα. Βάζω τέρμα το κλιματιστικό, κλείνω τα παντζούρια και αναρωτιέμαι τι θα μπορούσα να κάνω για να μού φύγει αυτή η αίσθηση ανημπόριας από την είδηση για τα ιδιωτικά τζετ καθώς ανασαίνω τον αέρα που φτιάχνεται από το λιώσιμο των πάγων μαζί με το μαδημένο πράσινο του κέντρου και τις πυρκαγιές της Αττικής.
Σ’ ένα διαδικτυακό κανάλι με χιόνι, κρύο και αντίστροφη μέτρηση ως τον Οκτώβριο διάφοροι συνδεδεμένοι μονολογούν σε απελπισμένα σχόλια. Ούτε που ξέρω αν είναι αληθινά πρόσωπα, bots, πράκτορες ή AI κι όμως τα διαβάζω. Έτσι κι αλλιώς είμαι στη σφαίρα του υπερ-πραγματικού, αφού έχω κλείσει τα παντζούρια και χαζεύω ένα κανάλι φθινοπωρινού ambience, ενώ έξω έχει σαράντα βαθμούς.
Σκρολάρω πάνω από κάποια τελείως ψυχοπαθολογικά σχόλια απ’ αυτά που πάντα έχουν όλα τα κανάλια που επιτρέπουν σχόλια και μετά το κλείνω. Ξέρω ότι ακούγεται μίζερο και ίσως και να είναι, αλλά έχω την αίσθηση ότι τα τεχνητά ηχοτοπία, η ψηφιακή ατμόσφαιρα, το ambience και γενικώς ο προσωπικός καιρός σε στυλ ζωής-βιντεοπαιχνιδιού είναι η αρχή ενός πράγματος κι όχι το τέλος του.
Τι να κάνει κανείς; Να καθίσει να βράσει; Όχι. Ανάλογα με τα ηλικιακά, γεωγραφικά και οικονομικά του προνόμια το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να καταβυθιστεί στο μετασύμπαν αδιαφορώντας για την πύρινη κόλαση έξω. Αλλωστε, εδώ που τα λέμε, ατομικά δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα γι αυτήν.
Στους αιώνες των αιώνων, οι άνθρωποι με προνόμια επέλεγαν το μικροκλίμα τους. Δροσίζονταν σε επαύλεις με βλάστηση αποστασιοποιημένοι από τη ζωή των πολλών, είχαν διαρκή πρόσβαση σε πισίνα ή, σε περιπτώσεις μεγαλύτερου εισοδήματος, σε αεροσκάφος. Είναι περίεργο να θέλουν κι οι μάζες μέσω της τεχνολογίας να αδιαφορήσουν για το περιβάλλον, ειδικά εάν μπορούν να κάνουν τη μεγάλη έξοδο προς το εικονικό ή το υβριδικό (συνδυασμός ψηφιακού και φυσικού);
Θα μπορούσαν η επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης και της ανάπτυξης της εικονικής πραγματικότητας και της AI να δημιουργήσουν και να καλύψουν στο άμεσο μέλλον την ανάγκη να βυθίζεται κανείς στον δικό του προσωπικό καιρό, το κλίμα του, μέσα από ακόμη πιο προηγμένες τεχνολογίες escapism ή μικροελέγχου των ατομικών συνθηκών εργασίας, διαβίωσης, ύπνου κλπ; Γιατί όχι; Έχω πλήρη επίγνωση ότι όλ’ αυτά ακούγονται μοναχικά, αφύσικα και υπερβολικά σε όσους δεν κοιμούνται ανάμεσα σε μεγάλες οθόνες, υπό τον ήχο ψεύτικης βροχής ή τεχνητών κυμάτων, αλλά ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός ανθρώπων που ξέρω κάνει κατά καιρούς ακριβώς αυτό επενδύοντας μεγάλα ποσά σε τέλειες καρέκλες, οθόνες, προτζέκτορες και άλλα gadgets. Τα τοπία στα οποία ήδη κινούμαστε είναι και ψηφιακά και αναλογικά, οι οθόνες και οι ήχοι παίζουν διαρκώς πράγματα της επιλογής μας (ή το εξατομικευμένο αποτέλεσμα της επεξεργασίας των προηγούμενων επιλογών μας) ενώ το ότι ο Ζούκερμπεργκ μετονόμασε την εταιρεία του σε metaverse και το μέσο Gen Z αυτοπροσδιορίζεται (και) ως δημιουργός ηχητικού και οπτικού περιεχομένου λένε πολλά.
Πώς γίνεται να σπάσει ο κυνισμός και η παραίτηση γύρω από το κοινό μας μέλλον; Οι φωτογραφίες με τους υπερπλουσίους να προσέρχονται στις συναντήσεις για το κλίμα ή στις κατασκηνώσεις των παιδιών τους με το ιδιωτικό τους τζετ, τα στοιχεία από την προσπάθεια συντήρησης δασών, ωκεανών και πάγων (spoiler: καταστρέφονται) και οι φωτιές, εύκολα σε τρέπουν σε αναχωρητή της πραγματικότητας.
Το ίντερνετ βρίθει τόπων όπου μπορεί κανείς να «συναντηθεί» με άλλους και να διαβάσει, να δουλέψει ή απλά να περάσει την ώρα του, κοιτώντας μια συγκεκριμένη «θέα» και ακούγοντας προσεκτικά διαλεγμένους ήχους, ενώ τσατάρει χωρίς αξιώσεις. Μπαίνω σ’ ένα αδιανόητα δημοφιλές κανάλι όπου κάποιος-δεν θα είναι πάνω από δεκαεπτά- διαβάζει και οι άλλοι τον κοιτούν απ’ τις οθόνες τους και διαβάζουν κι αυτοί από το σπίτι ή χαζεύουν ή κοιμούνται ή σχολιάζουν, ποιος ξέρει τι ακριβώς κάνουν. Το κανάλι έχει το δικό του τοπίο. Κρύο, βροχή, αστραπές, ο καλύτερος καιρός για μελέτη. Μη αυθεντική μουσική, φτιαγμένη από λούπες και lofi μοτίβα, παρεμβάλλεται πού και πού, ενώ δίνονται συμβουλές για αποτελεσματική μελέτη στα ιαπωνικά και τα αγγλικά.
Το αμέσως επόμενο βήμα θα μπορούσε να είναι το άραγμα σε υβριδικούς χώρους με το μικροκλίμα τους και την ατμόσφαιρά τους, που θα περιλαμβάνονταν σ’ ένα πλήρες σετ εικονικής πραγματικότητας.
Τι να κάνει κανείς; Να καθίσει να βράσει; Όχι. Ανάλογα με τα ηλικιακά, γεωγραφικά και οικονομικά του προνόμια το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να καταβυθιστεί στο μετασύμπαν αδιαφορώντας για την πύρινη κόλαση έξω. Αλλωστε, εδώ που τα λέμε, ατομικά δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα γι αυτήν.
Αυτή η περιβαλλοντική μελαγχολία και ο κυνισμός της κλιματικής καταστροφής ήδη εξαπλώνονται ως λογικά αντικίνητρα σε οποιαδήποτε πολιτική εμπλοκή ή στην ανάληψη προσπάθειας για το οτιδήποτε. Τα μικρά, γεννημένα από το 2000 και μετά, ήδη βλέπουν το καυτό μέλλον που τα περιμένει, κάνουν reels και εξυπνακίστικα σχόλια ως προς αυτό και αρνούνται να νοιαστούν πολύ για το οτιδήποτε. Το είπε και ο Ομπάμα στην ομιλία του στην Αθήνα, οι κόρες του τον ρωτούν γιατί ν’ ασχοληθεί κανείς με την πολιτική, αφού ο κόσμος τελειώνει. Είναι πολύ πιθανό οι κόρες του να μην τον ρώτησαν απολύτως τίποτα, αλλά το γεγονός ότι επέλεξε να πει αυτήν την ιστορία σημαίνει πως έχει παρατηρηθεί η σχετική τάση και έχει καταγραφεί στα αντίστοιχα επιτελεία. Είναι μια, κάπως, λογική αντίδραση η παραίτηση, απόλυτη, υπερβολική και μελοδραματική (όπως ακριβώς επιβάλλεται απ’ τα 18 ως τα 28) και βγάζει ακόμα περισσότερο νόημα αν ρίξει κανείς μια ματιά στις ειδήσεις.
Ο νονός της εικονικής πραγματικότητας και γκουρού της τεχνολογίας Jaron Lanier σε συνέντευξη του στο Guardian (23.03.2023) μίλησε για ευθύνη διατήρησης της λογικής. Η τεχνητή νοημοσύνη και η ικανότητα γρήγορης, μαζικής δημιουργίας περιεχομένου, ψευδών ειδήσεων και τελικά… κόσμων, δεν πρέπει να μάς απομακρύνουν από μία κοινή αίσθηση της πραγματικότητας, είπε. Με άλλα λόγια να μην περιχαρακωθούμε σ’ ένα ατομικό, ιδιωτικό «αληθές» που δεν συναντιέται με τις αλήθειες των άλλων, εν ολίγοις, να μην τρελαθούμε.
Πώς γίνεται να σπάσει ο κυνισμός και η παραίτηση γύρω από το κοινό μας μέλλον; Οι φωτογραφίες με τους υπερπλουσίους να προσέρχονται στις συναντήσεις για το κλίμα ή στις κατασκηνώσεις των παιδιών τους με το ιδιωτικό τους τζετ, τα στοιχεία από την προσπάθεια συντήρησης δασών, ωκεανών και πάγων (spoiler: καταστρέφονται) και οι φωτιές, εύκολα σε τρέπουν σε αναχωρητή της πραγματικότητας. Αφού, οι προϋποθέσεις της κοινής μας ζωής απειλούνται ή σταδιακά εκλείπουν, δικαιολογείται λίγος παραπάνω νεανικός ναρκισσισμός, το γύρισμα της πλάτης μας στο μέλλον, όπως έλεγε και εκείνο το ανερμάτιστο κομμάτι με το οποίο, δυστυχώς, γαλουχήθηκαν δύο περίπου γενιές ψευδο-αναχωρητών.
Νομίζω, ένας τρόπος να σπάσει κανείς το κυνικό κουκούλι που χρησιμοποιεί ως αυτοπροστασια στην μόνιμη κρίση της ζωής του από το 2008 και μετά, είναι το μεγάλο, παγκόσμιο πρόβλημα να το δει σαν δικό του ζήτημα. Μην παρεξηγηθώ, δεν μιλώ για παραπλανητικό greenwashing όπου καλείται κανείς να κάνει ατομικές καταναλωτικές επιλογές και καλά για το κλίμα, ενώ απλώς χρηματοδοτεί κάποιο, μάλλον επιτυχημένο rebranding.
Είναι κάτι πιο κοντινό, ίσως υπερβολικά κοντινό, κάτι που μπορεί να κινητοποιήσει αλλιώς απ’ ό,τι θα κινητοποιούσε το λιώσιμο των πάγων, παρόλο που φωτιές και λιώσιμο συνδέονται. Η απαίτηση για πράσινες πολιτικές και η συμμετοχή στη διατήρηση και την ανοικοδόμηση του περιβάλλοντος σε μικρή κλίμακα δίνουν μια αίσθηση ελέγχου. Η αίσθηση ελέγχου και η επαφή με τη φύση κάπως συνδέονται με την ευθύνη διατήρησης της λογικής σ’ έναν κόσμο που αλλάζει.
Ούτε θα μπορούσα να υπονοήσω ότι έχουμε όλοι ίδιες ευθύνες και λίγο πολύ παρόμοια πράγματα να χάσουμε από την κλιματική καταστροφή, αφού ήδη καταγράφεται η ανισότητα: στη χώρα μας, για παράδειγμα, οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν πως οι καύσωνες χτυπούν αλλιώς τα χαμηλότερα στρώματα που δεν μπορούν να λείψουν απ’ την πόλη ή να μονώσουν το σπίτι τους ή ν’ ανάψουν το κλιματιστικό. Αυτό που λέω, όμως, είναι πως χρειάζεται να κάνει κανείς το πρόβλημα και δικό του. Στη μικρή κλίμακα ούτε νιώθουμε ούτε είμαστε τόσο ανήμποροι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συναιρούνται οι ευθύνες ή πως δεν υπάρχουν στιγμές απόλυτης καταστροφής όπου κάθεται κάνεις απλώς στο πλάι και θρηνεί.
Σε παλιές φωτογραφίες από τη δεκαετία του ‘80 βλέπω ανθρώπους σε ηλικία μικρότερη απ’ τη δική μου τώρα να φυτεύουν δέντρα ή να καθαρίζουν παραλίες. Η πρώτη μου αντίδραση είναι να γελάσω, με τα μαλλιά και το ντύσιμο και έπειτα με την ιδέα πως φυτεύοντας ένα δέντρο αποτρέπεις ένα φαινόμενο που ξεκινάει από το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, περνάει από τον Καναδά και τη Νέα Υόρκη, για να φτάσει σε πυρκαγιές στην Αττική ή στη βρωμερή ατμόσφαιρα που ανασαίνουμε. Όμως, μετά σκέφτομαι το καθήκον διατήρησης κάποιας λογικής για το οποίο μιλάει ο γκουρού Jaron, την υποχρέωση ο κυνισμός, ενισχυμένος από τεχνολογικά προηγμένες, προσωπικές-για έναν άνθρωπο μονάχα- εκδοχές του κόσμου, να ηττηθεί, να μην τινάξει στον αέρα τα παραδοσιακά σημεία συνάντησης με τους άλλους και τις δικές τους αλήθειες.
Το περιβάλλον ήταν στα SOS αλλά δεν έπεσε στις εθνικές εκλογές. Καθώς η Νότια Ευρώπη καίγεται, μάλλον θα βρει χώρο να τρυπώσει στις συζητήσεις ενόψει των ευρωεκλογών.
Όταν στο σχολείο, στα μέσα των 00’s, μάς έβαζαν να μαζέψουμε μπουκάλια και γόπες από δασικές εκτάσεις, μού άρεσε. Ένιωθα πως έχω τον έλεγχο, πως σώζω το περιβάλλον. Με κάθε σπασμένο μπουκάλι μπύρας που μάζευα από ξέφωτα και γκρεμούς με ωραία θέα ένιωθα πως αποτρέπω μια πυρκαγιά. Μεγαλώνοντας σκέφτηκα πως οι δάσκαλοι τρέπουν διαρκώς τα μικρά σε απλήρωτους εργάτες για τις αγγαρείες τους. Θα πρέπει να είχαμε τόση ενέργεια και ζωηράδα σ’ εκείνες τις εκδρομές στο δάσος που οι άνθρωποι αναγκάζονταν να μάς κάνουν απλήρωτους καθαριστές. Τώρα, βλέπω αλλιώς το πράγμα.
Πράγματι τα μεγάλα προβλήματα δεν λύνονται επειδή εσύ προσωπικά κόβεις το κρέας ή αρνείσαι να αγοράσεις αυτοκίνητο ή ρούχα μικρού κύκλου ζωής. Αλλά η άρνηση, σε προσωπικό επίπεδο, να συμμετάσχεις σε κάτι που το θεωρείς βρωμερό και ρυπογόνο, σού δίνει μια αίσθηση ελέγχου-για να μη μιλήσω για τους πόντους ηθικής υπεροχής. Αίσθηση ελέγχου και αξίας (κάποιου νοήματος τέλος πάντων) ανακτά κάνεις και όταν βοηθά να προστατεύει ή πλέον να επανέλθει το περιβάλλον στην περιοχή του, στη γειτονιά του, στη χώρα (δεν μετράμε και λίγες πληγές πια, ούτε στα δάση, ούτε στον αέρα). Είναι κάτι πιο κοντινό, ίσως υπερβολικά κοντινό, κάτι που μπορεί να κινητοποιήσει αλλιώς απ’ ό,τι θα κινητοποιούσε το λιώσιμο των πάγων, παρόλο που φωτιές και λιώσιμο συνδέονται. Η απαίτηση για πράσινες πολιτικές και η συμμετοχή στη διατήρηση και την ανοικοδόμηση του περιβάλλοντος σε μικρή κλίμακα δίνουν μια αίσθηση ελέγχου. Η αίσθηση ελέγχου και η επαφή με τη φύση κάπως συνδέονται με την ευθύνη διατήρησης της λογικής σ’ έναν κόσμο που αλλάζει.
Το περιβάλλον ήταν στα SOS αλλά δεν έπεσε στις εθνικές εκλογές. Καθώς η Νότια Ευρώπη καίγεται, μάλλον θα βρει χώρο να τρυπώσει στις συζητήσεις ενόψει των ευρωεκλογών.
