Από τη μία, τα ποτάμια στεγνώνουν. Από την άλλη, ακραία φαινόμενα πλημμύρας καταστρέφουν ζωές, περιουσίες και περιβαλλοντικά αποθέματα. Ταυτόχρονα, σημειώνονται ξηρασίες, την ώρα που δισεκατομμύρια άνθρωποι δυσκολεύονται να βρουν πόσιμο νερό για τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο.
Η νέα Εκθεση της Κατάστασης των Παγκόσμιων Υδάτινων Πόρων του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO), πάντως, προσπαθεί να χτυπήσει συναγερμό σε κυβερνήσεις, φορείς και πολίτες, καθώς τα ποτάμια της υφηλίου ξηραίνονται με τον υψηλότερο ρυθμό των τελευταίων τριών δεκαετιών. Τι σημαίνει καταρχάς αυτό; Τίθενται σε κίνδυνο τα παγκόσμια αποθέματα νερού.
Εκθεση του WMO – Γενικές παρατηρήσεις
Το έτος 2023 χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανή ζέστη, καθιστώντας το το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί με 1,45°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η μετάβαση από τις συνθήκες La Niña στο El Niño, καθώς και η θετική φάση του Διπόλου του Ινδικού Ωκεανού (IOD) συνέβαλαν σε αυτή την ακραία ζέστη και τις ποικίλες καιρικές επιπτώσεις που κυμαίνονται από έντονες βροχές και πλημμύρες έως ξηρασίες.
Η ξηρασία, μάλιστα, είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο, όπως λέει στην «Κ», ο Κώστας Βουδούρης, καθηγητής Υδρογεωλογίας στο ΑΠΘ, «ωστόσο η κλιματική κατάρρευση έχει προσδώσει ένταση, συχνότητα και διάρκεια στα φαινόμενα αυτά».
Οι στάθμες των ποταμών υποχωρούν διεθνώς, αλλά το έχουμε δει να συμβαίνει και στη χώρα μας. Οι ταμιευτήρες αδειάζουν και το 2023 τουλάχιστον το 50% των παγκόσμιων λεκανών απορροής ποταμών παρουσίασαν μη φυσιολογικές συνθήκες – εξάλλου, οι περισσότερες ήταν ελλειμματικές. Και αυτό συμβαίνει για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, καταδεικνύοντας τον δρόμο που έχουν πάρει οι υδάτινοι πόροι στη Γη.
Αυτό που με ανησυχεί είναι η διαχείριση των υδάτων. Τρεις είναι, εξάλλου, οι πυλώνες για να μην παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα: εξοικονόμηση, ανακύκλωση και, στο χειρότερο σενάριο, αφαλάτωση, ως ύστατη λύση.
«Αυτό που με ανησυχεί», μας λέει ο Ηλίας Δημητρίου, γεωλόγος και επιστημονικός υπεύθυνος του τομέα Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, «είναι η διαχείριση των υδάτων. Τρεις είναι, εξάλλου, οι πυλώνες για να μην παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα: εξοικονόμηση, ανακύκλωση και, στο χειρότερο σενάριο, αφαλάτωση, ως ύστατη λύση. Διότι, αν αρχίσουμε να αφαλατώνουμε το θαλασσινό νερό, θα μειωθεί το νερό της θάλασσας. Οπως και αν δημιουργήσουμε φράγματα στα ποτάμια, θα διαβρωθεί το παράκτιο μέτωπο. Οφείλουμε να αναπτύξουμε την κουλτούρα που λέει ότι το νερό δεν είναι άπειρο και ατελείωτο».
Στο ίδιο ζήτημα, ο Κώστας Βουδούρης, καθηγητής Υδρογεωλογίας στο ΑΠΘ, επισημαίνει στην «Κ» ότι «αν αντλούμε όλο και περισσότερο νερό –ας πούμε, μέσω γεωτρήσεων–, θα μειωθεί η στάθμη των ποταμών αλλά και τα αποθέματα των υπόγειων υδάτων, οπότε οι πόροι θα στερεύουν όλο και περισσότερο. Ταυτόχρονα, η υπεράντληση αυξάνει το κόστος των γεωτρήσεων, τη σπατάλη ενέργειας και το κόστος παραγωγής του νερού».
Εκθεση του WMO – Απορροές ποταμών
Σε σύγκριση με την ιστορική περίοδο της τελευταίας 30ετίας, το 2023 χαρακτηρίστηκε ως επί το πλείστον από ξηρότερες από το κανονικό έως κανονικές συνθήκες απορροής ποταμών. Παρόμοια με το 2022 και το 2021, πάνω από το 50% των παγκόσμιων λεκανών απορροής εμφάνισαν αποκλίσεις στην απόρριψη ποταμών από σχεδόν κανονικές συνθήκες, κυρίως χαμηλότερες από τις κανονικές, με λιγότερες λεκάνες να παρουσιάζουν συνθήκες πάνω και πολύ πάνω από τις κανονικές.
Μεγάλες περιοχές της Αμερικής, από Βορρά έως Νότο, όπως ο Αμαζόνιος και ο Μισισιπής είναι ανάμεσα στους υδάτινους πυλώνες του πλανήτη που παρουσιάζουν ελλειμματικά αποθέματα, όπως διακρίνει δημοσίευμα του Guardian. Το ίδιο συμβαίνει με τον Γάγγη, τον Βραχμαπούτρα και τον Μεκόνγκ, των οποίων οι λεκάνες απορροής μοιάζουν να υποχωρούν σε αποθέματα. Παράλληλα, η ανατολική ακτή της Αφρικής παρουσίασε μείωση αποθεμάτων πάνω και πολύ πάνω από το φυσιολογικό. Το Κέρας της Αφρικής, το οποίο είχε υποστεί πέντε συνεχόμενες ξηρές περιόδους βροχών, επλήγη από πλημμύρες. Στη βόρεια Ευρώπη, ολόκληρη η επικράτεια του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας παρουσίασε βροχοπτώσεις πάνω από το κανονικό, όπως και η Φινλανδία και η νότια Σουηδία, όπως διακρίνει το ίδιο δημοσίευμα.
Εκθεση του WMO – Ταμιευτήρες
Οι εισροές σε ταμιευτήρες παρουσίασαν ένα μοτίβο παρόμοιο με αυτό της παγκόσμιας απορροής ποταμών, με την Ινδία, τη Βόρεια, την Κεντρική και Νότια Αμερική και περιοχές της Αυστραλίας να αντιμετωπίζουν συνθήκες εισροής κάτω από το κανονικό.
Το νερό… νεράκι
Επί του παρόντος, 3,6 δισ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν ανεπαρκή πρόσβαση σε νερό για τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο.Αυτό αναμένεται να αυξηθεί σε περισσότερα από 5 δισ. μέχρι το 2050, σύμφωνα με το UN Water.
Ο WMO θεωρεί ότι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν αφενός την υποχώρηση των υδάτινων πόρων και, αφετέρου, τα ακραία καιρικά φαινόμενα εδράζονται απαξάπαντες στην κλιματική κατάρρευση, όπως λέγεται χαρακτηριστικά. Το 2023 ήταν, εξάλλου, η θερμότερη χρονιά της μεταβιομηχανικής περιόδου, με το παγκόσμιο θερμόμετρο να καταγράφει +1,45°C από τα θερμοκρασιακά επίπεδα των προ της Βιομηχανικής Επανάστασης ετών.
Παράλληλα, ως αιτία καταχωρίζεται και η μετακίνηση των φυσικών μετεωρολογικών φαινομένων από τη La Niña –ισχυροί άνεμοι που «κρυώνουν» το επιφανειακό νερό– στον El Niño –εξασθενημένοι άνεμοι που θερμαίνουν το νερό– στα μέσα του 2023.
Οι δύσκολες προβλέψεις
Εν προκειμένω, πάντως, ο Ηλίας Δημητρίου θεωρεί ότι η μετακίνηση από τη La Niña στον El Niño είναι ένα φυσικό φαινόμενο, που «δεν θα τον ανησυχούσε ιδιαίτερα, καθώς ανήκει στη φυσιολογική εναλλαγή του κλιματικού κύκλου».
Μάλιστα, η κλιματική κρίση καθιστά δυσχερέστερη την πρόβλεψή τους. «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν είναι μεταβλητό ή μόνιμο φαινόμενο», όπως λέει ο Κώστας Βουδούρης. «Αυτά είναι χαοτικά συστήματα και οπωσδήποτε πολυπαραγοντικά».
Εκθεση του WMO – Παγετώνες
Μετά το 2022, το 2023 είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία όλες οι παγετώδεις περιοχές στον κόσμο ανέφεραν απώλεια πάγου. Η παρατηρούμενη απώλεια μάζας το καλοκαίρι τα τελευταία χρόνια δείχνει ότι οι παγετώνες στην Ευρώπη, τη Σκανδιναβία, τον Καύκασο, τον βορειοδυτικό Καναδά, τη δυτική Νότια Ασία και τη Νέα Ζηλανδία έχουν ξεπεράσει την «αιχμή του νερού» (το κατώφλι της μέγιστης απορροής λόγω τήξης), ενώ οι νότιες Ανδεις (που κυριαρχούνται από την περιοχή της Παταγονίας), η Ρωσική Αρκτική και το Σβάλμπαρντ φαίνεται να εξακολουθούν να παρουσιάζουν αυξανόμενους ρυθμούς τήξης.
Παράλληλα, οι περισσότερες λεκάνες απορροής στο βόρειο ημισφαίριο (εκτός από αυτές στις βόρειες Ηνωμένες Πολιτείες και τη λεκάνη απορροής της Λένα στην ανατολική Ρωσία) είχαν ισοδύναμο χιονιού χαμηλό έως πολύ χαμηλότερο από το κανονικό ισοδύναμο νερού (SWE) τον Μάρτιο. Η μέγιστη μάζα χιονιού για το 2023 ήταν πολύ πάνω από την κανονική στη Βόρεια Αμερική και πολύ κάτω από την κανονική στην Ευρασία.
Πού πάνε οι παγετώνες;
Χάθηκαν περισσότεροι από 600 γιγατόνοι νερού, ο υψηλότερος αριθμός σε 50 χρόνια παρατηρήσεων (Σεπτέμβριος 2022 – Αύγουστος 2023).Βουνά σε δυτική Βόρεια Αμερική και τις ευρωπαϊκές Αλπεις αντιμετώπισαν ακραία ποσοστά υποχώρησης του πάγου.Οι ελβετικές Αλπεις έχασαν περίπου το 10% του όγκου τους τα τελευταία δύο χρόνια.
«Το νερό είναι το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο της κλιματικής αλλαγής», δήλωσε η γενική γραμματέας του WMO, Σελέστ Σάουλο, αναφερόμενη στα καναρίνια των ανθρακωρυχείων που, λόγω του ευαίσθητου αναπνευστικού τους, προειδοποιούσαν, σταματώντας να κελαηδούν, τους ανθρακωρύχους ότι αναδίδονται δηλητηριώδη ή εύφλεκτα αέρια. «Λαμβάνουμε σήματα κινδύνου με τη μορφή ολοένα και πιο ακραίων βροχοπτώσεων, πλημμυρών και ξηρασιών που προκαλούν βαρύ τίμημα σε ζωές, οικοσυστήματα και οικονομίες. Το λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων απειλεί τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια του νερού για πολλά εκατομμύρια ανθρώπους. Κι όμως, δεν λαμβάνουμε τα απαραίτητα επείγοντα μέτρα».
«Ως αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας, ο υδρολογικός κύκλος έχει επιταχυνθεί. Εχει επίσης γίνει πιο ασταθής και απρόβλεπτος, ενώ αντιμετωπίζουμε αυξανόμενα προβλήματα είτε υπερβολικού είτε μειωμένου νερού. Μια πιο ζεστή ατμόσφαιρα συγκρατεί περισσότερη υγρασία που ευνοεί τις έντονες βροχοπτώσεις. Η πιο γρήγορη εξάτμιση και η ξήρανση των εδαφών επιδεινώνουν τις συνθήκες ξηρασίας», πρόσθεσε.
Εκθεση του WMO – Υδρολογικά συμβάντα υψηλών επιπτώσεων – Νεκροί
Η Αφρική επηρεάστηκε περισσότερο από ακραία υδρολογικά γεγονότα όσον αφορά τις χαμένες ανθρώπινες ζωές. Στη Λιβύη, όπου κατέρρευσαν δύο φράγματα λόγω πλημμύρας, χάθηκαν περισσότερες από 11.000 ζωές και το συμβάν επηρέασε το 22% του πληθυσμού. Οι πλημμύρες επίσης επηρέασαν το Κέρας της Αφρικής, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Ρουάντα, τη Μοζαμβίκη και το Μαλάουι, οδηγώντας σε επιπλέον απολογισμό άνω των 1.600 θανάτων. Οι νότιες Ηνωμένες Πολιτείες, η Κεντρική Αμερική, η Αργεντινή, η Ουρουγουάη, το Περού και η Βραζιλία επλήγησαν από συνθήκες εκτεταμένης ξηρασίας, που οδήγησαν σε απώλεια 3% του ΑΕΠ στην Αργεντινή και στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν παρατηρηθεί ποτέ στον ποταμό Αμαζόνιο και τη λίμνη Τιτικάκα.
Το… κακό πολύ νερό και τα ανησυχητικά φαινόμενα
Ο Κώστας Βουδούρης εξηγεί στην «Κ» τον κύκλο του νερού. «Το χιόνι και η βροχή καταλήγουν, κατεισδύουν όπως λέμε, και εμπλουτίζουν τα υπόγεια ύδατα, τον υδροφόρο ορίζοντα. Αυτό το νερό εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα και ένα μέρος του τροφοδοτεί τους ποταμούς. Οταν, όμως, έχουμε βροχοπτώσεις υψηλής έντασης σε πολύ λίγο χρόνο, το νερό αυτό δεν καταφέρνει να ενταχθεί στον φυσιολογικό του κύκλο, καθώς το έδαφος δεν μπορεί να το απορροφήσει, οπότε έχουμε το φαινόμενο της πλημμύρας. Σαφώς, ένα τμήμα του νερού οδηγείται στο υπέδαφος, ακολουθώντας τον κύκλο».
Οσο μειώνονται η στάθμη και τα αποθέματα νερού –είτε από ύδρευση είτε από άρδευση–, αυξάνεται το ποσοστό ρύπων που καταλήγουν έτσι κι αλλιώς σε αυτά. Μπορεί να είναι το ίδιο ποσοστό των ρύπων, αλλά σε λιγότερο νερό αυξάνεται η συγκέντρωσή τους.
Οπως υπογραμμίζει, από πλευράς του, ο Ηλίας Δημητρίου, υπάρχει ένα επιπλέον ανησυχητικό φαινόμενο που παρατηρείται. «Οσο μειώνονται η στάθμη και τα αποθέματα νερού –είτε από ύδρευση είτε από άρδευση–, αυξάνεται το ποσοστό ρύπων που καταλήγουν έτσι κι αλλιώς σε αυτά. Μπορεί να είναι το ίδιο ποσοστό των ρύπων, αλλά σε λιγότερο νερό αυξάνεται η συγκέντρωσή τους, κάτι που δημιουργεί επιπλέον κινδύνους για την ποιότητα του νερού, το οποίο εντέλει δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε».
Κεντρική φωτογραφία: Ο Αμαζόνιος ξεραίνεται.. (©REUTERS/Bruno Kelly)
