HARVARD HEALTH PUBLISHING
Ακούστε το άρθρο
Βελτιώστε τη μνήμη σας». «Αποκτήστε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης του εγκεφάλου». «Διατηρήστε την οξύτητα του νου σας».
Αυτές τις υποσχέσεις δίνουν όλο και περισσότερες εφαρμογές για smartphone και ηλεκτρονικά παιχνίδια που προωθούνται ως ένας τρόπος προστασίας ή ακόμη και βελτίωσης του μυαλού και της μνήμης. Είναι όμως αληθινές; Μπορούν πράγματι τα ηλεκτρονικά προϊόντα να συμβάλουν στην υγεία του εγκεφάλου;
«Αυτό θέλουν να σας κάνουν να πιστεύετε οι εταιρείες που κατασκευάζουν τα εν λόγω παιχνίδια», δηλώνει ο δρ Andrew Budson, επικεφαλής του τμήματος Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας του συστήματος υγείας βετεράνων της Βοστώνης.
Θεωρητικά, υπάρχει πάντα η πιθανότητα κάποια να τηρούν πράγματι τις υποσχέσεις τους – άλλωστε, υπάρχουν εκατοντάδες τέτοια προϊόντα στην αγορά. Ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο με βεβαιότητα.
Τι λένε οι έρευνες
Οι έρευνες γι’ αυτές τις εφαρμογές συχνά δεν ακολουθούν τις βέλτιστες ερευνητικές πρακτικές, όπως είναι ο έλεγχος για άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τα αποτελέσματα.
Όταν οι ερευνητές ακολουθούν προσεκτικές ερευνητικές μεθόδους, τα οφέλη από τη χρήση αυτών των εφαρμογών και παιχνιδιών συχνά εξανεμίζονται, δηλώνει ο δρ Budson. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένες μελέτες που έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα, προσθέτει.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Iowa δημοσίευσαν μια τέτοια μελέτη το 2019 στο The Journals of Gerontology. Οι ερευνητές ζήτησαν από μια ομάδα ενηλίκων να ακολουθήσουν ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα άσκησης του εγκεφάλου διάρκειας 10 εβδομάδων και τους συνέκριναν με μια ομάδα ατόμων που έπαιζαν κλασικά ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στο τέλος της περιόδου της μελέτης, τα άτομα που συμμετείχαν στην ομάδα άσκησης του εγκεφάλου επεξεργάζονταν πιο γρήγορα τις πληροφορίες και είχαν καλύτερη ενεργή μνήμη (ένα μέτρο τού πόσο καλά μπορούσαν να θυμηθούν πληροφορίες και να τις εφαρμόσουν σε εργασίες), σε σύγκριση με τα άτομα που έπαιζαν τα κλασικά ηλεκτρονικά παιχνίδια, δηλώνει ο δρ Budson.
Συνήθως, όμως, τα ηλεκτρονικά προγράμματα φαίνεται ότι αποτυγχάνουν παταγωδώς στους ελέγχους, επισημαίνει ο δρ Budson.
Για παράδειγμα, διεθνής μελέτη ψυχογηριατρικής η οποία πραγματοποιήθηκε το 2020 σε άτομα ηλικίας 80 ετών και άνω και είχε πολύ παρόμοια δομή με τη μελέτη του Πανεπιστημίου της Iowa, δεν διαπίστωσε βελτίωση της σκέψης ούτε στην ομάδα ηλεκτρονικής γνωστικής εκπαίδευσης ούτε στην ομάδα ελέγχου.
Επιπλέον, η Αμερικανική Επιτροπή Εμπορίου έχει ήδη προχωρήσει στην επιβολή κυρώσεων σε ορισμένους κατασκευαστές εφαρμογών και ηλεκτρονικών παιχνιδιών επειδή διατύπωναν ισχυρισμούς που κρίθηκαν αβάσιμοι.
Το 2016, αυτός ο ρυθμιστικός οργανισμός επέβαλε ποινές σε αρκετές εταιρείες και τους επέβαλε να αφαιρέσουν τις παραπλανητικές δηλώσεις από τις προωθητικές τους ενέργειες.
Εκτός από την έλλειψη ερευνών που να επιβεβαιώνουν την αξία των ηλεκτρονικών προγραμμάτων ενίσχυσης του εγκεφάλου, υπάρχουν και κάποια πρόσθετα στοιχεία που συνδέουν ορισμένους τύπους δραστηριοτήτων μπροστά σε οθόνη με χειρότερα αποτελέσματα για τον εγκέφαλο.
Για παράδειγμα, ορισμένες μελέτες έχουν συνδέσει τη συχνή χρήση των κοινωνικών μέσων με υψηλότερο κίνδυνο προβλημάτων μνήμης στο μέλλον. Μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε στο The Journal of General Psychology ανέφερε ότι αυτό μπορεί να σχετίζεται με το πώς η κύλιση (το σκρολάρισμα) σε αυτές τις ιστοσελίδες επηρεάζει τη διάθεση.
«Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ορισμένες από τις επιδράσεις των κοινωνικών μέσων φαίνεται ότι συνδέονται με την τάση τους να αυξάνουν τα αρνητικά συναισθήματα, ακυρώνοντας τις προσπάθειές σας για θετική στάση», παρατηρεί ο δρ Budson.
Τρόποι να προστατεύσετε τον εγκέφαλό σας
Τελικά, λέει ο δρ Budson, οι διαθέσιμες πληροφορίες δείχνουν ότι τα ηλεκτρονικά προγράμματα εκπαίδευσης του εγκεφάλου μπορεί να βοηθούν τους ανθρώπους να βελτιωθούν σε συγκεκριμένες εργασίες στις οποίες ασκούνται κατά τη χρήση του κάθε προγράμματος, όμως δεν φαίνεται να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους σε άλλες μη σχετιζόμενες εργασίες ή τις γνωστικές τους επιδόσεις συνολικά.
Έτσι, αν χρησιμοποιείτε μια εφαρμογή ή ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα άσκησης του εγκεφάλου και σας αρέσει, συνεχίστε να το κάνετε, με μέτρο. Οι ευχάριστες δραστηριότητες, δηλώνει ο δρ Budson, μπορούν να σας κάνουν καλό.
«Δείτε το σαν ένα χόμπι, σαν κάτι που κάνετε περισσότερο για να διασκεδάσετε, παρά σαν μια δραστηριότητα που είναι εξαιρετικά καλή για τον εγκέφαλό σας», δηλώνει ο δρ Budson.
Μην παραβλέπετε όμως άλλους τρόπους οι οποίοι αποδεδειγμένα βοηθούν στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου, με πρώτο και καλύτερο τη σωματική δραστηριότητα και άσκηση. Ο δρ Budson δηλώνει ότι υπάρχουν τουλάχιστον άλλοι έξι τρόποι στους οποίους θα πρέπει να δώσετε προτεραιότητα.
1. Τρώτε υγιεινά. Μια διατροφή μεσογειακού τύπου –πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, υγιεινά λιπαρά και άπαχο κρέας και με χαμηλή περιεκτικότητα σε επεξεργασμένες και σακχαρούχες τροφές– μπορεί να ωφελήσει την υγεία του εγκεφάλου σας.
2. Κόψτε τις κακές συνήθειες. Η χρήση παράνομων ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και ο ανεπαρκής ύπνος έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη γνωστική λειτουργία.
3. Βρείτε χρόνο για κοινωνικές σχέσεις. Οι άνθρωποι των οποίων ο εγκέφαλος γερνά όμορφα έχουν ένα κοινό: έχουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Σύμφωνα με μελέτη του 2011 που δημοσιεύθηκε στο Journal of the International Neuropsychological Society, από 1.000 άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τα οποία υποβλήθηκαν σε παρακολούθηση για πέντε χρόνια, εκείνα που ήταν πιο δραστήρια κοινωνικά είχαν 70% μικρότερη μείωση της γνωστικής λειτουργίας σε σύγκριση με τα άτομα που ήταν λιγότερο κοινωνικά.
Έχετε όμως υπόψη σας ότι δεν είναι ευεργετικές όλες οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Οι αρνητικές ή στρεσογόνοι σχέσεις έχει διαπιστωθεί ότι βλάπτουν τη γνωστική λειτουργία.
4. Βάλτε μουσική. Η ακρόαση μουσικής ή η ενασχόληση με ένα μουσικό όργανο μπορεί να ωφελήσει τον εγκέφαλό σας, δηλώνει ο δρ Budson. Όταν ακούτε μουσική, κινητοποιούνται πολλές περιοχές του εγκεφάλου, καθώς ενεργοποιούνται τα τμήματα που σχετίζονται όχι μόνο με τη γλώσσα, αλλά και με τον ρυθμό και τη μνήμη. Επιπλέον, η μουσική έχει την ικανότητα να αλλάζει τη διάθεση, γεγονός που μπορεί να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε μια στενοχώρια ή να σας ηρεμήσει και να σας χαλαρώσει μετά από μια στρεσογόνο ημέρα.
«Η AARP (μη κερδοσκοπική αμερικανική οργάνωση για την ευημερία των ατόμων άνω των 50 ετών) εξέτασε πάνω από 3.000 ενήλικες ηλικίας 18 ετών και άνω και διαπίστωσε ότι η μουσική σχετιζόταν με μειωμένο επίπεδο άγχους και κατάθλιψης, πολύ καλή ή εξαιρετική υγεία του εγκεφάλου, καλή ποιότητα ζωής, ευτυχία και ψυχική ευημερία, καθώς και με την ικανότητα εκμάθησης νέων πραγμάτων», αναφέρει ο δρ Budson.
Ο συνδυασμός μουσικής, χορού και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μπορεί να ωφελήσει ιδιαίτερα τον εγκέφαλο, επισημαίνει.
5. Αποκτήστε επίγνωση. Βρείτε χρόνο μέσα στην ημέρα για να εστιάσετε στο παρόν και να κάνετε γενική επαναφορά: αυτό προσφέρει γνωστικά οφέλη, κυρίως επειδή μειώνει το βλαβερό για τον εγκέφαλο στρες.
Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να αποκτήσετε τη συνήθεια να δίνετε προσοχή σε αυτό που κάνετε – κάτι που μπορεί να έχει για σας πολλαπλά οφέλη, όπως το να θυμάστε ονόματα, πού παρκάρατε το αυτοκίνητό σας ή πού αφήσατε τα κλειδιά σας. Λίγα λεπτά εκπαίδευσης στην ενσυνειδητότητα την ημέρα μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Μάθετε πώς μπορείτε να το κάνετε αυτό παρακολουθώντας διαπροσωπικά ή διαδικτυακά μαθήματα ή χρησιμοποιώντας μια εφαρμογή smartphone ή ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα.
6. Δείτε τη θετική πλευρά των πραγμάτων. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να προσπαθήσετε να δείτε με πιο θετικό μάτι τη ζωή σας, καθώς αυτό μπορεί να συμβάλει στην υγεία του εγκεφάλου σας, δηλώνει ο δρ Budson.
Μελέτη του 2012 που δημοσιεύθηκε στο The Journals of Gerontology διαπίστωνε ότι τα άτομα που έχουν θετική σκέψη φαίνεται ότι έχουν πιο υγιή εγκέφαλο από τα απαισιόδοξα άτομα. Δεδομένα από τη Μακροχρόνια μελέτη της Βαλτιμόρης για τη γήρανση έδειξαν ότι τα άτομα που ανέφεραν θετική στάση απέναντι στη γήρανση είχαν 30% λιγότερη μείωση της μνήμης σε σύγκριση με τα άτομα που κρατούσαν πιο αρνητική στάση.
