Οι συναισθηματικές ενδείξεις του άγχους –νευρικότητα, ανησυχία, αφηρημάδα, σφιγμένη γνάθος– παρουσιάζονται σχεδόν πάντοτε μαζί με σωματικά συμπτώματα, όπως ξηροστομία, ναυτία ή εφίδρωση στα χέρια, τα οποία στη συνέχεια μεγεθύνουν τα συναισθήματα άγχους.
Όταν όμως το άγχος ξεπερνά ένα όριο –διαφορετικό για κάθε άτομο–, οι καθημερινοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι δυνατόν να μεταφραστούν σε σωματικά συμπτώματα που προκαλούν αναστάτωση, δυσκολεύοντας την ανταπόκριση στην καθημερινή ρουτίνα.
Το βαθύ άγχος μπορεί να προκαλέσει από ζάλη και διάρροια μέχρι πανικό, με την αίσθηση ότι η καρδιά χτυπάει δυνατά κόβοντας την αναπνοή σας. «Εάν νιώθετε τάση για λιποθυμία, ταχυκαρδία και σφίξιμο στο στήθος, όλα αυτά συμβάλλουν στην αίσθηση ότι κάτι τρομερό πρόκειται να συμβεί», λέει η Jacqueline Bullis, βοηθός ψυχολόγος στο Τμήμα Κατάθλιψης και Αγχωδών Διαταραχών στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ McLean Hospital.
«Όμως, το πρόβλημα δεν είναι τα σωματικά συμπτώματα», λέει η Bullis. «Στην πραγματικότητα είναι το πώς ανταποκρινόμαστε σε αυτά. Θέλουμε οι πάσχοντες να μάθουν ότι αυτές οι δυσάρεστες σωματικές αισθήσεις δεν είναι επικίνδυνες και ότι μπορούν να μάθουν τρόπους να τις αντιμετωπίζουν».
Όταν εμφανίζεται ο πανικός
Το άγχος αυτό καθαυτό μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο κάτω από τις σωστές συνθήκες – κινητοποιώντας μας, για παράδειγμα, ώστε να βεβαιωθούμε ότι είμαστε προετοιμασμένοι για μια σημαντική παρουσίαση στη δουλειά. «Όταν βρίσκεται στο σημείο της χρυσής τομής, όπου δεν είναι ούτε υπερβολικά έντονο ούτε πολύ χαμηλό, το άγχος μάς κινητοποιεί», λέει η Bullis. «Εάν δεν είχαμε ποτέ άγχος, δεν θα φέρναμε τίποτα εις πέρας».
Οι ακραίες σωματικές αισθήσεις, ωστόσο, προέρχονται από την απόκριση «πάλης ή φυγής» του οργανισμού. Σε αυτές τις στιγμές μπορεί να αντιδράσουμε με τον ίδιο τρόπο σε κάτι που αντιλαμβανόμαστε ως απειλή (για παράδειγμα, το να μιλήσουμε μπροστά σε κοινό) όπως θα αντιδρούσαμε απέναντι σε έναν πραγματικό κίνδυνο (για παράδειγμα, απέναντι σε κάποιον που έχει παραβιάσει το σπίτι μας).
Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης άγχους, τα συμπτώματα μπορεί να γίνουν τόσο δραματικά, που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι παθαίνουν καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό. «Άτομα με σοβαρές κρίσεις άγχους, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, νιώθουν ότι πρόκειται να πεθάνουν», λέει ο δρ Arthur Barsky, ψυχίατρος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. «Βιώνουν την κρίση σαν επικείμενο επείγον ιατρικό περιστατικό παρά σαν άγχος, κάτι που τους κάνει να ανησυχούν ακόμη περισσότερο. Μετατρέπεται σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
Καθημερινοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι δυνατόν να μεταφραστούν σε σωματικά συμπτώματα, δυσκολεύοντας την ανταπόκριση στην καθημερινή ρουτίνα.
Πάντοτε πρέπει να ζητάτε τη συμβουλή γιατρού για οποιοδήποτε δυνητικά επικίνδυνο σύμπτωμα, όπως ο πόνος στο στήθος ή η δύσπνοια, ώστε να βεβαιωθείτε ότι το άγχος είναι πραγματικά η βαθύτερη αιτία. Αλλά αφού αυτό αποδειχθεί, το επόμενο που έχετε να κάνετε είναι να μάθετε πώς να αντιδράτε σε καταστάσεις που γνωρίζετε ότι θα ενεργοποιήσουν το δικό σας «κουμπί πανικού». Πολλοί αποφεύγουν τα συνήθη σενάρια και απομακρύνονται από δυσάρεστες συναναστροφές, προκειμένου να σταματήσουν την κρίση άγχους πριν από το ξεκίνημά της – όμως στην πορεία περιορίζουν τη ζωή τους. Αυτή είναι η λανθασμένη προσέγγιση, λένε οι ειδικοί του Χάρβαρντ.
ΓΣΘ: Ο χρυσός κανόνας
Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος για να ξεπεράσετε το σοβαρό άγχος; Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία – ΓΣΘ (Cognitive behavioral therapy – CBT) θεωρείται ο χρυσός κανόνας και είναι αποτελεσματική σε πολλές περιπτώσεις.
Συχνά, οι πάσχοντες περιμένουν υπερβολικά πολύ καιρό –ακόμη και δεκαετίες– με αποτέλεσμα να ξαφνιάζονται από το πόσο γρήγορα μπορούν να ανακτήσουν τον έλεγχο των συμπτωμάτων με τη βοήθεια της ΓΣΘ, λέει η Bullis. Συνήθως χρειάζονται τέσσερις με έξι μήνες για να φανούν τα αποτελέσματα.
Σε μια μορφή της ΓΣΘ, τη θεραπεία έκθεσης, καλείστε να συμμετέχετε σε δραστηριότητες σχεδιασμένες να επιφέρουν δυσάρεστες σωματικές αισθήσεις, που προκαλούν λαχάνιασμα ή στιγμιαίο αίσθημα πανικού. «Θα έρθετε αντιμέτωπες με πράγματα τα οποία έχετε κατορθώσει να αποφεύγετε», λέει η Bullis.
«Όσο περισσότερο το κάνετε, τόσο το συνηθίζετε. Είναι κατά κάποιον τρόπο σαν ένα εμβόλιο: εκθέτοντας επανειλημμένα και εκούσια τον εαυτό σας σε αυτές τις τρομακτικές σωματικές αισθήσεις, μπορείτε να μειώσετε τον αντίκτυπο που έχουν πάνω σας σε πραγματικές καταστάσεις».
Βραχείας δράσης φάρμακα, όπως οι β-αποκλειστές ή οι βενζοδιαζεπίνες, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν στο άγχος καταστάσεων ώστε να καταπραΰνουν ακραίες σωματικές αντιδράσεις. Ωστόσο, «το πρόβλημα με αυτά τα φάρμακα είναι ότι ενδέχεται να ενισχύσουν την ιδέα ότι τα συμπτώματα αυτά είναι επικίνδυνα», λέει η Bullis. «Επίσης, σε πολλούς ανθρώπους δεν αρέσει να βασίζονται σε κάτι που τους βοηθά να τα βγάλουν πέρα».
Σε σοβαρά περιστατικά μπορεί να απαιτείται ένας συνδυασμός θεραπειών. Η Bullis συνιστά να αναζητήσετε έναν ψυχοθεραπευτή εκπαιδευμένο στη ΓΣΘ και να τον/την ρωτήσετε τι είδους μεθόδους θα εφάρμοζε στη δική σας θεραπεία. Για να βρείτε έναν εξειδικευμένο θεραπευτή, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εργαλεία αναζήτησης στο διαδίκτυο – στις ΗΠΑ διατίθενται εργαλεία από την Ένωση Συμπεριφορικών και Γνωσιακών Θεραπειών (Association for Behavioral and Cognitive Therapies) στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.abct.org, όπου θα βρείτε το κουμπί “Find a CBT therapist”, και από την Αμερικανική Ένωση για το Άγχος και την Κατάθλιψη (Anxiety and Depression Association of America) στο www.adaa.org, στην καρτέλα “Find help”.
