Κάποια στιγμή τα τελευταία τρία χρόνια, πολλές από εμάς σταθήκαμε μπροστά στον πάγκο της κουζίνας ή του μπάνιου για να πάρουμε ρινικό ή φαρυγγικό δείγμα και να περιμένουμε να περάσουν τα λεπτά για να μάθουμε αν είχαμε Covid-19.
Και αυτό το καταφέραμε με αυτοδιαγνωστικά τεστ που παρέχουν γρήγορα αποτελέσματα (rapid tests) – μια καινοτομία που έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε την υγεία μας. Αυτή η συλλογική εμπειρία της πανδημίας μετέτρεψε τα σπίτια μας σε μικρά διαγνωστικά εργαστήρια.
Αλλά μας έκανε επίσης να συνειδητοποιήσουμε τα οφέλη των αυτοδιαγνωστικών τεστ για παθήσεις που ίσως να προσδιορίσουν το πώς θα κινηθούμε στο άμεσο μέλλον, όπως π.χ. να απομονωθούμε ώστε να αποφύγουμε να μολύνουμε άλλα άτομα, ή ακόμη και να επηρεάσουν αποφάσεις για την υγεία μας μακροπρόθεσμα.
Μια νέα δημοσκόπηση σε αντιπροσωπευτικό δείγμα που πραγματοποιήθηκε σε εθνικό επίπεδο στις ΗΠΑ, δείχνει ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τουλάχιστον ένα είδος αυτοδιαγνωστικού τεστ υγείας. Η έρευνα, τμήμα της Εθνικής Έρευνας για την Υγιή Γήρανση του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, συμπεριέλαβε 2.163 ενήλικες από 50 έως 80 ετών, οι οποίοι απάντησαν στο ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτύου ή τηλεφωνικά τον Ιούλιο του 2022.
Τα rapid tests για Covid-19 είναι βέβαιο ότι άλλαξαν την προθυμία μας για αυτοδιαγνωστικά τεστ. Αυτός ο τύπος διαγνωστικού ελέγχου, όμως, ήταν διαθέσιμος εδώ και δεκαετίες, με την ποικιλία και την αξιοπιστία των τεστ σαφώς να αυξάνεται. Θυμάστε τα τεστ εγκυμοσύνης, όπου έπρεπε να ουρήσετε σε μια λωρίδα για να πάρετε απάντηση; Τώρα μπορείτε να λάβετε απαντήσεις για το DNA σας, να εντοπίσετε λοιμώξεις του ουροποιητικού ή σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ), να προβλέψετε την ωορρηξία και να μάθετε εάν βρίσκεστε στην κλιμακτήριο. Μπορείτε να μετρήσετε το επίπεδο της χοληστερόλης και του σακχάρου, να πάρετε πληροφορίες για διατροφικές αλλεργίες και να ανιχνεύσετε συμπτώματα καρκίνου του παχέος εντέρου.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις δεκάδες παθήσεις που μπορούν να ανιχνεύσουν, να διαγνώσουν ή να παρακολουθήσουν. Αλλά ορισμένα αυτοδιαγνωστικά τεστ παρουσιάζουν ξεκάθαρα μειονεκτήματα. «Νομίζω ότι αυτά τα τεστ μπορούν να είναι χρήσιμα, αλλά πρέπει να αναγνωρίζουμε τους περιορισμούς τους», λέει ο δρ Daniel Sands, γιατρός πρωτοβάθμιας περίθαλψης στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Beth Israel Deaconess Medical Center. «Στην ανθρώπινη βιολογία, η περισσότερη πληροφορία δεν είναι πάντα καλύτερη – εκτός κι αν η πληροφορία είναι απολύτως αξιόπιστη, και τα περισσότερα τεστ δεν είναι».
Αξιοποιήσιμα αποτελέσματα
Είναι αρκετά απλό να προμηθευτεί κανείς ένα αυτοδιαγνωστικό τεστ, καθώς υπάρχει ποικιλία συσκευασιών σε φαρμακεία και διαδικτυακά καταστήματα. Πολλά είναι διαθέσιμα χωρίς ιατρική συνταγή, ενώ για άλλα απαιτείται συνταγογράφηση. Τα περισσότερα προϋποθέτουν τη λήψη δείγματος ενός σωματικού υγρού (σάλιου, βλέννας, αίματος ή ούρων) και την εφαρμογή του στα υλικά της συσκευασίας. Κάποια τεστ δίνουν αμέσως αποτελέσματα, ενώ άλλα πρέπει να αποσταλούν σε εργαστήριο.
Η άνεση είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά τους, καθώς οι ενδιαφερόμενοι αποφεύγουν τα χρονοβόρα ιατρικά ραντεβού. Σχεδόν το 75% όσων ερωτήθηκαν στο πλαίσιο της Εθνικής Έρευνας για την Υγιή Γήρανση είπαν ότι θεωρούν τα αυτοδιαγνωστικά τεστ πιο βολικά από τις εξετάσεις που κάνουν μέσω του γιατρού τους.
Πρέπει να γίνει κατανοητό πως το γεγονός ότι έχετε υψηλό κίνδυνο για μια νόσο δεν σημαίνει πως θα αρρωστήσετε οπωσδήποτε.
Ορισμένα τεστ –αν και όχι όλα– παρέχουν πρακτικές πληροφορίες, ιδίως για άτομα που δεν έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη ή είναι ανασφάλιστα. Ιδανικά, τα τεστ λειτουργούν υποστηρικτικά στην ενεργό φροντίδα υγείας, ενθαρρύνοντας τους ασθενείς να λάβουν νωρίτερα θεραπεία, λέει ο δρ Sands. Ξεχωρίζει ως ιδιαίτερα αξιόλογα τα αυτοδιαγνωστικά τεστ εγκυμοσύνης, τα τεστ για ουρολοιμώξεις και ΣΜΝ. «Εάν αισθάνεστε άβολα να εξεταστείτε για ένα ΣΜΝ, θα προτιμούσα να λάβετε αυτή την πληροφορία κατ’ ιδίαν και στη συνέχεια να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας για την αντιμετώπιση της πάθησης», σημειώνει.
«Η γνώση είναι δύναμη και είναι καλό να έχετε αυτή την πληροφορία, κυρίως όταν μπορεί να μεταφραστεί σε δράση», προσθέτει ο δρ Sands. «Πράγματι, όταν δεν είναι δυνατό να δούμε τους ασθενείς διά ζώσης, όπως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα αυτοδιαγνωστικά τεστ μπορούν να αποτελέσουν μέρος των συστάσεών μας ώστε να προσδιορίσουμε τι μπορεί να τους συμβαίνει».
Ζητήματα ακριβείας
Ωστόσο, ορισμένα αυτοδιαγνωστικά τεστ μπορεί απλώς να θολώνουν τα νερά. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα τεστ που αναλύουν το DNA σας και απαντούν σε ερωτήματα σχετικά με την καταγωγή σας, αλλά ενδεχομένως να υποδεικνύουν τον κίνδυνο που διατρέχετε να εμφανίσετε διάφορους τύπους καρκίνου ή άλλα σοβαρά νοσήματα. Τα γενετικά τεστ είναι δημοφιλή στους ασθενείς του δρος Sands «και αποτελούν αφορμή για ενδιαφέρουσες συζητήσεις σχετικά με το τι σημαίνουν και τι μπορεί να κάνει κανείς με αυτές τις πληροφορίες», αναφέρει. Μπορεί όμως να βρίθουν προβλημάτων.
«Πρέπει να γίνει κατανοητό πως το γεγονός ότι έχετε υψηλό κίνδυνο για μια νόσο δεν σημαίνει πως θα αρρωστήσετε οπωσδήποτε», λέει. «Επίσης, όταν μαθαίνετε ότι ανήκετε σε μια ομάδα υψηλότερου κινδύνου, ανοίγετε το κουτί της Πανδώρας». Υπάρχει η πιθανότητα να σας προκαλέσει άγχος για την υπόλοιπη ζωή σας». Μπορεί επίσης να διατρέχετε κίνδυνο για παθήσεις για τις οποίες δεν υπάρχουν καν αποτελεσματικές διαγνωστικές εξετάσεις.
Τα αποτελέσματα των τεστ αυτοδιάγνωσης μπορεί επίσης να μην είναι ακριβή και ίσως να έχουν σοβαρές επιπτώσεις. Εξαιτίας μιας λανθασμένης διάγνωσης, μπορεί να επιλέξουμε να υποβληθούμε άσκοπα –ή να παραλείψουμε– ακριβές ή επικίνδυνες θεραπείες, είτε φαρμακευτικές είτε επεμβατικές. Μια μικρή μελέτη ασθενών που υποβάλλονταν σε αυτοδιαγνωστικά τεστ τα οποία ελέγχονταν και από εργαστήριο, έδειξε πως τέσσερις στους δέκα έλαβαν ψευδώς θετικά αποτελέσματα, που σημαίνει ότι δεν είχαν την πάθηση που έδειχνε το τεστ, σύμφωνα με μια ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2020 στο επιστημονικό περιοδικό Archives of Pathology and Laboratory Medicine.
«Το πρόβλημα με ένα ψευδώς θετικό αποτέλεσμα είναι ότι αυξάνει το επίπεδο του άγχους σας, αλλά παράλληλα αναγκάζει τους γιατρούς να συστήσουν επιπρόσθετες εξετάσεις ώστε να διερευνήσουν αυτό το αποτέλεσμα», λέει ο δρ Sands. «Και αυτές οι επιπλέον εξετάσεις μπορεί να είναι πιο ακριβές, πιο παρεμβατικές ή υψηλότερου κινδύνου».
Ορισμένοι ίσως μπουν στον πειρασμό να κρατήσουν τα αποτελέσματα των αυτοδιαγνωστικών τεστ κρυφά, θέτοντας τον εαυτό τους ακόμη και σε κίνδυνο. Παρότι το 92% των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων στην Εθνική Έρευνα για την Υγιή Γήρανση συμφώνησαν ότι τα αποτελέσματα θα πρέπει να γνωστοποιούνται σε έναν γιατρό, μόνο το 55% εκείνων που χρησιμοποίησαν τα αυτοδιαγνωστικά τεστ για λοίμωξη εκτός της Covid-19 μοιράστηκαν τα αποτελέσματα με τον γιατρό τους πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε κάτω από έναν στους δέκα όσον αφορά τα άτομα που χρησιμοποίησαν γενετικά τεστ.
Τα αυτοδιαγνωστικά τεστ μπορεί να είναι ακριβά, κάτι που αποτελεί ακόμα έναν λόγο να συζητήσετε με τον γιατρό σας. Ο/η γιατρός έχει τη δυνατότητα να εγκρίνει εξετάσεις που καλύπτει η ασφάλειά σας, «επομένως, σας εξυπηρετεί περισσότερο να απευθυνθείτε πρώτα στον γιατρό σας», λέει ο δρ Sands.
«Πολλοί μπορεί να έρχονται σε δύσκολη θέση λέγοντας στον γιατρό τους ότι κάνουν αυτοδιαγνωστικές εξετάσεις, αλλά δεν θα έπρεπε», προσθέτει. «Ίσως με πείτε παλιομοδίτη, αλλά πραγματικά πιστεύω ότι ο γιατρός σας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας θα πρέπει να είναι ο έμπιστος σύμβουλός σας για την υγεία σας. Εάν κάνετε κάτι που σχετίζεται με την υγεία σας, όπως ένα τεστ, θα πρέπει να το μοιράζεστε με τον γιατρό σας».
Αξιοποιήστε στο έπακρο τα αυτοδιαγνωστικά τεστ
Παρότι τα τεστ αυτοδιάγνωσης συνοδεύονται από σαφείς οδηγίες, πολλοί είναι αυτοί που τα εκτελούν με λανθασμένο τρόπο, θέτοντας εν αμφιβόλω την ακρίβεια του αποτελέσματος, λέει η δρ Lynne Uhl, διευθύντρια του Τμήματος Εργαστηριακής Ιατρικής και Μεταγγίσεων στο Beth Israel Deaconess Medical Center.
«Συχνά αναρωτιέμαι: Υπήρχε κάποιος που έκανε τεστ για Covid-19 στο σπίτι που να λάμβανε το δείγμα με την μπατονέτα, όπως υποτίθεται ότι έπρεπε να γίνει, ή το έκαναν στην τύχη», ρωτάει. «Επίσης, ο τρόπος που ο κόσμος διαχειρίζεται το δείγμα μπορεί να μην είναι τόσο αυστηρός όσο χρειάζεται».
Ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) και η δρ Uhl παρέχουν τις παρακάτω συμβουλές προκειμένου να επωφεληθείτε στο μέγιστο από αυτά τα τεστ:
Ακολουθείτε τις οδηγίες κατά γράμμα. Αυτό σημαίνει ότι θα παρατηρείτε όλες τις εικονογραφήσεις, ώστε να βεβαιωθείτε ότι κατανοήσατε πώς θα κάνετε σωστά το τεστ και πώς θα ερμηνεύσετε τα αποτελέσματα. Σε πολλά τεστ απαιτείται ακριβής χρονομέτρηση και ποσότητα δείγματος.
Αναζητήστε την πιστοποίηση. Εάν χρειάζεται να στείλετε το τεστ σε ένα εργαστήριο μετά τη συλλογή του δείγματος, ελέγξτε εάν το εργαστήριο είναι πιστοποιημένο. Στις ΗΠΑ η πιστοποίηση υπόκειται στους ομοσπονδιακούς κανονισμούς Clinical Laboratory Improvement Amendments – CLIA (Τροποποιήσεις για τη Βελτίωση των Κλινικών Εργαστηρίων) του 1988. Αυτή η κυβερνητική σφραγίδα επικύρωσης υποδεικνύει εργαστήρια υψηλών αποδόσεων, τα οποία παρέχουν σταθερά, αξιόπιστα και έγκαιρα αποτελέσματα. «Εάν δεν αναφέρεται ότι πρόκειται για εργαστήριο με πιστοποίηση CLIA, δεν θα πρέπει να διστάσετε να καλέσετε το εργαστήριο ή την εταιρεία διανομής του τεστ και να ζητήσετε να μάθετε τους λόγους», συμβουλεύει η δρ Uhl. Εάν έχετε αμφιβολίες, καλέστε την εταιρεία. Ομοίως, καλέστε την κατασκευάστρια εταιρεία εάν δεν είστε βέβαιοι πώς να προχωρήσετε με τη διαδικασία του τεστ. Συνήθως υπάρχει ένας αριθμός τηλεφώνου για κλήση χωρίς χρέωση πάνω στη συσκευασία ή στις οδηγίες.
Βεβαιωθείτε πριν περάσετε στην πράξη. Μην αλλάξετε τα φάρμακα ή τη δοσολογία τους με βάση τα αποτελέσματα ενός τεστ που έχετε κάνει στο σπίτι, χωρίς πρώτα να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
Προχωρήστε στις επόμενες ενέργειες όταν χρειάζεται. Εάν τα συμπτώματα που σας οδήγησαν να κάνετε ένα τεστ στο σπίτι δεν βελτιώνονται, καλέστε τον γιατρό σας. Κάντε το ίδιο εάν τα αποτελέσματα σας προκαλούν ανησυχία ή σας φαίνονται ακατανόητα.
