Είναι μια σκληρή πραγματικότητα όταν μεγαλώνουμε: αυτές οι περιστασιακές περίοδοι αμνησίας ή «εγκεφαλικής ομίχλης», όπου δεν μπορούμε να σκεφτούμε καθαρά ή δυσκολευόμαστε να κάνουμε πολλά πράγματα συγχρόνως ή να επεξεργαστούμε πληροφορίες. Οι ηλικιωμένοι μπορεί να τις αποδέχονται λέγοντας «ου γαρ έρχεται μόνον», αλλά μη βιαστείτε να κατηγορήσετε τον αδυσώπητο χρόνο αν αισθάνεστε ότι το μυαλό σας δουλεύει πιο αργά. Ο ένοχος μπορεί να είναι στην πραγματικότητα τα φάρμακά σας.
«Τα προβλήματα μνήμης συχνά μπορεί να είναι ανεπιθύμητες ενέργειες πολλών από τα φάρμακα που παίρνουν συνήθως οι ηλικιωμένοι για πρώτη φορά στη ζωή τους», εξηγεί ο δρ Mark Albers, νευρολόγος στο Κέντρο McCance για την Υγεία του Εγκεφάλου στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ. «Αν και τα φάρμακα αυτά δεν επηρεάζουν όλους το ίδιο, οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να εξετάζουν κάθε τυχόν νέο φάρμακο ή αλλαγή στη δοσολογία και τη συχνότητα λήψης, εάν αρχίσουν ξαφνικά να έχουν προβλήματα μνήμης και σκέψης».
Πολλοί οι παράγοντες
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που τα φάρμακα μπορούν να επηρεάσουν τη μνήμη σας περισσότερο καθώς γερνάτε.
Αδύναμος αιματοεγκεφαλικός φραγμός. Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός επιτρέπει στο αίμα να μεταφέρει θρεπτικές ουσίες και οξυγόνο στον εγκέφαλο, ενώ παράλληλα μπλοκάρει το πέρασμα σε αυτόν των τοξινών και άλλων βλαβερών ουσιών. Αυτό το τείχος εξασθενεί με την ηλικία και κάποια φάρμακα μπορούν να περάσουν στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας τις γνωστικές λειτουργίες.
Πολλά φάρμακα. Πολλοί ηλικιωμένοι χρειάζονται πολλά φάρμακα για να αντιμετωπίσουν μία ή περισσότερες παθήσεις. Συχνά επίσης οι ηλικιωμένοι χρειάζονται υψηλότερες δόσεις των φαρμάκων και συχνότερη λήψη τους σε σύγκριση με τους πιο νέους ανθρώπους.
Ευαισθησία. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να μεταβολίζουν τα φάρμακα πιο αργά, γεγονός που τους καθιστά πιο ευαίσθητους στα φάρμακα και πιο ευάλωτους στις παρενέργειες.
Φάρμακα εκλογής
Τα φάρμακα συνήθως επηρεάζουν τη μνήμη, παρεμβαίνοντας στον τρόπο που οι ορμόνες και οι νευροδιαβιβαστές μεταδίδουν σήματα μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου.
Συνήθως γνωρίζετε αν κάποιο φάρμακο προκαλεί προβλήματα μνήμης σύντομα μετά τη λήψη του, επισημαίνει ο δρ Albers. Κάποια προβλήματα μνήμης είναι προσωρινά ή εμφανίζονται περιστασιακά. Άλλα είναι πιο συχνά και αρχίζουν να επηρεάζουν την ποιότητα ζωής.
«Εξαρτάται από τη δόση που λαμβάνετε, από το πώς ο οργανισμός σας μεταβολίζει το φάρμακο και από την προσωπική σας ευαισθησία», εξηγεί ο δρ Albers. «Τα προβλήματα θα μπορούσαν επίσης να προκαλούνται από ανεπιθύμητες φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις».
Αν και πολλά φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλική ομίχλη και άλλα προβλήματα μνήμης, τα φάρμακα για τον ύπνο και τα αναλγητικά είναι οι πιο συνήθεις ύποπτοι.
Βοηθήματα για τον ύπνο. Τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα για τον ύπνο συχνά περιέχουν διφαινυδραμίνη, ένα αντιισταμινικό με αντιχολινεργικές ιδιότητες. Τα αντιχολινεργικά φάρμακα είναι πολύ γνωστά για τη δράση τους στη γνωστική λειτουργία στα ηλικιωμένα άτομα. Κάποια συνταγογραφούμενα φάρμακα για τον ύπνο, όπως η ζολπιδέμη, μπορούν να μειώσουν τη δραστηριότητα ορισμένων τμημάτων του εγκεφάλου που παίζουν ρόλο στη μεταφορά των γεγονότων από τη βραχυχρόνια στη μακροχρόνια μνήμη, κάτι που επηρεάζει την ανάκληση της μνήμης.
Αναλγητικά φάρμακα. Τα περισσότερα από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση και προβλήματα μνήμης. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα οπιοειδή αναλγητικά, τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (π.χ. αμιτριπτυλίνη και νορτριπτυλίνη) και η γκαμπαπεντίνη.
Τα καλά νέα είναι ότι τα προβλήματα αυτά συνήθως εξαφανίζονται με τις κατάλληλες αλλαγές στη θεραπεία. Για παράδειγμα, ο γιατρός σας μπορεί να σας προτείνει να πάρετε κάποιο άλλο φάρμακο, να αλλάξετε τη δόση ή τη συχνότητα λήψης ή να κόψετε εντελώς τη φαρμακευτική θεραπεία εάν η υγεία σας έχει βελτιωθεί. «Μερικές φορές, αλλάζοντας απλώς την ώρα που λαμβάνετε το φάρμακο μπορεί να δείτε διαφορά», παρατηρεί ο δρ Albers.
Εάν παίρνετε πολλά φάρμακα, θα πρέπει να ακολουθήσετε τη μέθοδο της «δοκιμής και λάθους»: ο γιατρός σας θα αρχίσει να τροποποιεί μόνο ένα φάρμακο κάθε φορά και, αν η κατάστασή σας δεν αλλάξει, τότε θα προχωρήσει για να τροποποιήσει το επόμενο, επαναλαμβάνοντας κάθε φορά τη διαδικασία μέχρι να εντοπίσει το υπαίτιο.
Παρακολουθήστε τα προβλήματα μνήμης σας
Εάν υποψιάζεστε ότι κάποιο φάρμακο σας προκαλεί προβλήματα μνήμης, μη σταματήσετε από μόνοι σας να το παίρνετε. Παρακολουθήστε τα συμπτώματά σας για μία έως δύο εβδομάδες και στη συνέχεια μοιραστείτε τα αποτελέσματα με τον γιατρό σας. Σημειώστε τα εξής:
– Πότε παίρνετε συνήθως το φάρμακο.
– Αν το παίρνετε με ή χωρίς τροφή.
– Τι τύπου προβλήματα μνήμης έχετε και πόσο διαρκούν.
– Πότε εμφανίζονται συνήθως τα προβλήματα, για παράδειγμα αν εμφανίζονται κάποια συγκεκριμένη περίοδο μετά τη λήψη του φαρμάκου ή όταν προσπαθείτε να ολοκληρώσετε ορισμένες εργασίες.
Γίνετε όσο πιο λεπτομερείς μπορείτε. Όσο περισσότερες πληροφορίες παρέχετε, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να μπορέσει ο γιατρός σας να καθορίσει εάν και κατά πόσο το πρόβλημα μπορεί να οφείλεται σε κάποιο συγκεκριμένο φάρμακο.
