Πόλεμο στα μικροπλαστικά κήρυξαν 19 φορείς και εταιρείες από την Ε.Ε, με επικεφαλής το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Ως όπλο επιστρατεύουν την καινοτομία, με στόχο να προτείνουν πέντε νέες, τεχνολογικά προηγμένες αλλά και οικονομικά βιώσιμες λύσεις, ένα μέρος των οποίων θα αναπτυχθεί στην Ελλάδα.
Και το όνομα αυτού CLAIM. «Είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που διερευνά τους τρόπους εντοπισμού, μείωσης και αποικοδόμησης των μικροπλαστικών που καταλήγουν στη θάλασσα με λύσεις χαμηλού κόστους, τόσο επένδυσης όσο και ενεργειακού», εξηγεί ο Γιώργος Τριανταφύλλου, διευθυντής ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ. «Μέχρι τώρα ασχολούμαστε κυρίως με τα μεγάλα πλαστικά: σακούλες, δίχτυα, μπουκάλια… Αυτό που δεν γνωρίζει ο κόσμος είναι ότι αυτά που δεν βλέπει είναι πολύ περισσότερα και πολύ πιο επικίνδυνα: τα μικροπλαστικά και νανοπλαστικά, που καταλήγουν στη θάλασσα κυρίως από ποτάμια και βιολογικούς καθαρισμούς».
Οι πέντε τεχνολογίες
Στο πρόγραμμα συμμετέχουν 19 φορείς από 14 χώρες, εκ των οποίων δύο από χώρες εκτός Ε.Ε., την Τυνησία και τον Λίβανο. Εχει τέσσερις «περιοχές ενδιαφέροντος»: τον Σαρωνικό κόλπο, τη Λιγυρία (στη βόρεια Ιταλία), τον κόλπο της Λυών (στη νότια Γαλλία) και τη Βαλτική.
Οπως εξηγεί ο κ. Τριανταφύλλου, το πρόγραμμα θα αναπτύξει πέντε τεχνολογικές προτάσεις. Οι δύο πρώτες αφορούν τη βελτίωση των βιολογικών καθαρισμών, οι δύο στις ανοιχτές θάλασσες και μία σε εκβολές ποταμών:
1. Δημιουργία μιας «φωτο-καταλυτικής» συσκευής, η οποία θα επιταχύνει τη διάσπαση των μικροπλαστικών που βρίσκονται στο νερό των βιολογικών καθαρισμών. «Βασίζεται στη νανοτεχνολογία, αφού θα αφορά σωματίδια μικρότερα των 4 χιλιοστών και θα χρησιμοποιεί την ηλιακή ακτινοβολία», εξηγεί ο κ. Τριανταφύλλου.
2. Δημιουργία ενός νέου φίλτρου, το οποίο θα συγκρατεί τα μεγαλύτερα μικρο-πλαστικά. Η τεχνολογία αυτή θα μπορεί να συνδυαστεί και με την προηγούμενη, ως πρώτο στάδιο της διαδικασίας καθαρισμού των λυμάτων. Και οι δύο τεχνολογίες αφορούν σε νερό που έχει ήδη καθαριστεί (μέσω δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας επεξεργασίας) και πρόκειται να καταλήξει στη θάλασσα. Να σημειωθεί ότι οι τεχνολογίες αυτές θα δοκιμαστούν στα Μέγαρα, σε συνεργασία με την εταιρεία WnW.
3. Ανάπτυξη μιας συσκευής η οποία παράγει ενέργεια από τα μακροπλαστικά και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε σε πλοία, ή σε λιμάνια. «Η ανάκτηση ενέργειας θα γίνεται μέσω πυρόλυσης, με τη χρήση τεχνολογίας πλάσματος, ώστε να μην παράγονται διοξίνες. Η συσκευή αυτή θα μπορεί να εγκατασταθεί σε πλοία και λ.χ. να φορτίζει τις μπαταρίες τους. Σκεφθείτε πόσο σημαντικός είναι ο συνδυασμός του καθαρισμού της θάλασσας και της μείωσης των ενεργειακών αναγκών του πλοίου», λέει ο κ. Τριανταφύλλου.
4. Δημιουργία και τοποθέτηση πλωτών φραγμάτων στην εκβολή ποταμών στη θάλασσα, ώστε να συγκρατούνται τα πλαστικά που «κατεβάζουν». «Τα φράγματα θα κατασκευαστούν στην Ελλάδα, από την εταιρεία NNL Greece και θα τοποθετηθούν δοκιμαστικά στον Σαρωνικό και εν δυνάμει στις τέσσερις “περιοχές ενδιαφέροντος” του προγράμματος. Με τη βοήθειά τους όχι μόνο θα συγκρατούμε τα πλαστικά, αλλά θα αποκτήσουμε και πολύτιμη πληροφορία για το τι καταλήγει στη θάλασσα μέσω της ροής ενός ποταμού ή σε περίπτωση πλημμύρας».
5. Δημιουργία και τοποθέτηση σε πλοία που εκτελούν ακτοπλοϊκά δρομολόγια συσκευών ανίχνευσης μικροπλαστικών, που θα αναμεταδίδουν τα δεδομένα σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. «Επελέγησαν τέσσερις “γραμμές”: Τύνιδα – Μασσαλία, Τύνιδα – Γένοβα, Ελσίνκι – Ταλίν και Πειραιάς – Ηράκλειο», λέει ο κ. Τριανταφύλλου. «Η συσκευή θα βρίσκεται στο μηχανοστάσιο του πλοίου και κατά τον πλου του θα πραγματοποιεί σειρά μετρήσεων, συλλέγοντας με διαφορετικής διαμέτρου φίλτρα τα μικροπλαστικά που βρίσκονται στην επιφάνεια του νερού. Τα δεδομένα θα αποστέλλονται αυτόματα με την άφιξη του πλοίου στο λιμάνι». Το ΕΛΚΕΘΕ κάνει ήδη από το 2000 χρήση ανάλογης μεθόδου για να μετρά τη θερμοκρασία της θάλασσας, την αλατότητα, τη χλωροφύλλη, το οξυγόνο, τη θολερότητα, το ΡΗ και το CO2 στο νερό.
«Εκτός από τις πέντε νέες τεχνολογίες, με τη χρήση υδροδυναμικών και οικολογικών μοντέλων θα προσδιορίσουμε τις περιοχές με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών ώστε να εστιάσουμε την προσοχή μας. Το μοντέλο αυτό έχει πολλές εφαρμογές, για παράδειγμα στη χωροθέτηση υδατοκαλλιεργειών», εξηγεί ο κ. Τριανταφύλλου.
Οι δοκιμασίες
Καθεμία από τις τεχνολογίες που θα αναπτυχθούν θα δοκιμαστεί πρώτα εργαστηριακά και στη συνέχεια σε πραγματικές συνθήκες. Οι επιστήμονες θα προσδιορίσουν το κόστος εφαρμογής για καθεμία από αυτές, θα εξετάσουν τη «συμβατότητά» τους με τη νομοθεσία και την αποδοχή τους από το κοινό. Το πρόγραμμα CLAIM ξεκίνησε τον περασμένο Νοέμβριο και θα διαρκέσει για τέσσερα χρόνια, ενώ χρηματοδοτείται με 6,2 εκατ. ευρώ από το Horizon 2020.
Εκτός από το ΕΛΚΕΘΕ, στους συμμετέχοντες περιλαμβάνονται το Ινστιτούτο Μετεωρολογίας της Δανίας, το Σουηδικό Τεχνολογικό Ινστιτούτο, το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Επιστημών της Ιταλίας, το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Επιστημών του Αμστερνταμ, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Εσθονίας, το Πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία. Επίσης συμμετέχουν και ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες θα αναλάβουν να κατασκευάσουν τις απαιτούμενες τεχνολογίες.
Από τη θάλασσα στο πιάτο μας
Μικροπλαστικά ονομάζονται γενικώς τα πολύ μικρού μεγέθους κομμάτια πλαστικού (κάτω των 4-5 χιλιοστών). Προέρχονται από διάφορες πηγές: ένα μεγάλο μέρος δημιουργείται από την αποδόμηση μεγαλύτερων πλαστικών απορριμμάτων. Υπάρχουν, ωστόσο, και τα «μικροσφαιρίδια», απειροελάχιστα κομμάτια (συνήθως πολυαιθυλένιου) που προστίθενται σε αρκετά προϊόντα καθημερινής χρήσης (όπως τα καλλυντικά, οι οδοντόκρεμες, τα απολεπιστικά σαπούνια). Λόγω του μεγέθους τους τα μικροπλαστικά καταλήγουν εύκολα στη θάλασσα (καθώς δεν μπορούν να συγκρατηθούν από την τεχνολογία των βιολογικών καθαρισμών). Από εκεί, μελέτες έχουν αποδείξει ότι εισχωρούν, μέσω της διατροφής, σε θαλάσσιους οργανισμούς. Αναλύσεις σε ψάρια και θαλάσσιους οργανισμούς έδειξαν ότι περιέχουν μικροπλαστικές ίνες στο στομάχι τους και στους βιολογικούς ιστούς τους, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα μικροπλαστικά σωματίδια εισέρχονται στη διατροφική αλυσίδα και στα οικοσυστήματα. Από εκεί τα μικροπλαστικά καταλήγουν στο πιάτο μας, με τις συνέπειες να μην έχουν ακόμα μελετηθεί επαρκώς. Να σημειωθεί ότι η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πλαστικά ανέδειξε για πρώτη φορά το θέμα και σε κοινοτικό επίπεδο, με αρκετές πλευρές να προτείνουν την πλήρη απαγόρευση της χρήσης τους ως πρόσθετα σε άλλα προϊόντα.
