Τα 102 χρόνια στην πλάτη της Helen Mongelia είναι αποτέλεσμα μιας μυστηριώδους αλχημείας: γενετικοί παράγοντες, περιβαλλοντικοί παράγοντες και παράγοντες του τρόπου ζωής συγκλίνουν προς έναν δρόμο που οδηγεί στη μακροζωία.
Φρέσκες τροφές, διαρκής κίνηση, ψυχική δύναμη και μια οικογένεια γεμάτη από ζώντες συγγενείς συνθέτουν την πολύχρωμη ζωή της αιωνόβιας Helen, η οποία γεννήθηκε το 1919, όταν πρόεδρος στον Λευκό Οίκο ήταν ο Woodrow Wilson. Μια μακροζωία όπως αυτή της κυρίας Mongelia παραμένει εντυπωσιακή, καθώς εκτιμάται ότι μόλις ένα στα 6.000 άτομα στις ΗΠΑ φθάνει σήμερα τα 100, σύμφωνα με την Υπηρεσία των ΗΠΑ για τη Γήρανση. Ακόμα κι έτσι, τα άτομα που ήταν 100 ετών και άνω το 2019 ξεπερνούσαν τις 100.000, αριθμός τριπλάσιος από τον αντίστοιχο του 1980.
Οι επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων αυτών του Χάρβαρντ, μελετούν πυρετωδώς τα άτομα που έχουν φθάσει στη 10η δεκαετία της ζωής τους ή και πιο πάνω, προκειμένου να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που συμβάλλει σε αυτή την εξαιρετικά μακροχρόνια ζωή.
Οι άνθρωποι που αντέχουν μέχρι τόσο μεγάλη ηλικία έχουν συνήθως έναν τρόπο ζωής που τους χαρίζει σφρίγος και διώχνει μακριά τις χρόνιες νόσους που σχετίζονται με την ηλικία, όπως η καρδιοπάθεια, ο καρκίνος και ο διαβήτης. Κατά κανόνα δεν καπνίζουν, δεν είναι παχύσαρκοι και διαχειρίζονται αποτελεσματικά το στρες, σύμφωνα με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH). Στην πλειονότητά τους είναι γυναίκες.
«Δεν περίμενα να ζήσω τόσο πολύ, αυτό είναι σίγουρο», δηλώνει η κυρία Mongelia, που ζούσε ανεξάρτητη έως τα 101 –τότε που σταμάτησε και την οδήγηση– και η οποία εργάζεται με χαρά στο γραφείο αλληλογραφίας της μονάδας υποβοηθούμενης διαβίωσης όπου κατοικεί, στο Κονέκτικατ. «Έχω προσπαθήσει όμως να μην αφήσω τίποτα να με ενοχλήσει πολύ. Έχω δύο υπέροχες κόρες, δύο γαμπρούς και δύο εγγόνια – τι άλλο να ζητήσει κανείς; Αυτοί είναι η ευτυχία μου».
Το κλειδί είναι οι υγιεινές συνήθειες
Η κυρία Mongelia δεν περιόρισε ποτέ τη διατροφή της, έτρωγε κρέας, αλλά απέφευγε τα περισσότερα αλκοολούχα ποτά. Στα πρώτα χρόνια της ζωής της όμως, όταν ήταν το μεσαίο παιδί μιας οικογένειας με 11 παιδιά, το τραπέζι ήταν γεμάτο από φρούτα και λαχανικά, πολλά από τα οποία προέρχονταν από τον κήπο της οικογένειας στο Carbondale, Pa., και φυλάσσονταν σε κονσέρβες, έτσι ώστε να μπορούν να καταναλωθούν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Επιπλέον, η πολύτεκνη αυτή οικογένεια πήγαινε παντού περπατώντας, διανύοντας χιλιόμετρα για να πάει στην εκκλησία, στο σχολείο ή στο παντοπωλείο.
Οι υγιεινές συνήθειες της κυρίας Mongelia συνθέτουν έναν τρόπο ζωής που η επιστήμη αναδεικνύει όλο και περισσότερο ως τον ιδανικό για μακροζωία. Μια νέα μελέτη του Χάρβαρντ, η οποία διήρκεσε 11 χρόνια και περιλάμβανε 2.400 άτομα (μέσος όρος ηλικίας 60 ετών, 55% γυναίκες) δείχνει ότι μια μεσογειακή διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και υγιεινά λιπαρά μπορεί να μειώνει τη φλεγμονή και να προλαμβάνει τη σχετιζόμενη με την ηλικία ευπάθεια, έναν σημαντικό προγνωστικό παράγοντα με αρνητική επίπτωση στην υγεία, που επηρεάζει το 10 έως 15% των ηλικιωμένων.
«Η ευπάθεια είναι κάτι που είναι δύσκολο να οριστεί, αλλά γίνεται εύκολα αντιληπτή. Γενικά, είναι μια κατάσταση αυξημένης ευαλωτότητας», δηλώνει η Courtney Millar, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Marcus Institute for Aging Research (Ινστιτούτο Marcus για την Έρευνα στη Γήρανση) στο Ιατρικό Κέντρο Beth Israel Deaconess, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
Άτομα που ήταν 100 ετών και άνω το 2019 ξεπερνούσαν τις 100.000, αριθμός τριπλάσιος από τον αντίστοιχο του 1980.
«Είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της ευπάθειας, γιατί σχετίζεται με πάρα πολλούς από τους παράγοντες που καθορίζουν τη διάρκεια ζωής κάποιου», παρατηρεί η Millar, μία από τους συγγραφείς της μελέτης, που δημοσιεύθηκε στις 12 Μαΐου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του American Journal of Clinical Nutrition.
Μια άλλη πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι οι νέοι ενήλικες που αρχίζουν να βελτιστοποιούν τη διατροφή τους στην ηλικία των 20 ετών, αφήνοντας κατά μέρος το τυπικό δυτικό μενού και στρεφόμενοι σε περισσότερα προϊόντα ολικής άλεσης, όσπρια και ξηρούς καρπούς, μπορούν να αυξήσουν το προσδόκιμο ζωής τους κατά περισσότερο από μία δεκαετία.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε ηλεκτρονικά στις 8 Φεβρουαρίου 2022 στο PLOS Medicine, διατύπωσε την άποψη ότι, ακόμα και αν κάποιοι ξεκινήσουν αυτές τις διατροφικές αλλαγές στην ηλικία των 60 ετών, μπορούν και πάλι να έχουν μεγάλα οφέλη, με αύξηση του προσδόκιμου ζωής, που για τις γυναίκες φθάνει τα οκτώ χρόνια – οι 80χρονες θα μπορούσαν να κερδίσουν άλλα τρία χρόνια και κάτι.
«Σίγουρα είμαι οπαδός της άποψης ότι η τροφή είναι φάρμακο», δηλώνει η Millar, «και υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που δείχνουν ότι οι διατροφικές επιλογές μπορούν να αυξήσουν τη διάρκεια ζωής».
Τα γονίδια στο προσκήνιο;
Η κυρία Mongelia έχει πολλούς συγγενείς με διάρκεια ζωής μεγαλύτερη από τον μέσο όρο. Παρότι ο πατέρας της, ο οποίος ήταν ανθρακωρύχος, πέθανε από πνευμονοκονίωση στα 78, η μητέρα της έζησε έως τα 93 και πολλά από τα αδέρφια της πρόλαβαν επίσης να μπουν στη 10η δεκαετία της ζωής τους. Δύο αδερφοί της ζουν ακόμη.
Οι έρευνες υποστηρίζουν αυτή τη συσχέτιση: τα αδέρφια και τα παιδιά ανθρώπων που έζησαν πολλά χρόνια έχουν περισσότερες πιθανότητες να ζήσουν επίσης περισσότερο και να παραμείνουν πιο υγιείς σε αυτό το διάστημα, σύμφωνα με το NIH. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 28 Μαΐου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του The Journals of Gerontology, Series A: Biological Sciences and Medical Sciences έδειξε ότι τα παιδιά αυτών που φθάνουν τα 100 φέρουν ένα ιδιαίτερο «γενετικό αποτύπωμα», το οποίο εξηγεί γιατί είναι λιγότερο ευπαθή από τους συνομηλίκους τους που είχαν γονείς οι οποίοι δεν ήταν αιωνόβιοι.
Μπορεί τα γονίδιά μας να είναι ο συνδετικός κρίκος που οδηγεί στη μακροζωία; «Θα έλεγα ότι πρόκειται σίγουρα για έναν συνδυασμό τρόπου ζωής και γενετικών χαρακτηριστικών», δηλώνει η Millar. «Ορισμένοι διατροφικοί παράγοντες, ακόμη και ένα πρόγραμμα άσκησης, μπορούν να τροποποιήσουν τον τρόπο που εκφράζονται τα γονίδιά μας και να επιδράσουν σε όσα συμβαίνουν στον οργανισμό μας. Πρόκειται για ένα “πάντρεμα” που είναι πραγματικά πολύ σημαντικό για την υγεία μας».
Μην παραβλέπετε τη νοοτροπία απέναντι στη ζωή
Παρά τον αγώνα για βιοπορισμό, που την ανάγκασε να εγκαταλείψει το σχολείο στα 16 για να φροντίσει το καινούργιο της αδερφάκι, αλλά και για να δουλέψει σε ένα εργοστάσιο ενδυμάτων –όπου κέρδιζε τρία σεντς για κάθε δέκα κουμπιά που έραβε–, η κυρία Mongelia διατηρεί μια αισιόδοξη στάση ζωής, η οποία ταιριάζει με το σκληραγωγημένο σώμα της. Σήμερα στηρίζεται σε έναν περιπατητήρα και χρησιμοποιεί βοηθήματα ακοής, αλλά το μυαλό της παραμένει κοφτερό. «Συνέχισε απλώς να προχωράς, να προχωράς, να προχωράς και μην τα παρατάς», μας συμβουλεύει.
Πρόσφατη ανάλυση του Χάρβαρντ, η οποία περιλάμβανε σχεδόν 160.000 Αμερικανίδες, συνέδεσε τη θετική στάση με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Η μελέτη αυτή, η οποία δημοσιεύθηκε στις 8 Ιουνίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του Journal of the American Geriatrics Society, ανέλυσε δεδομένα και απαντήσεις σε ερωτηματολόγια από γυναίκες που ήταν ηλικίας 50 έως 79 ετών όταν εντάχθηκαν στη μελέτη τη δεκαετία του 1990. Οι ερευνητές παρακολούθησαν στη συνέχεια την επιβίωση των γυναικών για έως και 26 έτη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το υψηλότερο επίπεδο αισιοδοξίας σχετιζόταν με μεγαλύτερες πιθανότητες της γυναίκας να ζήσει μετά τα 90.
Περίπου το ένα τέταρτο της σχέσης μεταξύ αισιοδοξίας και πιο μακροχρόνιας ζωής μπορεί να αντικατοπτρίζει παράγοντες σχετιζόμενους με την υγεία, όπως η κατανάλωση υγιεινών τροφών, ο έλεγχος του βάρους, η άσκηση και ο περιορισμός του αλκοόλ, δηλώνει μία από τους συγγραφείς της μελέτης, η δρ Hayami Koga, ερευνήτρια και διδακτορική υποψήφια στις επιστήμες υγείας του πληθυσμού στη Σχολή Δημόσιας Υγείας T.H. Chan του Χάρβαρντ.
Τα ευρήματα υποδηλώνουν την αξία που έχει η εστίαση στους θετικούς ψυχολογικούς παράγοντες ως πιθανούς νέους δρόμους για την προαγωγή της μακροζωίας και της υγιούς γήρανσης, δηλώνει η δρ Koga. «Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι αισιόδοξοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να θέτουν στόχους, αλλά και να έχουν την αυτοπεποίθηση ότι θα τους επιτύχουν», προσθέτει.
«Πιστεύω ότι αυτό χαρίζει στους ανθρώπους μεγαλύτερη σιγουριά και τους κάνει να δρουν με τρόπους που οδηγούν σε καλύτερη υγεία».
Συμβουλές για μια πιο μακριά διαδρομή
Ορισμένοι επιστήμονες χρησιμοποιούν τον όρο «βιοεισβολές» («biohacks») για να περιγράψουν τις μικροαλλαγές στις καθημερινές συνήθειες και επιλογές που αποσκοπούν στο να μειώσουν τη φλεγμονή και να αμβλύνουν τις επιπτώσεις της γήρανσης. Πολλές από αυτές τις πρακτικές δεν είναι καινούργιες, αλλά οι ειδικοί του Χάρβαρντ δηλώνουν ότι η σταθερή χρήση τους μπορεί να συμβάλει στη μακροζωία. Κινηθείτε περισσότερο. Η ζωηρή κίνηση έχει συνδεθεί πολλές φορές με χαμηλότερο κίνδυνο για καρδιοπάθεια, διαβήτη, παχυσαρκία και άλλα χρόνια προβλήματα υγείας.
Εξετάστε το ιστορικό της υγείας σας. Μιλήστε με τον γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας για τις παθήσεις σας και για τυχόν νέα συμπτώματα, έτσι ώστε να μπορείτε να τα αντιμετωπίσετε σωστά.
∆οκιμάστε τη διαλείπουσα νηστεία. Η συμπύκνωση των γευμάτων σε ένα διάστημα έξι ή οκτώ ωρών κάθε μέρα ενισχύει τη φυσιολογική διαδικασία του οργανισμού για την απομάκρυνση των κατεστραμμένων κυττάρων και πρωτεϊνών, μειώνοντας έτσι το επίπεδο φλεγμονής. Υιοθετήστε μια φυτοφαγική κατά βάση διατροφή. Τα αντιοξειδωτικά από τα φρούτα και τα λαχανικά και οι ίνες από τα προϊόντα ολικής άλεσης βοηθούν στη μείωση του επιπέδου φλεγμονής. Τα φασόλια, τα ρεβίθια και άλλα όσπρια θεωρήθηκαν βασικός διατροφικός προγνωστικός παράγοντας μακροζωίας σε μια μελέτη που διαπίστωσε ότι μια αύξηση της ημερήσιας κατανάλωσης οσπρίων κατά μόλις 20 γραμμάρια μειώνει τον κίνδυνο θανάτου σε ένα δεδομένο έτος κατά 8%.
Αποκτήστε μια αισιόδοξη στάση ζωής. Καταγράψτε τους στόχους σας για τη ζωή και φανταστείτε ένα μέλλον στο οποίο τους έχετε επιτύχει ή σκεφθείτε κάθε μέρα τρία καλά πράγματα που σας συνέβησαν. Καταγράψτε τα.
