Ηταν λίγο έως πολύ αναμενόμενο και τελικά επιβεβαιώθηκε: το 2023 ήταν η πιο ζεστή χρονιά παγκοσμίως από το 1850 κι έπειτα, όταν και άρχισε να καταγράφεται η μέση παγκόσμια θερμοκρασία. Αυτό προκύπτει από έρευνα που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus –υλοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προβλέψεων για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με χρηματοδότηση από την Ε.Ε.–, βάσει της οποίας παρατηρήθηκαν «συνθήκες ρεκόρ, όπως ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ και η υψηλότερη ημερήσια μέση παγκόσμια θερμοκρασία, που ξεπέρασε για λίγο τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου».
Η επίμαχη έρευνα που ονομάζεται «2023 Global Climate Highlights» κατέγραψε τα πιο σημαντικά ακραία κλιματικά φαινόμενα της χρονιάς που μας πέρασε, αλλά και τις κύριες κινητήριες δυνάμεις πίσω από αυτά, όπως τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου και άλλες φυσικές μεταβολές.
Οι πιο υψηλές θερμοκρασίες των τελευταίων 100.000 ετών
Πιο συγκεκριμένα, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία για το 2023 ανήλθε στους 14,98 βαθμούς Κελσίου. Η αμέσως προηγούμενη πιο υψηλή θερμοκρασία είχε καταγραφεί το 2016 και ήταν κατά 0,17 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη. Μάλιστα, είναι αξιοσημείωτο ότι το 2023 ήταν κατά «0,60 βαθμούς Κελσίου θερμότερο από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020 και κατά 1,48 βαθμούς Κελσίου θερμότερο από τα προβιομηχανικά επίπεδα του 1850-1900.
Αυτή ήταν η πρώτη φορά στα χρονικά που κάθε ημέρα μέσα σε ένα έτος ξεπέρασε τον 1 βαθμό Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα του 1850-1990.
Αυτά όμως δεν είναι τα μόνα αρνητικά ρεκόρ που καταρρίφθηκαν το 2023, αφού αυτή ήταν η πρώτη φορά στα χρονικά που όλες τις ημέρες του έτους ξεπεράστηκε ο ένας βαθμός Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα του 1850-1990, ενώ «σχεδόν το 50% των ημερών ήταν θερμότερες κατά τουλάχιστον 1,5 βαθμό Κελσίου».
«Οταν έχουμε μπροστά μας στοιχεία, το σημαντικότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να βγάλουμε τα απαραίτητα συμπεράσματα και να δούμε πού αυτά μας οδηγούν. Η καταγραφή του Copernicus δείχνει αυτό που ακούμε τα τελευταία χρόνια: ότι δηλαδή κάθε χρονιά είναι πιο ζεστή από την προηγούμενη. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι την τελευταία δεκαετία έχουν σημειωθεί τα τρία πιο ζεστά έτη που έχουν καταγραφεί ποτέ. Αυτό δεν είναι συμπτωματικό» δήλωσε στην «Κ» ο Νίκος Χαραλαμπίδης, γενικός διευθυντής στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace.
Τα πρώτα σημάδια του πόσο ασυνήθιστο θα ήταν το 2023 άρχισαν να εμφανίζονται στις αρχές Ιουνίου, όταν οι ανωμαλίες της θερμοκρασίας σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα του 1850-1990 έφτασαν τον 1,5 βαθμό Κελσίου για αρκετές συνεχόμενες ημέρες. Μολονότι δεν ήταν η πρώτη φορά που καταγράφηκαν τέτοιες θερμοκρασίες, αυτό δεν είχε συμβεί πότε στο παρελθόν τη συγκεκριμένη εποχή του έτους. Σύμφωνα μάλιστα με όσα δήλωσε η Σαμάνθα Μπούργκες, αναπληρώτρια διευθύντρια της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής του Copernicus, «οι θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του 2023 πιθανότατα ξεπερνούν εκείνες οποιασδήποτε περιόδου των τελευταίων τουλάχιστον 100.000 ετών».
Ο θερμότερος Δεκέμβριος που έχει καταγραφεί
Αναφορικά με τις μέσες ετήσιες θερμοκρασίες αέρα, αυτές ήταν οι θερμότερες που έχουν καταγραφεί ή σχεδόν οι θερμότερες σε σημαντικά τμήματα όλων των ωκεάνιων λεκανών και όλων των ηπείρων, εκτός από την Αυστραλία, ενώ κάθε μήνας από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 2023 ήταν θερμότερος από τον αντίστοιχο μήνα οποιουδήποτε έτους. Οι πιο ζεστοί μήνες ήταν ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Σχετικά με τον Δεκέμβριο του 2023, αυτός ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί παγκοσμίως.
Παράλληλα, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας (SST) παρέμεινε επίμονα και ασυνήθιστα υψηλή, φθάνοντας σε επίπεδα-ρεκόρ για την εποχή του έτους από τον Απρίλιο έως τον Δεκέμβριο και συνδέθηκε εν πολλοίς με θαλάσσια κύματα καύσωνα σε όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων και σε τμήματα της Μεσογείου.
«Δεν πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Δεν περιμένουμε η επόμενη χρονιά να είναι καλύτερη. Αντιθέτως, αναμένουμε πιο καταστροφικούς καύσωνες και πλημμύρες».
Ο κύριος μακροπρόθεσμος παράγοντας που οδήγησε σε αυτές τις υψηλές ωκεάνιες θερμοκρασίες ήταν η συνεχιζόμενη αύξηση των συγκεντρώσεων του θερμοκηπίου, όμως αυτή δεν ήταν η μοναδική εξήγηση του φαινομένου: ένας πρόσθετος παράγοντας ήταν η νότια ταλάντωση Ελ Νίνιο, που αποτελεί ένα μοτίβο φυσικής κλιματικής μεταβλητότητας, κατά το οποίο οι θερμοκρασίες των ωκεανών στον κεντρικό και ανατολικό τροπικό Ειρηνικό εναλλάσσονται μεταξύ ψυχρότερων και θερμότερων από τις μέσες συνθήκες. Η έναρξη του Ελ Νίνιο κηρύχθηκε τον Ιούλιο του 2023 και «οι συνθήκες συνέχισαν να ενισχύονται κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου έτους».
Το δεύτερο θερμότερο έτος για την Ευρώπη
Και για την Ευρώπη, όμως, το 2023 ήταν το δεύτερο θερμότερο έτος που έχει πότε καταγραφεί –μοναδική πιο θερμή χρονιά ήταν το 2020–, με 1,02 βαθμό Κελσίου πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020. Οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη «ήταν πάνω από τον μέσο όρο για έντεκα μήνες κατά τη διάρκεια του 2023 και ο Σεπτέμβριος ήταν ο θερμότερος Σεπτέμβριος που έχει καταγραφεί ποτέ», ενώ ο περσινός ευρωπαϊκός χειμώνας ήταν ο δεύτερος θερμότερος.
Το 2023 ήταν αξιοσημείωτα αρνητικό και για τους θαλάσσιους πάγους της Ανταρκτικής, καθώς «τόσο η ημερήσια όσο και η μηνιαία έκταση (σ.σ. των θαλάσσιων πάγων) έφτασε στα ελάχιστα επίπεδα όλων των εποχών τον Φεβρουάριο του 2023». Βάσει της αντιπαραβολής με τα δορυφορικά αρχεία, η έκταση των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής στην ετήσια κορύφωσή της τον Μάρτιο του 2023 «συγκαταλέγεται μεταξύ των τεσσάρων χαμηλότερων που έχουν καταγραφεί για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο».
Αυξανόμενες και σε επίπεδα ρεκόρ ήταν και οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου. Οι εκτιμώμενες παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από πυρκαγιές το 2023 αυξήθηκαν κατά 30% συγκριτικά με το 2022, κυρίως λόγω των επίμονων πυρκαγιών στον Καναδά. Αξίζει να σημειωθεί πως καταγράφηκε επίσης μεγάλος αριθμός ακραίων καιρικών φαινομένων σε όλο τον κόσμο, όπως καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές.
«Να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας»
Το ζητούμενο πλέον, σύμφωνα με τον κ. Χαραλαμπίδη, είναι «πώς θα μετουσιώσουμε σε δράση αυτές τις πληροφορίες. Αλλωστε, οι καύσωνες που ήδη βιώνουμε είναι πιο μεγάλοι σε διάρκεια και με πιο υψηλή θερμοκρασία και έχουν έντονες συνέπειες σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες ζωές, αλλά και τη δημιουργία ιδανικών συνθηκών για πυρκαγιές που μαίνονται ανεξέλεγκτες για ημέρες, όπως είδαμε να συμβαίνει και το καλοκαίρι του 2023».
Αλλωστε, προσθέτει, «δεν πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Δεν περιμένουμε η επόμενη χρονιά να είναι καλύτερη. Αντιθέτως, αναμένουμε πιο καταστροφικούς καύσωνες και πλημμύρες. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες υποδομές και να λάβουμε τις πολιτικές αποφάσεις –σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο–, ώστε να προστατεύσουμε τη ζωή και το περιβάλλον, αλλά και να καταστήσουμε την κοινωνία συμμέτοχο αυτής της προσπάθειας. Η εκπαίδευση και η προσαρμογή στις υπάρχουσες συνθήκες είναι περισσότερο απαραίτητη παρά ποτέ».
«Γνωρίζαμε χάρη στις εργασίες του προγράμματος Copernicus καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023 ότι σήμερα δεν θα λαμβάναμε καλά νέα. Αλλά τα ετήσια δεδομένα που παρουσιάζονται εδώ παρέχουν ακόμη περισσότερες αποδείξεις για τις αυξανόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με τις βέλτιστες διαθέσιμες επιστημονικές γνώσεις, έχει συμφωνήσει για μείωση των εκπομπών κατά 55% έως το 2030 – που απέχει πλέον μόλις έξι χρόνια. Η πρόκληση είναι σαφής», δήλωσε από την πλευρά του ο Μάουρο Φακίνι, επικεφαλής του τμήματος Παρατήρησης της Γης στη Γενική Διεύθυνση Αμυντικής Βιομηχανίας και Διαστήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
