Τα πρώτα βήματα για την οργάνωση του τόπου και του τρόπου που ασκούμε τις δραστηριότητές μας στη θάλασσα κάνει η χώρα μας. Κοινοτική οδηγία, που πρόκειται να ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο, προβλέπει τη δημιουργία του πρώτου θεσμικού πλαισίου για τον χωροταξικό σχεδιασμό στη θάλασσα και στην παράκτια ζώνη. Εναν σχεδιασμό που επηρεάζει τις θαλάσσιες μεταφορές, την αλιεία, τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, τον τουρισμό και φυσικά την περιβαλλοντική προστασία. Και θέτει «στο τραπέζι» με έμμεσο τρόπο τη συνεργασία ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε. και τρίτες χώρες με κοινά θαλάσσια σύνορα.
Επί δεκαετίες η χώρα μας προσπαθεί να ολοκληρώσει –χωρίς μεγάλη επιτυχία– χωροταξικό σχεδιασμό, τόσο σε τοπικό όσο και σε υπερτοπικό επίπεδο. Η νέα πρόκληση, η οποία δεν είναι ακόμα απολύτως αποσαφηνισμένη στις λεπτομέρειές της, είναι ο χωροταξικός σχεδιασμός του θαλάσσιου χώρου.
Το σχέδιο νόμου, με το οποίο το υπουργείο Περιβάλλοντος θα ενσωματώσει στη νομοθεσία μας την Οδηγία 2014/89/ΕΕ, σκιαγραφεί ένα νέο ενιαίο πλαίσιο κανόνων:
• Κάθε χώρα θα πρέπει να αποκτήσει μια εθνική χωρική στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο έως τις 31 Μαρτίου 2021. Η εθνική στρατηγική θα προσδιορίζει τις στρατηγικές κατευθύνσεις για τις θαλάσσιες περιοχές και τις παράκτιες ζώνες και θα υποδεικνύει την αναγκαιότητα ή μη για την εκπόνηση ειδικότερων σχεδίων (τα οποία ονομάζονται θαλάσσια χωροταξικά σχέδια) για κάποιες περιοχές.
• Τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια πρέπει να υποβάλλονται σε διαδικασία στρατηγικής περιβαλλοντικής εκτίμησης (ΣΜΠΕ). Αρμόδια αρχή στη χώρα μας είναι η Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος.
• Υπάρχουν ορισμένες ελάχιστες απαιτήσεις για τη θαλάσσια χωροταξία: Να λαμβάνονται υπόψη συνδυαστικά οι περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές παράμετροι και τα ζητήματα ασφάλειας. Επίσης, πρέπει να βρίσκεται σε συνάφεια με τον αντίστοιχο χωροταξικό σχεδιασμό του χερσαίου χώρου και να διασφαλίζει τη διασυνοριακή συνεργασία.
Τι θα περιλαμβάνει ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός; Το εύρος του είναι μεγάλο: Ενδεικτικά, τις περιοχές υδατοκαλλιέργειας (στη χώρα μας η δραστηριότητα ορίζεται από το Ειδικό Χωροταξικό για τις Υδατοκαλλιέργειες), τις περιοχές αλιείας, τις εγκαταστάσεις και τις υποδομές για την έρευνα, εκμετάλλευση και εξόρυξη πετρελαίου, φυσικού αερίου ή άλλων φυσικών πόρων, τις θαλάσσιες οδούς μεταφοράς, τις περιοχές διεξαγωγής στρατιωτικών ασκήσεων, τις προστατευόμενες περιοχές, τις διαδρομές υποβρυχίων καλωδίων και αγωγών, τον τουρισμό, την υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά.
«Η θάλασσα έχει έντονη δυναμική, δεν είναι τόσο απλό θέμα να ορίσεις και να οριοθετήσεις προτεραιότητες», εξηγεί ο κ. Χάρης Κοκκώσης, καθηγητής στο τμήμα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Με δεδομένο ότι η χώρα μας δεν έχει “βαριά” αλιεία και ότι η ναυτιλία ούτως ή άλλως υπακούει στους δικούς της κανόνες παγκοσμίως (εκείνους της ΙΜΟ), η εφαρμογή της Οδηγίας στη χώρα μας θα αφορά ουσιαστικά τη θέσπιση θαλάσσιων πάρκων και την οριοθέτηση περιοχών για έρευνα και εξόρυξη. Το πιο σημαντικό είναι ότι με την Οδηγία το υπουργείο Περιβάλλοντος θα μπει στη λογική να δημιουργήσει ένα σύστημα λήψης αποφάσεων και κανόνων, ένα είδος περιβαλλοντικής εκτίμησης με οικονομική διάσταση. Θεωρητικά, θα διευκολύνει τις υπερτοπικής σημασίας δραστηριότητες στον θαλάσσιο χώρο, ενισχύοντας τη γεωπολιτική διαπραγμάτευση». Ο κ. Κοκκώσης είναι επικεφαλής ομάδας από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, που από κοινού με το ΕΛΚΕΘΕ συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς στο ερευνητικό πρόγραμμα Adriplan, για τις διασυνοριακές συγκρούσεις και συνεργασίες στην Αδριατική και στο Ιόνιο.
Παράκτιος χώρος
Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός ίσως είναι μια καλή αφορμή για τη χώρα μας να ξαναδεί ένα σοβαρό ζήτημα: την προστασία και οργάνωση του παράκτιου χώρου. «Η αλήθεια είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ αντικείμενο συστηματικής φροντίδας από την ελληνική πολιτεία. Αντίθετα αποτέλεσε στόχο πολλών μικρών και μεγάλων συμφερόντων», λέει ο κ. Κοκκώσης. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις το 12% του αιγιαλού στη χώρα μας είναι οριοθετημένο, ενώ η ελάχιστη απόσταση της δόμησης από τον αιγιαλό συνεχώς μειώνεται (το 2013 ο Ν. 4179 μείωσε από τα 100 μέτρα στα 50 μ. την ελάχιστη απόσταση των κτιρίων από τον αιγιαλό στα «τουριστικά χωριά»).
Να σημειωθεί ότι την προηγούμενη δεκαετία εκπονήθηκε ένα Ειδικό Χωροταξικό για την Παράκτια Ζώνη, το οποίο παρουσιάστηκε αρκετές φορές αλλά ουδέποτε θεσπίστηκε. Στην τελευταία του εκδοχή, το 2009, είχε ούτως ή άλλως γίνει πολύ «χλιαρό»…
