Σε παγκόσμια μάστιγα φαίνεται πως αναδεικνύεται το «πρασίνισμα» των ωκεανών. Βάσει πρόσφατων ερευνών, υπολογίζεται πως περισσότερο από το μισό της παγκόσμιας έκτασης των ωκεανών άλλαξε χρώμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό το χρώμα είναι το πράσινο, εξαιτίας της μεγάλης συγκέντρωσης χλωροφύλλης που εντοπίζεται στο φυτοπλαγκτόν και τα φύκια.
Το φαινόμενο παρατηρήθηκε τον τελευταίο χρόνο και σε ελληνικές θάλασσες, όπως στον Μεσσηνιακό Κόλπο και τον Θερμαϊκό και σύμφωνα με όσα υποστήριξαν ειδικοί στην «Κ», ενδεχομένως να οφείλεται και στη μεγάλη ποσότητα σκόνης που έφτασε στη χώρα μας από την Αφρική. Τα αίτια των τεράστιων αυξήσεων στη συγκέντρωση χλωροφύλλης –σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και 500% πάνω από τον μέσο όρο– ακόμη ερευνώνται από τους επιστήμονες. Οπως φαίνεται όμως, η κλιματική αλλαγή είναι κυρίως υπεύθυνη για ένα φαινόμενο που αναμένεται να επιφέρει δυσμενείς συνέπειες στο θαλάσσιο οικοσύστημα ακόμη και στην αλιεία.
«Το φυτοπλαγκτόν που αιωρείται έχει αυξηθεί πάρα πολύ»
Σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» η Καλλιόπη Πάγκου, βιολόγος ωκεανογράφος και διευθύντρια ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ, «είναι πολύ πιθανό η πράσινη απόχρωση που βλέπουμε σε ορισμένες περιοχές στις ελληνικές θάλασσες, όπως στον Μεσσηνιακό Κόλπο, να οφείλεται και στη σκόνη της Σαχάρας, η οποία για όσο καιρό παραμένει στη χώρα μας, εμπλουτίζει με συγκεκριμένα στοιχεία τα νερά της Μεσογείου, αυξάνοντας για εκείνο το διάστημα την πρωτογενή παραγωγή».
Οπως εξήγησε, η Μεσόγειος, ειδικά στο ανατολικό της τμήμα, «είναι ολιγοτροφική, δηλαδή έχει χαμηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών και έτσι παράγεται λιγότερη χλωροφύλλη, που είναι η χρωστική ουσία η οποία υπάρχει μέσα στα φυτά και τους δίνει το πράσινο χρώμα. Στους θαλάσσιους οργανισμούς, η χλωροφύλλη υπάρχει στο φυτοπλαγκτόν που είναι μονοκύτταροι οργανισμοί και στα φύκια».
Το φυτοπλαγκτόν και η χλωροφύλλη που είναι δείκτης της βιομάζας του, μπορεί να αυξηθούν λόγω της εισόδου επιπλέον θρεπτικών, και άλλων συνθηκών στη θάλασσα, όπως τα νερά να μην είναι πολύ κρύα ή να είναι στάσιμα.
Γενικότερα, σύμφωνα με την κ. Πάγκου η αλλαγή του χρώματος της θάλασσας «οφείλεται στο ότι το φυτοπλαγκτόν που αιωρείται στο νερό έχει αυξηθεί πάρα πολύ, επειδή υπάρχει είσοδος επιπλέον θρεπτικών από αυτά που αναμένονταν στην εκάστοτε περιοχή». Πρόκειται για ένα φαινόμενο που βλέπουμε «κυρίως σε κόλπους και μάλιστα κλειστούς, όπου υπάρχουν εισροές θρεπτικών είτε από αστικά είτε από γεωργικά απόβλητα».
Το φυτοπλαγκτόν και επομένως και η χλωροφύλλη που είναι δείκτης της βιομάζας του, μπορεί επίσης να αυξηθούν, σύμφωνα με την ίδια, λόγω περισσότερων θρεπτικών αλάτων και «με τη βοήθεια κάποιων άλλων συνθηκών στη θάλασσα, όπως τα νερά να μην είναι πολύ κρύα ή να είναι στάσιμα. Σε αυτή την περίπτωση, αλλάζει το χρώμα των επιφανειακών νερών της θάλασσας, επειδή συσσωρεύονται πολλά κύτταρα». Μάλιστα, το χρώμα της θάλασσας μπορεί να μετατραπεί και σε άλλο χρώμα εκτός του πράσινου, επειδή σύμφωνα με την κ. Πάγκου «κάποια θαλάσσια είδη φυτοπλαγκτού έχουν κι άλλες χρωστικές ουσίες προκειμένου να φωτοσυνθέτουν».
«Η αφρικανική σκόνη φαίνεται πως αυξάνει την παραγωγή χλωροφύλλης»
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Νίκος Μιχαλόπουλος, επιστημονικός υπεύθυνος του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική ΑΛλαγή (Climpact) και διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, δήλωσε στην «Κ» ότι «απ’ ό,τι φαίνεται, η αφρικανική σκόνη, όταν κάθεται στα νερά, τα κάνει να παίρνουν αυτή την πράσινη απόχρωση. Την ίδια στιγμή η αφρικανική σκόνη φαίνεται πως αυξάνει την παραγωγή χλωροφύλλης και άρα την παραγωγή στη θάλασσα».
Σε αυτό το πλαίσιο, όπως ανακοίνωσε ο ίδιος, το Climpact, σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ και τον Δημόκριτο, σχεδιάζουν να βγουν με πλοίο στις ελληνικές θάλασσες την ερχόμενη άνοιξη «όταν και αναμένουμε ξανά αυξημένα επεισόδια, προκειμένου να μελετήσουμε στο πεδίο την επίδραση της αφρικανικής σκόνης στη θάλασσα».
«Μπορεί να επηρεάσει τη ζωή των θαλάσσιων οργανισμών»
Από την πλευρά του, ο Νίκος Χαραλαμπίδης, γενικός διευθυντής της Greenpeace Ελλάδας, δήλωσε στην «Κ» ότι «πρόκειται για ένα φαινόμενο ευρύ και εκτεταμένο. Και μόνο το μέγεθός του πρέπει να μας ανησυχεί». Κι αυτό γιατί όπως εξήγησε, «στην περίπτωση των βόρειων θαλασσών, έχουμε πολύ μεγάλη αύξηση του οργανικού φορτίου της χλωροφύλλης, σε ποσοστό που ξεπερνάει το 200% σε ορισμένες περιπτώσεις». Αλλωστε, «τόσο μεγάλη και γρήγορη αύξηση, μπορεί να μειώσει και το διαθέσιμο οξυγόνο, ειδικά σε κλειστούς κόλπους και να επηρεάσει τη ζωή και την αναπαραγωγή των θαλάσσιων οργανισμών».
Πρόκειται για μια κατάσταση, που σύμφωνα με τον ίδιο, επηρεάζει κυρίως πιο κλειστές θάλασσες, «όπως η Μεσόγειος, που έχει ένα λεπτό, ευαίσθητο και ολιγοτροφικό οικοσύστημα. Εκεί, υπάρχει μια περίπλοκη αλυσίδα και εξαρτήσεις ειδών σε πολλά επίπεδα τροφικής αλυσίδας, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στον Ατλαντικό όπου υπάρχουν μεγάλοι πληθυσμοί θαλάσσιων ειδών». Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, «αυτό το φαινόμενο μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε ανισορροπίες. Πιθανόν να επιδεινώνεται λόγω της σκόνης από την Αφρική. Ομως, η εικόνα του Copernicus δεν μιλάει για αυτό, αλλά για κάτι ευρύτερο. Επομένως, δεν πρέπει να εφησυχάσουμε, ειδικά όταν μιλάμε για τις ελληνικές θάλασσες, που βρίσκονται σε κακή κατάσταση λόγω της ευαλωτότητας των ιχθυοπληθυσμών και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων».
«200%-500% υψηλότερα επίπεδα χλωροφύλλης»
Τον περασμένο Απρίλιο, η υπηρεσία Κλίματος Copernicus της Ε.Ε. δημοσίευσε έκθεση, αναφορικά με την αλλαγή που συντελείται στους ωκεανούς. Βάσει μετρήσεων που πραγματοποιήθηκαν από το 1998 έως το 2020, η συγκέντρωση χλωροφύλλης ήταν 200-500% υψηλότερη από τον μέσο όρο στη Νορβηγική Θάλασσα και στον Ατλαντικό Ωκεανό στην περιοχή του Ηνωμένου Βασιλείου. Αντίστοιχα, στη Μεσόγειο, τα επίπεδα χλωροφύλλης ήταν 50-100% υψηλότερα από τον μέσο όρο τον Ιούνιο του 2023. Παράλληλα, στον ωκεανό δυτικά της Ιβηρικής Χερσονήσου, η συγκέντρωση της χλωροφύλλης ήταν μικρότερη κατά 60-80%.
Σημειώνεται ότι βάσει της ίδιας έκθεσης, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας ήταν τον περασμένο Ιούνιο σε τμήματα του Ατλαντικού ωκεανού έως και 5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τον μέσο όρο. Αντίστοιχα, σε ορισμένες περιοχές της Μεσογείου, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας ήταν τον περασμένο Ιούλιο και Αύγουστο, έως και 5,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τον μέσο όρο.
«Η αλλαγή στο χρώμα αντανακλά την αλλαγή στο οικοσύστημα»
Παρόμοια ευρήματα υπήρξαν και σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature τον Ιούλιο του 2023, καθώς διαπιστώθηκε ότι «οι ωκεανοί χαμηλού γεωγραφικού πλάτους έχουν γίνει πιο πράσινοι τα τελευταία 20 χρόνια». Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι από τον Ιούλιο του 2002 έως τον Ιούνιο του 2022, το 56% του συνόλου των ωκεανών παγκοσμίως άλλαξε χρώμα. Πρόκειται για έκταση που είναι μεγαλύτερη από τη συνολική επιφάνεια της ξηράς παγκοσμίως.
Αυτή η αλλαγή αναμένεται να επιφέρει, σύμφωνα με την έρευνα, οικολογικές επιπτώσεις, κυρίως λόγω της μεταβολής του φωτεινού περιβάλλοντος. Κι αυτό επειδή βάσει της μελέτης, αλλαγές στα οπτικά συστατικά του νερού και στη διαθεσιμότητα του φωτός που εισέρχεται στον ωκεανό, «θα οδηγήσουν σε αλλαγή στο οικοσύστημα της επιφάνειας του ωκεανού». Αυτή η πραγματικότητα θα επιφέρει μεταξύ άλλων διαφοροποιήσεις «στην κατανάλωση πλαγκτόν από ανώτερα τροφικά επίπεδα και συνεπώς στην αλιεία».
Και μπορεί, όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ του BBC, οι επιστήμονες να μην είναι σίγουροι για τις ακριβείς αιτίες του φαινομένου, εντούτοις πιστεύουν ότι η μάζα και η εξάπλωση του φυτοπλαγκτού, που περιέχει χλωροφύλλη, παίζουν τεράστιο ρόλο.
Από τον Ιούλιο του 2002 έως τον Ιούνιο του 2022, το 56% του συνόλου των ωκεανών παγκοσμίως άλλαξε χρώμα. Πρόκειται για έκταση που είναι μεγαλύτερη από τη συνολική επιφάνεια της ξηράς παγκοσμίως.
Οπως δήλωσε στο BBC, o BB Καέλ, επιστήμονας στο Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας του Ηνωμένου Βασιλείου και επικεφαλής συγγραφέας της επίμαχης έρευνας, «οι τροπικές περιοχές των ωκεανών κοντά στον Ισημερινό έγιναν σταθερά πιο πράσινες με την πάροδο του χρόνου, λόγω της προστιθέμενης χλωροφύλλης από την αύξηση του φυτοπλαγκτού. Βλέπουμε αλλαγές σε όλες τις μεγάλες ωκεάνιες λεκάνες – δεν περιορίζονται μόνο στον Ειρηνικό ή τον Ατλαντικό ή τον Ινδικό ωκεανό. Αυτές είναι αλλαγές πραγματικά παγκόσμιας κλίμακας».
Η Στεφανί Ντάτκιεβιτς, επιστήμονας για τους ωκεανούς στο MIT και στο Κέντρο για την Επιστήμη της Παγκόσμιας Αλλαγής, που επίσης συμμετείχε στην έρευνα, σχολίασε ότι το φαινόμενο «είναι πολύ πιθανό να οφείλεται σε αλλαγές στο κλίμα που προκαλούνται από τον άνθρωπο».
Βάσει εκτιμήσεων άλλων επιστημόνων, το φυτοπλαγκτόν θα μετατοπιστεί προς τα βόρεια με ταχύτητα περίπου 35 χιλιομέτρων τη δεκαετία. Πρόκειται για κάτι που αν συμβεί, θα οδηγήσει σε ανακατανομή του ζωοπλαγκτόν, δηλαδή των μικροσκοπικών ζώων που τρέφονται με φυτοπλαγκτόν. Σε αυτή την περίπτωση, πολλά είδη αναμένεται να μειωθούν στους τροπικούς και να αυξηθούν δραματικά στα εύκρατα και υποπολικά ύδατα, οδηγώντας σε επιπτώσεις στα τροφικά δίκτυα και στα ψάρια που βασίζονται σε αυτά τα είδη.
Αλλωστε, όπως εξήγησε ο κ. Καέλ, «δεν είναι το ίδιο το χρώμα που μας ενδιαφέρει. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι η αλλαγή στο χρώμα αντανακλά την αλλαγή στο οικοσύστημα».
