Όταν ο γιατρός σάς ζητά περιστασιακά να κάνετε μια ακτινογραφία ή αξονική τομογραφία (CT), το ενδιαφέρον σας επικεντρώνεται μάλλον στα αποτελέσματα και όχι στην ποσότητα ακτινοβολίας που θα λάβετε. Αν όμως κάνετε πολλές εξετάσεις, μπορεί να αναρωτηθείτε μήπως εκτίθεστε σε υπερβολικά πολλή ακτινοβολία και πώς αυτό θα μπορούσε να σας επηρεάσει.
Ο προβληματισμός σχετικά με την έκθεση στην ακτινοβολία αφορά τον αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου τα επόμενα χρόνια. Η ιονίζουσα ακτινοβολία από εξετάσεις όπως οι ακτινογραφίες ή οι αξονικές τομογραφίες μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους ιστούς του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του κυτταρικού DNA.
«Όταν το DNA υφίσταται βλάβη, προκαλούνται μεταλλάξεις. Κάποιες από αυτές επιδιορθώνονται από τα κύτταρά μας, αλλά κάποιες άλλες ξεφεύγουν από τους μηχανισμούς επιδιόρθωσης. Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι μεταλλάξεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ταχύτατη και ανεξέλεγκτη διαίρεση των κυττάρων», εξηγεί ο δρ Mark Hammer, ακτινολόγος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. «Εάν προκληθεί καρκίνος, θα μπορούσαν να περάσουν 10 ή 20 χρόνια έως ότου γίνει εμφανής».
Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος;
Υπάρχουν πολύ περιορισμένα δεδομένα για τη σύνδεση ανάμεσα στις διαγνωστικές εξετάσεις και στη μελλοντική ανάπτυξη καρκίνου.
Κάποιες παλαιότερες μελέτες παρατήρησης εκτιμούσαν ότι 1,5 έως 2% των καρκίνων στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποδοθούν στις αξονικές τομογραφίες (περίπου 29.000 νέα περιστατικά κατ’ έτος και 15.000 θάνατοι).
Η εκτίμηση αυτή, όμως, βασιζόταν στην ποσότητα ακτινοβολίας που εξέπεμπαν τα παλαιότερα μηχανήματα διαγνωστικής απεικόνισης. «Τα τελευταία 10-15 χρόνια, έχουμε καταφέρει να μειώσουμε τις δόσεις ακτινοβολίας σε όλους τους τύπους απεικονιστικών εξετάσεων, χάρη στις εξελίξεις που έχουν σημειωθεί στην τεχνολογία, στις κάμερες και στην ηλεκτρονική επεξεργασία», παρατηρεί ο δρ Hammer. Αυτό μειώνει περαιτέρω τον ήδη μικρό κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου από τις διαγνωστικές απεικονιστικές εξετάσεις.
Για παράδειγμα, η ποσότητα ακτινοβολίας από μια ακτινογραφία χεριού ή ποδιού ισοδυναμεί με περίπου τρεις ώρες έκθεσης στη φυσική ακτινοβολία του περιβάλλοντος (βλ. «Έκθεση σε ακτινοβολία»).
Ο κίνδυνος επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως οι εξής:
Ποικίλοι στόχοι. Οι δέσμες ακτινοβολίας που κατευθύνονται προς διαφορετικά σημεία του σώματος στην πάροδο των ετών δεν αθροίζονται για να προκαλέσουν σωρευτικό κίνδυνο. «Ανησυχία προκαλείται από την επαναλαμβανόμενη έκθεση των ίδιων κυττάρων, όχι από την έκθεση του καρπού για μια ακτινογραφία, του κεφαλιού για μια αξονική τομογραφία ή της σπονδυλικής στήλης και του ισχίου για μια μέτρηση οστικής πυκνότητας», επισημαίνει ο δρ Hammer.
Ηλικία. Η ακτινοβολία είναι πιο επικίνδυνη για τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους, που εμφανίζουν αυξημένη κυτταρική διαίρεση από ό,τι τα πιο ηλικιωμένα άτομα και έχουν περισσότερα έτη ζωής μπροστά τους στα οποία θα μπορούσε να αναπτυχθεί καρκίνος.
«Ακόμη όμως και αν είστε 60-70 ετών, υπάρχει χρόνος για την ανάπτυξη καρκίνου. Μετά την ηλικία των 70 ετών, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου από τις εξετάσεις είναι πολύ μικρός. Δεν θα ανησυχούσα γι’ αυτόν», δηλώνει ο δρ Hammer.
Για άτομα 70 ετών και άνω
Μια διαγνωστική εξέταση μία στο τόσο παρέχει κρίσιμες πληροφορίες που κατευθύνουν τη θεραπεία και δεν θεωρείται ότι δημιουργεί ιδιαίτερο κίνδυνο για καρκίνο. Οι συχνές όμως διαγνωστικές εξετάσεις μπορεί να αυξήσουν ελαφρώς τον κίνδυνο καρκίνου και η αναγκαιότητά τους θα πρέπει να σταθμίζεται προσεκτικά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επαναλαμβανόμενες εξετάσεις αξίζουν τον κίνδυνο. Για παράδειγμα: «Υπάρχει σαφές όφελος από τη διενέργεια αξονικής τομογραφίας σε ένα άτομο με καρκίνο κάθε μερικούς μήνες προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η χημειοθεραπεία λειτουργεί ή από την προληπτική ετήσια εξέταση ενός πρώην καπνιστή για καρκίνο του πνεύμονα», δηλώνει ο δρ Hammer.
Ωστόσο, οι μη απαραίτητες διαγνωστικές εξετάσεις –οι οποίες μπορεί να αποτελούν περίπου το ένα τρίτο των συνολικών αξονικών τομογραφιών– θα πρέπει να αποφεύγονται.
«Οι ειδικοί συμφωνούν ότι δεν υπάρχει ασφαλές όριο ακτινοβολίας και ότι οι αυξανόμενες ποσότητες ακτινοβολίας οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο καρκίνου», παρατηρεί ο δρ Hammer.
«Κάθε φορά που ο γιατρός σας ζητά μια εξέταση, θα πρέπει να τον ρωτάτε τι περιμένει να δείξει η εξέταση, τι θα κάνει ο γιατρός με τις πληροφορίες που θα λάβει και κατά πόσο θα επηρεάσουν τη θεραπεία, τι μπορεί να γίνει για να μειωθεί η δόση της ακτινοβολίας και κατά πόσο υπάρχουν άλλες εξετάσεις διαθέσιμες».
Έκθεση σε ακτινοβολία
Κάθε μέρα βρισκόμαστε εκτεθειμένοι στη φυσική ακτινοβολία. Ακτινοβολία υπάρχει στον αέρα, στις πέτρες, στο έδαφος, στο νερό, ακόμη και στις τροφές και στα ποτά που καταναλώνουμε. Μέσα σε ένα έτος, ο μέσος άνθρωπος εκτίθεται σε περίπου 3 χιλιοστοσίβερτ (millisievert, mSv) αυτής της ακτινοβολίας περιβάλλοντος.
Η ακτινοβολία που «ταξιδεύει» μέσω του αέρα και διεισδύει στους ιστούς (ιονίζουσα ακτινοβολία) χρησιμοποιείται για ιατρικούς σκοπούς: ακτινογραφίες, εξετάσεις οστικής πυκνότητας, οδοντιατρικές ακτινογραφίες, αξονική τομογραφία (CT) και τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων – αξονική τομογραφία (PET/CT).
Οι δόσεις ιονίζουσας ακτινοβολίας στις διάφορες εξετάσεις ποικίλλουν. Μερικά παραδείγματα είναι τα εξής:
– 0,001 mSv σε μια εξέταση οστικής πυκνότητας,
– 0,005 mSv σε μια ακτινογραφία δοντιών,
– 0,4 mSv σε μια μαστογραφία,
– 0,1 mSv σε μια ακτινογραφία θώρακος,
– 1,5 mSv σε μια αξονική τομογραφία για καρκίνο του πνεύμονα,
– 2,1 mSv σε μια αξονική τομογραφία κεφαλής,
– 12 mSv σε μια στεφανιογραφία,
– 16 mSv σε μια αξονική τομογραφία κοιλίας και πυέλου με σκιαγραφικό,
– 25 mSv σε μια τομογραφία PET/CT.
Οι δόσεις μπορεί να είναι χαμηλότερες, ανάλογα με το απεικονιστικό κέντρο που πραγματοποιεί την εξέταση.
