Από τον «Ιανό» στον «Μίλτον»: Τα στοιχεία που ανησυχούν τους επιστήμονες

Ο κυκλώνας «Μίλτον» χτύπησε τη δυτική ακτή της Φλόριντα το βράδυ της Τετάρτης και άφησε πίσω του νεκρούς, περισσότερα από 2,6 εκατομμύρια σπίτια χωρίς ρεύμα και σημαντικές υλικές ζημιές. Ο «Μίλτον» είναι ο πέμπτος κυκλώνας που πλήττει τις ΗΠΑ φέτος και το δεύτερο άμεσο χτύπημα από τυφώνα στη Φλόριντα μέσα σε 12 ημέρες μετά τον τυφώνα «Ελεν».

Οι μετεωρολόγοι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, στη μονάδα meteo.gr, Κώστας Λαγουβάρδος και Σταύρος Ντάφης, συγκέντρωσαν τα βασικά χαρακτηριστικά του, δίνοντας το προφίλ αυτού του ισχυρού τροπικού κυκλώνα αλλά και των τροπικών κυκλώνων που δημιουργούνται στον Ατλαντικό Ωκεανό.

1. Η Κλίμακα Saffir-Simpson κατηγοριοποιεί τους τροπικούς κυκλώνες σε 5 κατηγορίες, σύμφωνα με την ταχύτητα των ανέμων που τους συνοδεύουν. Ενας τροπικός κυκλώνας θα πρέπει να συνοδεύεται από ανέμους ταχύτητας άνω των 119 χλμ./ώρα (μέση τιμή 1 λεπτού και όχι στιγμιαίες ριπές) για να κατηγοριοποιηθεί ως τυφώνας Κατηγορίας 1, ενώ το ανώτερο όριο κατηγορίας 5 χρησιμοποιείται για ταχύτητες ανέμων άνω των 251 χλμ./ώρα. Ο μεσογειακός κυκλώνας «Ιανός» το 2020 έφτασε μέχρι την Κατηγορία 2 για λίγες ώρες στο Ιόνιο Πέλαγος.
2. Η θερμοκρασία των υδάτων του Κόλπου του Μεξικού παίζει σημαντικό ρόλο στην τροφοδοσία των τροπικών κυκλώνων με θερμότητα και υδρατμούς. Να σημειώσουμε εδώ ότι σημαντικό ρόλο δεν παίζει μόνο η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας, αλλά και η θερμότητα (Ocean Heat content) που είναι συγκεντρωμένη στα πρώτα εκατοντάδες μέτρα βάθους της θάλασσας. Είναι πολύ εντυπωσιακό ότι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2024, η θερμότητα αυτή έχει φτάσει στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 12 ετών, με τιμές που είναι περίπου 30% υψηλότερες από τον μέσο όρο της τελευταία δωδεκαετίας. Συνεπώς, o «Μίλτον» είχε στη διάθεσή του τεράστια ποσά ενέργειας που οδήγησαν στη ραγδαία ενίσχυσή του.
3. Η χαμηλότερη τιμή της ατμοσφαιρικής πίεσης στη μέση στάθμη της θάλασσας που μετρήθηκε από ερευνητικό αεροσκάφος των ΗΠΑ, ήταν 897 hPa, η οποία είναι η 5η χαμηλότερη τιμή στα χρονικά των καταγραφών (από τις αρχές του 20ου αιώνα).
4. Η φετινή εποχή των τροπικών κυκλώνων θεωρείται ήδη αρκετά «πλούσια» σε αριθμό, με 9 τροπικούς κυκλώνες (συμπεριλαμβανομένου του «Μίλτον»), 3 εκ των οποίων έφτασαν στην Κλίμακα 5 («Μπέριλ»,«Κερκ», «Μίλτον»). Να σημειώσουμε επίσης ότι στη φετινή χρονιά εμφανίστηκε για πρώτη φορά τόσο νωρίς τροπικός κυκλώνας Κατηγορίας 5 («Μπέριλ», τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου 2024).
5. Οι χρονιές με τον μεγαλύτερο αριθμό τροπικών κυκλώνων στον Ατλαντικό ήταν το 2005 (η χρονιά της «Κατρίνα» και της «Βίλμα») και το 2020, με 15 και 14 τροπικούς κυκλώνες, αντιστοίχως. Η χρονιά με τον μικρότερο αριθμό τροπικών κυκλώνων στον Ατλαντικό ήταν το 1914: δεν δημιουργήθηκε κανένας!
6. Μέχρι στιγμής η πρόγνωση της δραστηριότητας των τροπικών κυκλώνων φέτος στον Ατλαντικό Ωκεανό που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2024, έχει επαληθευτεί σε μεγάλο βαθμό.
7. Η περίοδος κοντά στα μέσα Οκτωβρίου είναι αυτή όπου, κλιματολογικά, παρουσιάζονται οι περισσότεροι τροπικοί κυκλώνες στον Κόλπο του Μεξικού.

Μια πρώτη «ανάγνωση» της εξέλιξης του φαινομένου

Σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, διδάκτορα Μετεωρολογίας και ερευνητή στη μονάδα meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ευτυχώς, η μέγιστη ένταση του «Μίλτον» εκδηλώθηκε όταν βρισκόταν στη θάλασσα. «Δεν επηρέασε καμία περιοχή ως κατηγορίας 5» σημειώνει, προσθέτοντας πως «επηρέασε πρόσκαιρα περιοχές του Μεξικού, στη χερσόνησο του Κανκούν, όντας σε κατηγορία 4. Οι περιοχές αυτές επηρεάστηκαν έντονα από τους ισχυρούς ανέμους ενώ το σύστημα βρισκόταν μέσα στη θάλασσα. Οταν το σύστημα έπεσε στη στεριά ήταν ήδη κατηγορίας 3 προς 2. Συμπερασματικά, το φαινόμενο δεν ήταν το πιο ακραίο που έχουμε δει, αλλά από την άλλη μιλάμε για περιοχή με μεγάλο πληθυσμό και με πολύ μεγάλη τρωτότητα λόγω χαμηλού υψόμετρου στα παράκτια. Από μετεωρολογικής άποψης ο χειρότερος κυκλώνας που έχει επηρεάσει τη Φλόριντα ήταν ο “Αντριου” το 1992».

Οκτώ απαντήσεις για τους κυκλώνες

O Γιώργος Παπαβασιλείου απάντησε σε οκτώ ερωτήσεις της «Κ» για τον «Μίλτον» και για το φαινόμενο των κυκλώνων συνολικά.

1. Καταρχάς, ποια είναι η σωστή ονομασία του φαινομένου; Τυφώνας ή κυκλώνας;

Ολα τα συστήματα που αναπτύσσονται στους τροπικούς ονομάζονται «τροπικοί κυκλώνες». Ο «Μίλτον» είναι τροπικός κυκλώνας. Οι δικοί μας κυκλώνες ονομάζονται εξωτροπικοί. Εχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετική «Φυσική».

Ουσιαστικά πρόκειται για ατμοσφαιρικές διαταραχές στους τροπικούς, οι οποίες προκαλούν καταιγίδες και υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις μπορούν να οργανωθούν και να σχηματίσουν περιοχές χαμηλής πίεσης, δηλαδή να δημιουργήσουν βαρομετρικά χαμηλά. Σχηματίζεται ένα πεδίο χαμηλής πίεσης με τις καταιγίδες να οργανώνονται γύρω από αυτό. Στη φάση που ακόμα οι άνεμοι είναι ασθενείς αρχίζουμε να συζητάμε για την πιθανότητα τροπικής καταιγίδας. Αν λοιπόν καταφέρουν αυτά τα συστήματα, μέσα από πολύπλοκες συνθήκες, οι οποίες έχουν να κάνουν με την ενέργεια που αντλούν μέσα από τη θάλασσα και αν οι καταιγίδες επιμείνουν και αρχίσει μια αμφίδρομη διαδικασία μεταξύ της ατμόσφαιρας και της θάλασσας, τότε οι καταιγίδες μπορεί να ενταθούν και να σχηματιστούν τροπικοί κυκλώνες κατηγορίας 1 έως 5.

3. Η κατηγοριοποίηση από το 1 έως το 5 προκύπτει αποκλειστικά από την ταχύτητα των ανέμων;

Το κριτήριο που έχουμε για την κατηγοριοποίησή τους είναι καθαρά η ταχύτητα/ένταση των ανέμων. Με βάση ένα συγκεκριμένο εύρος ταχυτήτων θεωρούμε ότι ανήκει σε αυτήν την κατηγορία ή την άλλη. Να ξεκαθαρίσουμε πως η ταχύτητα των ανέμων είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που περιγράφουμε με την κλίμακα Μποφόρ. Η κατηγοριοποίηση των ανέμων είναι τελείως διαφορετική.

4. Η έκταση της ζημιάς που θα προκαλέσει ένας κυκλώνας εξαρτάται αποκλειστικά από την ένταση και ταχύτητά του ή και από το ποια σημεία θα πλήξει;

Οι επιπτώσεις ενός τροπικού κυκλώνα καθορίζονται από πολλούς παράγοντες. Η ένταση των ανέμων και η έκταση που καλύπτουν αυτοί οι ισχυροί άνεμοι, είναι ένα βασικό στοιχείο. Επίσης, η βροχόπτωση που συνοδεύει το φαινόμενο παίζει κομβικό ρόλο. Το πιο σημαντικό από όλα όμως, το οποίο συχνά αμελείται από όλους, συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων που επηρεάζονται από το φαινόμενο, είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας λόγω του κυκλώνα. Αυτό που ονομάζεται δηλαδή «η παλίρροια της καταιγίδας». Και φυσικά, οι επιπτώσεις έχουν να κάνουν και με την περιοχή που θα πληγεί. Για παράδειγμα, αν μιλάμε για επίπεδη περιοχή παραθαλάσσια όπου δεν υπάρχουν μεγάλες κλίσεις, μια περιοχή με πολύ χαμηλό υψόμετρο δηλαδή, τότε οι επιπτώσεις είναι πάρα πολύ μεγάλες. Και αυτό, λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, η οποία μπορεί να διεισδύσει σε πολύ μεγάλες αποστάσεις μέσα στη στεριά. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να διαδραματίσει πολύ μεγαλύτερο ρόλο από αυτόν των ανέμων.

5. Πόσο καλά ενημερωμένοι είναι οι πολίτες για τους κυκλώνες;

Το κοινό προσκολλάται πάρα πολύ στην πληροφορία για την κατηγορία. Ακόμα και στην Αμερική όπου οι πολίτες έχουν εμπειρία σε αυτά τα φαινόμενα. Ομως αυτά τα συστήματα δεν έχουν επί της ουσίας να κάνουν με την κατηγορία. Η κατηγοριοποίηση αφορά τους ανέμους. Οι επιπτώσεις όπως προείπαμε, σχετίζονται με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη ραγδαιότητα των βροχοπτώσεων. Συχνά υπάρχει λοιπόν υποτίμηση των καταστάσεων. Γιατί μπορεί ένα σύστημα να “πέφτει” κατηγορία όταν πλησιάζει στη στεριά, αφού αυτό αναμένεται να συμβεί από φυσικής άποψης, όμως οι επιπτώσεις του κυκλώνα είναι πολύ σημαντικές. Το είδαμε και με τον αμέσως προηγούμενο κυκλώνα, οι μεγαλύτερες απώλειες ζωών και περιουσιών δεν ήταν στην παράκτια ζώνη, αλλά πολλά πολλά χιλιόμετρα μέσα στη στεριά όπου εκεί σημειώθηκαν ραγδαίες βροχοπτώσεις. Εν ολίγοις, η επικοινωνία του φαινομένου και η «μετάφραση» των πιθανών, υπολογιζόμενων επιπτώσεων παίζουν νευραλγικό ρόλο σε αυτές τις καταστάσεις. Στο εξωτερικό, πολλές μετεωρολογικές υπηρεσίες χωρών, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία, στη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία έχουν περάσει και σε αυτό το κομμάτι του λεγόμενου impact based forecasting (πρόβλεψη με βάση τις επιπτώσεις) εδώ και αρκετά χρόνια. Πολλές άλλες χώρες, όπως και εμείς, είμαστε πολύ πίσω.

6. Σε ποια περίοδο εμφανίζονται οι περισσότεροι κυκλώνες και γιατί; Είναι ένα φαινόμενο που θα βλέπουμε ολοένα και συχνότερα;

Οι κυκλώνες υπάρχουν από σύστασης κόσμου και θα υπάρχουν για πάντα. Ειδικά η Φλόριντα έχει επηρεαστεί από εκατοντάδες κυκλώνες τους τελευταίους αιώνες. Η περίοδος που εμφανίζονται ξεκινάει από το καλοκαίρι και κορυφώνεται το φθινόπωρο. Φτάνουν στην κορύφωσή τους τον Σεπτέμβριο. Οσο για τη συχνότητα της εμφάνισής τους, αυτό που πρέπει να κρατάμε εφεξής, είναι πως λόγω των πιο υψηλών θερμοκρασιών που σημειώνονται είναι πολύ πιθανό οι τροπικοί κυκλώνες να μπορούν να έχουν τη διαθέσιμη ενέργεια για να αποκτήσουν γρήγορα ένταση, ολοένα και πιο συχνά. Αυτό συνέβη και στην προκειμένη με τον «Μίλτον». Οταν ο κυκλώνας έφτασε στον κόλπο του Μεξικού, μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες αναβαθμίστηκε από την κατηγορία 1 στην κατηγορία 5. Το παρατηρούμε αρκετά τα τελευταία χρόνια αυτό το στοιχείο. Και αυτό το πολύ γρήγορο ανέβασμα της έντασης είχε τραγικές επιπτώσεις το 2018 με τον καταστροφικό κυκλώνα τότε «Μάικλ».

7. Σε τι βαθμό έχει κατακτήσει η επιστήμη της μετεωρολογίας την προγνωσιμότητά τους;

Οι πτήσεις που πραγματοποιούνται μέσα σε αυτά τα συστήματα την ώρα που αυτά διαμορφώνονται, μας έχουν βοηθήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια να κατανοήσουμε καλύτερα τις διεργασίες τους και έτσι να βελτιώσουμε θεαματικά την προγνωσιμότητα της πορείας τους. Το κομμάτι που συνεχίζουμε να έχουμε πολλά ερωτήματα είναι αυτό της έντασής τους. Μια σημαντική ανησυχία που έχουν πάντως οι επιστήμονες για το μέλλον, είναι αν θα αυξηθούν οι περιοχές που θα «υποστηρίζουν» τέτοια συστήματα και αν αυτό θα συμβαίνει πιο συχνά, δεδομένου ότι οι θερμοκρασίες αυξάνονται και έτσι υπάρχει περισσότερη διαθέσιμη ενέργεια για τους κυκλώνες. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει την πιθανότητα για απότομες μεταβολές στην ένταση των κυκλώνων.

8. Μπορούμε να συγκρίνουμε την ένταση κάποιου κυκλώνα στην Αμερική με κάτι που έχουμε δει στα δικά μας μέρη;

Το μόνο αναλογικό φαινόμενο που μπορούμε να βρούμε στην περιοχή μας, δηλαδή τη Μεσόγειο, αυτήν τη μικρή, κλειστή θάλασσα με τις υψηλές θερμοκρασίες, είναι οι εξωτροπικοί κυκλώνες όπως ο «Ιανός», οι οποίοι έχουν τροπικά χαρακτηριστικά. Αυτό είναι το αντίστοιχο ανάλογο στην περιοχή μας. Αλλά και πάλι, τα δικά μας συστήματα αποκτούν αυτά τα χαρακτηριστικά για μικρό χρονικό διάστημα, επηρεάζουν περιορισμένης έκτασης περιοχές, ενώ εξασθενούν και γρήγορα. Οχι ότι δεν έχουν δραματικές επιπτώσεις στις περιοχές που χτυπούν. Πέρυσι, το σύστημα του «Ντάνιελ», όταν έφυγε από την Ελλάδα, απέκτησε τροπικά χαρακτηριστικά όταν έφτασε στη Λιβύη προκαλώντας την απώλεια έξι χιλιάδων ανθρώπινων ζωών. Αρα ναι, οι μεσογειακοί κυκλώνες με τροπικά χαρακτηριστικά είναι συστήματα που μοιράζονται αρκετά χαρακτηριστικά και επιπτώσεις με τους τροπικούς κυκλώνες.