Οι συνταγές για τονωτικά έχουν σημειώσει απότομη αύξηση την τελευταία εικοσαετία. Τα φάρμακα που συχνά χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) στα παιδιά περιέχουν αμφεταμίνες και μεθυλφαινιδάτη.
Ωστόσο, όλο και περισσότερο, διεγερτικές ουσίες συνταγογραφούνται σε ηλικιωμένους. Νέα έρευνα υποστηρίζει ότι μπορεί να προκαλούν μια βραχυπρόθεσμη απότομη αύξηση του κινδύνου καρδιακών προσβολών, εγκεφαλικών επεισοδίων και διαταραχών του καρδιακού ρυθμού (αρρυθμίες).
Τα ευρήματα φαίνεται να έχουν λογική εξήγηση, καθώς οι διεγερτικές ουσίες κάνουν την καρδιά να χτυπά ταχύτερα και με μεγαλύτερη δύναμη, καταστάσεις που αυξάνουν την αρτηριακή πίεση, λέει ο δρ Pieter Cohen, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και παθολόγος στον συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ οργανισμό Cambridge Health Alliance.
«Αυτές οι καλά γνωστές παρενέργειες μπορεί να είναι πιο ανησυχητικές σε ηλικιωμένα άτομα, τα οποία είναι πιο ευάλωτα σε καρδιολογικά προβλήματα απ’ ό,τι οι νεότεροι», επισημαίνει.
Σοβαρά καρδιολογικά προβλήματα;
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2021 στο επιστημονικό περιοδικό JAMA Network Open, περιλάμβανε περισσότερα από 6.400 άτομα ηλικίας 66 ετών και άνω, τα οποία ξεκίνησαν να λαμβάνουν ένα συνταγογραφούμενο διεγερτικό φάρμακο μεταξύ 2017 και 2019.
Οι ερευνητές στη συνέχεια συνέκριναν τον καθένα από τους συμμετέχοντες με τέσσερις ενήλικες παρόμοιας ηλικίας και κατάστασης υγείας, οι οποίοι δεν λάμβαναν διεγερτική ουσία.
Κατά μέσο όρο, τα άτομα που λάμβαναν διεγερτικές ουσίες ήταν 40% πιθανότερο να βρεθούν στα επείγοντα ή στο νοσοκομείο με μια σοβαρή καρδιολογική επιπλοκή εντός 30 ημερών από την έναρξη λήψης του φαρμάκου.
Παρ’ όλα αυτά, αυτού του είδους οι μελέτες παρατήρησης δεν είναι σε θέση να αποδείξουν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος, εφιστά την προσοχή ο δρ Cohen.
Επιπλέον, μακροπρόθεσμα (στους 6 με 12 μήνες), τα άτομα που λάμβαναν διεγερτικές ουσίες δεν εμφάνισαν υψηλότερο καρδιολογικό κίνδυνο συγκριτικά με εκείνους που δεν λάμβαναν τέτοιες ουσίες. Ωστόσο, τα ευρήματα αναδεικνύουν ζητήματα που αφορούν τους ηλικιωμένους και οποιονδήποτε διατρέχει κίνδυνο καρδιοπάθειας.
Αφενός, υπενθυμίζουν ότι οι διεγερτικές ουσίες δεν βρίσκονται μόνο σε συνταγογραφούμενα φάρμακα. Μπορεί να κρύβονται και σε διαδεδομένα συμπληρώματα διατροφής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υπόσχονται απώλεια βάρους, μυϊκή ενδυνάμωση και αντοχή, και καλύτερη γνωστική λειτουργία (βλ. «Κρυμμένοι κίνδυνοι: Διεγερτικές ουσίες σε συμπληρώματα»).
Αφετέρου, μας καλούν να εξετάσουμε προσεκτικά το κατά πόσον τα δυνητικά οφέλη από τη λήψη μιας διεγερτικής ουσίας –ή οποιουδήποτε άλλου φαρμάκου χωρίς αποδεδειγμένο μακροχρόνιο όφελος– αξίζουν να διακινδυνεύσουμε ακόμη και στο ελάχιστο την πρόκληση μιας δυνητικά θανατηφόρας βλάβης στο καρδιαγγειακό, λέει ο δρ Pieter Cohen.
Η αύξηση της συνταγογράφησης διεγερτικών παραγόντων στους ηλικιωμένους μπορεί να αντανακλά μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση όσον αφορά τη ΔΕΠΥ στους ενήλικες. Τα φάρμακα αυτά συνταγογραφούνται επίσης «εκτός ένδειξης» για προβλήματα όπως κόπωση, δυσκολίες σκέψης ή κατάθλιψη.
Δεν υπάρχουν όμως ποιοτικά στοιχεία ότι οι διεγερτικές ουσίες είναι αποτελεσματικές για τα παραπάνω προβλήματα, λέει ο δρ Cohen.
Το συμπέρασμα
Εάν είστε άνω των 65, και ειδικά εάν έχετε υπέρταση ή άλλους παράγοντες κινδύνου για καρδιοπάθεια, ξανασκεφτείτε το σοβαρά πριν λάβετε έναν διεγερτικό παράγοντα με συνταγή, συνιστά ο δρ Cohen.
Πάντως, αυτά τα φάρμακα έχουν τουλάχιστον υποβληθεί στην αυστηρή διαδικασία έγκρισης του αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), προκειμένου να συνταγογραφούνται νόμιμα στις ΗΠΑ.
Δεν ισχύει το ίδιο για τα συμπληρώματα διατροφής. Δεν υπάρχει πρόβλημα να λάβετε ένα συμπλήρωμα αν θέλετε να αναπληρώσετε μια συγκεκριμένη βιταμίνη ή ιχνοστοιχείο, λέει ο δρ Cohen.
«Όμως θα έμενα σίγουρα μακριά από οποιοδήποτε συμπλήρωμα υπόσχεται ένα βραχυπρόθεσμο όφελος για την υγεία, όπως απώλεια βάρους, μυϊκή αύξηση ή ενίσχυση της μνήμης», τονίζει.
Κρυμμένοι κίνδυνοι: Διεγερτικές ουσίες σε συμπληρώματα
Συμπληρώματα για την απώλεια βάρους και για την άθληση είναι δυνατόν να περιέχουν απαγορευμένες, μη εγκεκριμένες και δυνητικά επικίνδυνες διεγερτικές ουσίες, σύμφωνα με μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Clinical Toxicology, ένας εκ των συγγραφέων της οποίας είναι ο δρ Pieter Cohen, παθολόγος στον συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ οργανισμό Cambridge Health Alliance.
Ο δρ Cohen και οι συνεργάτες του εξέτασαν 17 εμπορικές επωνυμίες συμπληρωμάτων που περιέχουν deterenol, μια συνθετική διεγερτική ουσία η οποία δεν είναι εγκεκριμένη από τον FDA και δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ σε ανθρώπους. Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, ταχυπαλμία, στηθάγχη και καρδιακή ανακοπή. Επιπλέον του deterenol, εντόπισαν οκτώ ακόμα διεγερτικές ουσίες στα συμπληρώματα αυτά. Περισσότερες από τις μισές εμπορικές επωνυμίες περιλάμβαναν δύο ή περισσότερες απαγορευμένες, βλαβερές διεγερτικές ουσίες. Όπως συχνά παρατηρείται σε πολλά συμπληρώματα, αυτό που πραγματικά περιέχουν οι συσκευασίες σπάνια αντιστοιχεί στα συστατικά που αναφέρονται στην ετικέτα.
«Δεδομένου ότι διέπονται από τους κανονισμούς για τα τρόφιμα, τα συμπληρώματα διατροφής εξαιρούνται από τη διαδικασία έγκρισης του FDA, έτσι οι εταιρείες που παράγουν συμπληρώματα δεν είναι υποχρεωτικό να υποβάλουν τα προϊόντα τους σε δοκιμές για αποτελεσματικότητα και ασφάλεια», εξηγεί ο δρ Cohen. Ο κόσμος εύκολα αγοράζει συμπληρώματα από φαρμακεία, καταστήματα τροφίμων και μέσω διαδικτύου. Οποιοσδήποτε παίρνει συμπληρώματα για απώλεια βάρους ή για άθληση μπορεί να προσλαμβάνει εν αγνοία του διεγερτικές ουσίες, ενδεχομένως θέτοντας σε κίνδυνο την καρδιαγγειακή του υγεία. Προϊόντα που ισχυρίζονται ότι βελτιώνουν την υγεία του εγκεφάλου ή τη γνωστική λειτουργία μπορεί επίσης να περιέχουν διεγερτικές ουσίες που δεν έχουν υποβληθεί σε δοκιμές, προσθέτει ο δρ Cohen.
