Όλοι μας έχουμε απομονωθεί από πολλούς συγγενείς και φίλους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Εάν δυσκολεύεστε περισσότερο να θυμηθείτε κάποια πράγματα ή να επεξεργαστείτε πληροφορίες από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, μπορεί να εμφανίζετε μια παρενέργεια της απομόνωσης.
«Είναι κάτι που παρατηρώ στην κλινική πράξη. Ορισμένοι άνθρωποι ήταν καλά πριν από την πανδημία και τώρα εμφανίζουν ταχύτερη έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας τους», λέει ο δρ Joel Salinas, νευρολόγος ειδικός στη συμπεριφορά και μέλος του διδακτικού προσωπικού του Κέντρου Πληθυσμιακών και Αναπτυξιακών Μελετών του Χάρβαρντ.
Ο δρ Salinas επισημαίνει ότι δεν έχουμε ακόμη πολλά στοιχεία που να υποστηρίζουν μια σαφή συσχέτιση μεταξύ του αποκλεισμού σε μια πανδημία και της μεταβολής της μνήμης ή των νοητικών ικανοτήτων.
Μια μικρή μελέτη του 2020 διαπίστωσε ότι 60% των ατόμων με ήπια έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας ή νόσο Αλτσχάιμερ παρουσίασαν επιδείνωση της γνωστικής λειτουργίας και παραλήρημα κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού (lockdown).
Ωστόσο, η διασύνδεση μεταξύ απομόνωσης και έκπτωσης της γνωστικής λειτουργίας είναι κάτι παραπάνω από απλή εικασία.
Κίνδυνοι της απομόνωσης
Η απομόνωση (και άρα ο αποκλεισμός της κοινωνικής επαφής) αποτελούσε πρόβλημα για τους ηλικιωμένους πολύ πριν από το ξεκίνημα της πανδημίας.
Οι συνθήκες της ζωής –όπως το να ζει κανείς μακριά από φίλους και συγγενείς, η απώλεια ενός συντρόφου ή η απώλεια της ικανότητας οδήγησης– συχνά δημιουργούν αναπάντεχες καταστάσεις κατά τις οποίες βρίσκεται κανείς απομονωμένος. Αυτό θέτει μερικές φορές σε κίνδυνο την υγεία μας.
«Σε μελέτες του πληθυσμού, η απομόνωση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας, αν και δεν είναι σαφές πόσο υψηλός είναι ο κίνδυνος», επισημαίνει ο δρ Salinas.
«Σε πειραματόζωα, η απομόνωση έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί συρρίκνωση του εγκεφάλου και μεταβολές του εγκεφάλου παρόμοιες με εκείνες που θα βλέπαμε σε νόσο Αλτσχάιμερ – μειωμένες συνάψεις εγκεφαλικών κυττάρων και μειωμένο επίπεδο του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα, ο οποίος είναι σημαντικός για τον σχηματισμό, τη διασύνδεση και την επιδιόρθωση των εγκεφαλικών κυττάρων».
Η απομόνωση συνδέεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο για καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο, χρόνια φλεγμονή, κατάθλιψη, άγχος, αντιληπτό στρες και μοναξιά.
Εκείνοι που νιώθουν μοναξιά (αποσύνδεση από τους άλλους) έχει αποδειχθεί ότι εμφανίζουν ταχύτερο ρυθμό έκπτωσης της γνωστικής λειτουργίας από ό,τι άτομα που δεν νιώθουν μοναξιά. Η μοναξιά συνδέεται επίσης με κίνδυνο απώλειας της ικανότητας αυτοεξυπηρέτησης και πρόωρου θανάτου.
Ποια είναι η συσχέτιση;
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς γιατί το να είναι κανείς απομονωμένος μερικές φορές οδηγεί σε έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας. Μεταξύ των πιθανών λόγων περιλαμβάνονται:
– η έλλειψη πρόσβασης σε καίριας σημασίας πόρους ή σε βοήθεια στις καθημερινές ανάγκες,
– η μείωση των ερεθισμάτων της νοητικής δραστηριότητας που μπορεί να προκύψουν από την κοινωνική αλληλεπίδραση,
– η μείωση της κοινωνικής υποστήριξης.
«Η επικοινωνία με άλλους για συναισθηματική υποστήριξη ή για να μας ακούσουν φαίνεται να έχει ένα προστατευτικό αποτέλεσμα για την υγεία του εγκεφάλου – αυξημένο επίπεδο του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα και μειωμένο κίνδυνο άνοιας ή εγκεφαλικού», λέει ο δρ Salinas.
Κατά την πανδημία, είναι πιθανό να βιώνετε επίσης υψηλό επίπεδο στρες, το οποίο μπορεί να επηρεάζει τις ικανότητες επεξεργασίας του εγκεφάλου σας. «Δεν είμαστε καλοί στο να διατηρούμε τη συγκέντρωσή μας όταν υπάρχει κίνδυνος», εξηγεί ο δρ Salinas. «Βρισκόμαστε διαρκώς στην κατάσταση “πάλης ή φυγής”».
Εάν μέλη της οικογένειάς σας παρατηρούν ότι ίσως παρουσιάζετε μεταβολές της γνωστικής λειτουργίας, ο δρ Salinas λέει ότι μπορεί να πρόκειται για ένα καινούργιο πρόβλημα ή ότι μπορεί απλώς να περνάτε περισσότερο χρόνο μαζί τους και να παρατηρούν αλλαγές που ήδη είχαν συντελεστεί πριν από την πανδημία.
Τι μπορείτε να κάνετε
Εάν αισθάνεστε ότι οι μεταβολές της γνωστικής λειτουργίας που εμφανίζετε μπορεί να είναι αποτέλεσμα της απομόνωσης, επιδιώξτε να επικοινωνήσετε με τους άλλους. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο στη διάρκεια της πανδημίας, αλλά υπάρχουν αρκετές επιλογές που θα σας βοηθήσουν.
Χρησιμοποιήστε βίντεο ή εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης. Σας δίνουν τη δυνατότητα να δείτε και να συνομιλήσετε (chat) με φίλους ή να συναντήσετε άτομα με τα οποία μοιράζεστε τα ίδια ενδιαφέροντα, σε ένα διαδικτυακό μάθημα ή σύλλογο.
«Εάν δεν είστε εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, αναλάβετε να βρείτε κάποιον που θα σας τη μάθει», συμβουλεύει ο δρ Salinas.
Σηκώστε το τηλέφωνο. Επανασυνδεθείτε με παλιούς φίλους. «Έρευνες υποστηρίζουν ότι τα τηλεφωνήματα μπορούν να είναι εξίσου βοηθητικά όπως μια διαδικτυακή συνομιλία ή μια συνάντηση από κοντά», λέει ο δρ Joel Salinas.
Εγγραφείτε σε μια υπηρεσία «φιλικών κλήσεων». Πολλά κέντρα ηλικιωμένων στις ΗΠΑ προσφέρουν μια τηλεφωνική υπηρεσία «φιλικών κλήσεων», η οποία σας βρίσκει έναν κατάλληλο εθελοντή, ο οποίος θα σας καλεί για να συζητάτε. (Στην Ελλάδα, τέτοιες υπηρεσίες συχνά προσφέρουν οι δήμοι.)
Καλέστε μια «γραμμή βοήθειας». Στις ΗΠΑ, το Ινστιτούτο Γήρανσης διαθέτει μια δωρεάν 24ωρη «Γραμμή Φιλίας», το προσωπικό της οποίας αποτελείται από επαγγελματίες και εκπαιδευμένους εθελοντές που είναι σε θέση να συνομιλήσουν φιλικά ή να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη σε ηλικιωμένους.
Στην Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Τηλεφωνική Γραμμή 116123 παρέχει ψυχολογική υποστήριξη σε ηλικιωμένους.
Θα βελτιωθούν οι νοητικές μου ικανότητες;
«Εάν η λιγοστή κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ο λόγος για τον οποίο η μνήμη και η γνωστική σας λειτουργία ήταν θολές, τότε πιστεύω πως είναι πιθανό η κατάσταση να αντιστραφεί όταν αυξήσετε την κοινωνική σας αλληλεπίδραση», λέει ο δρ Salinas.
Όμως, εάν ανησυχείτε για τη μνήμη σας, αναφέρετέ το στον γιατρό σας. Μπορεί ένας έλεγχος να αρκεί για να σας καθησυχάσει.
