Οταν η οικογένεια του Μπρους Γουίλις ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 2022 ότι ο ηθοποιός βάζει τέλος στην καριέρα του μετά τη διάγνωση αφασίας, μιας διαταραχής του λόγου, οι θαυμαστές του εξέφρασαν τη λύπη και τον σεβασμό τους προς τον ήρωα των μεγάλων εισπρακτικών επιτυχιών του κινηματογράφου, ο οποίος, μιλώντας ανοιχτά για την ασθένειά του, επεδείκνυε θάρρος στην πραγματική ζωή. Η είδηση αυτή επίσης προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον για την αφασία, μια μέχρι τότε λιγότερο γνωστή διαταραχή για τον περισσότερο κόσμο.
Τι είναι η αφασία;
Η αφασία είναι αποτέλεσμα εγκεφαλικής βλάβης. Η βλάβη αυτή θα μπορούσε να οφείλεται σε εγκεφαλικό (αιφνίδια διακοπή της ροής αίματος προς τον εγκέφαλο), όγκο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, εγκεφαλική λοίμωξη ή προϊούσα εγκεφαλική νόσο (όπως η νόσος Αλτσχάιμερ).
Το τμήμα του εγκεφάλου που έχει υποστεί βλάβη καθορίζει τον τύπο της αφασίας που θα εμφανιστεί. Υπάρχουν αρκετοί τύποι, οι οποίοι χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει έναν από τους παρακάτω τύπους ή συνδυασμό αυτών:
Η ανομική αφασία (ανομία) είναι αποτέλεσμα βλάβης σε οποιοδήποτε σημείο του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Προκαλεί προβλήματα στην ανεύρεση των κατάλληλων λέξεων στον προφορικό λόγο, και ειδικότερα δυσκολία στην ανεύρεση ουσιαστικών. Διαφέρει από τη δυσκολία πολλών ηλικιωμένων να θυμούνται ονόματα ή τοποθεσίες. «Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται παράξενο, εκτός κι αν η λέξη που δυσκολεύεστε να βρείτε είναι το όνομα του παιδιού ή του/της συζύγου σας. Οι ασθενείς με ανομία δυσκολεύονται να θυμηθούν απλές λέξεις, όπως δέντρο, πεζοδρόμιο, τραπέζι, γραφείο, μολύβι, φλιτζάνι ή σπαράγγι», εξηγεί ο δρ Andrew Budson, νευρολόγος και επικεφαλής του τμήματος Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας στο VA Boston Healthcare System.
Η αφασία Broca οφείλεται σε βλάβη στην περιοχή Broca, η οποία βρίσκεται στον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου. Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για την οργάνωση των λέξεων σε προτάσεις και την αποκωδικοποίηση νοημάτων για την εκφορά προφορικού λόγου. Οι ασθενείς με αφασία τύπου Broca παρουσιάζουν προβλήματα στην παραγωγή (ροή) του λόγου. «Οι ασθενείς γνωρίζουν τι θέλουν να πουν, αλλά αντιμετωπίζουν δυσκολία στην εκφορά του λόγου», λέει ο δρ Budson. «Γενικά, όμως, καταλαβαίνουν τι τους λέτε εσείς».
Η αφασία Wernicke οφείλεται σε βλάβη στην περιοχή Wernicke, η οποία βρίσκεται στον κροταφικό λοβό του εγκεφάλου. Αυτή η περιοχή συνδέει πληροφορίες για την έννοια των λέξεων με τα κέντρα παραγωγής λόγου στην περιοχή Broca. Οι ασθενείς με αφασία Wernicke δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι λένε οι άλλοι. «Μπορεί να έχουν ευφράδεια, αλλά οι λέξεις που εκφέρουν είναι εντελώς ασυνάρτητες», λέει ο δρ Budson. Η αφασία μπορεί να είναι ήπια ή σοβαρή. Σε πολλές περιπτώσεις, παρά την αφασία, η νοημοσύνη δεν επηρεάζεται. Για παράδειγμα, οι ασθενείς με αφασία Broca μπορεί να κατανοούν πλήρως ποιοι είναι, πού βρίσκονται, ποιοι άνθρωποι είναι μαζί τους, τι ημέρα είναι και πώς να ελέγχουν τον τραπεζικό λογαριασμό τους, αλλά δεν μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις τους.
Διάγνωση
Εάν εσείς ή ένα αγαπημένο σας πρόσωπο αντιμετωπίζετε δυσκολία στην ανεύρεση λέξεων, στην ομιλία ή στην κατανόηση του λόγου, συζητήστε με τον γιατρό σας. Ενδεχομένως να σας παραπέμψει σε έναν ειδικό, όπως νευρολόγο ή νευροψυχολόγο, για περαιτέρω αξιολόγηση. «Οι οικογένειες των ασθενών είναι σημαντικό να γνωρίζουν τον τύπο της αφασίας, για να προσαρμόζονται στα δεδομένα και να φροντίζουν για τη σωστή αποκατάσταση ή θεραπεία», λέει ο δρ Budson.
Το τμήμα του εγκεφάλου που έχει υποστεί βλάβη καθορίζει τον τύπο της αφασίας που θα εμφανιστεί.
Θεραπεία
Η λογοθεραπεία βοηθάει τα άτομα με αφασία να μάθουν να επικοινωνούν. Ενδείκνυται περισσότερο για ασθενείς με ήπια προς μέτρια αφασία Broca ή ανομία, επειδή οι ασθενείς με αφασία Wernicke δυσκολεύονται να κατανοήσουν οδηγίες. Οι πιο συχνές στρατηγικές επικοινωνίας είναι οι εξής:
Ερωτήσεις που απαντώνται με «ναι» ή «όχι». Εφόσον οι ασθενείς με αφασία Broca ή ανομία μπορούν να σας κατανοήσουν, κάντε τους ερωτήσεις στις οποίες μπορούν να σας απαντήσουν νεύοντας με το κεφάλι τους καταφατικά ή αρνητικά. Αυτή η στρατηγική συνήθως είναι αποτελεσματική όταν δεν μπορούν να πουν «ναι» ή «όχι».
Χρήση εικόνων. Οι ασθενείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλμπουμ ή μια εφαρμογή με φωτογραφίες που, για παράδειγμα, μπορεί να περιέχουν εικόνες διαφόρων τροφών. Εάν τους ρωτήσετε τι θέλουν για βραδινό, μπορούν να σας δείξουν τις εικόνες που προτιμούν.
Χρήση μελωδιών. Μερικές φορές οι ασθενείς με αφασία Broca μπορούν να τραγουδήσουν λέξεις που δεν μπορούν να εκφέρουν αλλιώς. Το τραγούδι ξεγελάει τον εγκέφαλο «ξεκλειδώνοντας» λέξεις οι οποίες βρίσκονται αποθηκευμένες σε περιοχές που δεν έχουν υποστεί βλάβη. Επομένως, μπορούν να προσπαθήσουν να απαντήσουν τραγουδώντας μια γνωστή μελωδία, όπως το τραγούδι των γενεθλίων.
«Για παράδειγμα, εάν ρωτούσατε τι θα ήθελαν για βραδινό», λέει ο δρ Budson, «θα απαντούσαν μελωδικά τον ρυθμό του τραγουδιού, π.χ. “θέλω κοτόπουλο με ρύζι, θέλω κοτόπουλο με ρύζι” κ.ο.κ. Με αυτόν τον τρόπο πολλοί ασθενείς έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν την αφασία», λέει ο δρ Budson.
Χρήση σημασιολογικά συγγενικών λέξεων. Όταν οι ασθενείς με ανομία δεν μπορούν να θυμηθούν μια λέξη, μαθαίνουν να σκέφτονται συναφείς λέξεις. «Εάν οι ασθενείς θέλουν ένα “φλιτζάνι”, ζητήστε τους να σκεφτούν πράγματα που θυμίζουν το φλιτζάνι, ίσως ποτήρι, κανάτα ή κούπα. Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιείται το δίκτυο του εγκεφάλου με όλες τις λέξεις που σχετίζονται με το φλιτζάνι και τελικά θα τους έρθει στο μυαλό η λέξη “φλιτζάνι”», λέει ο δρ Budson. «Παρεμπιπτόντως, η τεχνική αυτή είναι πολύ χρήσιμη όταν οποιοσδήποτε δυσκολεύεται να σκεφτεί τη σωστή λέξη ή το σωστό όνομα. Δοκιμάστε την».
Η αφασία μπορεί να ξεπεραστεί;
Εάν η αιτία της αφασίας μπορεί να βελτιωθεί, τότε μπορεί και η αφασία. Πολλοί ασθενείς, όμως, θα συνεχίσουν να έχουν έναν βαθμό αφασίας, ειδικά εάν η αιτία είναι μια προϊούσα νόσος του εγκεφάλου, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. «Το σημαντικό είναι εσείς και η οικογένειά σας ή οι φροντιστές σας να μάθετε να τα βγάζετε πέρα λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς σας», λέει ο δρ Budson. «Η αφασία αυξάνει την αίσθηση απομόνωσης. Βρίσκοντας έναν τρόπο επικοινωνίας οι ασθενείς με αφασία μπορούν να παραμένουν δραστήριοι και να αισθάνονται ότι επικοινωνούν με τους άλλους. Όλοι έχουμε αυτή την ανάγκη».
