Εάν ξαφνικά βρεθείτε σε μια στρεσογόνο κατάσταση η οποία προκαλεί άγχος, η καρδιά σας μπορεί να αρχίσει να χτυπά γρηγορότερα και η αρτηριακή σας πίεση να ανέβει. Εάν όμως έχετε καρδιοπάθεια, το ψυχικό στρες μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά τη ροή αίματος σε τμήματα της καρδιάς σας. Το φαινόμενο αυτό, το οποίο καλείται ισχαιμία από ψυχικό στρες, είναι δυνατό να υπερδιπλασιάσει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής, σύμφωνα με μια νέα μελέτη (βλ. «Ψυχικό στρες και καρδιά: Μια πιο προσεκτική ματιά»).
Η μελέτη αυτή –η μεγαλύτερη και η πιο ποικιλόμορφη στο είδος της μέχρι σήμερα– συμβάλλει στο να φωτιστεί η συσχέτιση μεταξύ στρες και καρδιοπάθειας, η οποία περιγράφηκε για πρώτη φορά έναν και πλέον αιώνα πριν. «Τα ευρήματα δείχνουν ξεκάθαρα ότι η ισχαιμία από ψυχικό στρες αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας», λέει ο δρ Ahmed Tawakol, διευθυντής Πυρηνικής Καρδιολογίας και συνδιευθυντής του Κέντρου Καρδιαγγειακής Απεικόνισης στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Massachusetts General Hospital.
Το γεγονός ότι η εν λόγω μελέτη περιλαμβάνει έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό γυναικών είναι σημαντικό, προσθέτει. Η ισχαιμία από ψυχικό στρες φαίνεται να προκαλείται εν μέρει από μεταβολές στα τοιχώματα και στην εσωτερική επένδυση (ενδοθήλιο) των μικρότερων αγγείων που τροφοδοτούν με αίμα την καρδιά. Το πρόβλημα αυτό, γνωστό ως μικροαγγειοπάθεια, τείνει να εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. (Ωστόσο, η στένωση των μεγαλύτερων αρτηριών που αιματώνουν την καρδιά αποτελεί συχνότερο αίτιο στηθάγχης τόσο σε γυναίκες όσο και σε άνδρες.)
Κατανοώντας τη μικροαγγειοπάθεια
Φανταστείτε την παροχή αίματος από τα στεφανιαία αγγεία προς την καρδιά σαν ένα δέντρο, όπου τα μεγάλα αιμοφόρα αγγεία στην επιφάνεια της καρδιάς είναι ο κορμός και τα κεντρικά κλαδιά του δέντρου, λέει ο δρ Tawakol. Καθώς εισέρχονται στην καρδιά, τα μεγάλα αγγεία διακλαδώνονται σε όλο και μικρότερες αρτηρίες. Τα μικρότερα αγγεία (μικροαγγείωση) της καρδιάς είναι σαν τα λεπτά κλαδάκια του δέντρου, ακόμη και οι φλέβες επάνω σε ένα φύλλο, ενώ τα φύλλα αντιπροσωπεύουν περιοχές του καρδιακού μυός (μυοκαρδίου).
«Εάν κοιτάξετε ένα δέντρο από κάτω προς τα πάνω και εντοπίσετε να νοσεί ένα από τα μεγάλα του κλαδιά, τα φύλλα στην άκρη αυτού του κλαδιού θα έχουν προσβληθεί», εξηγεί ο δρ Tawakol. «Αλλά ενδέχεται να παρατηρήσετε ότι τα αγγεία ενός φύλλου είναι άρρωστα – και αυτά θα εξακολουθούν να νοσούν, ακόμη κι αν το μεγάλο κλαδί από το οποίο φύονται φαίνεται υγιές».
Σε ορισμένα άτομα με καρδιοπάθεια, τόσο οι μεγαλύτερες όσο και οι μικρότερες στεφανιαίες αρτηρίες νοσούν ή δυσλειτουργούν. Τα άτομα αυτά μπορεί να παρουσιάζουν στηθάγχη κατά την άσκηση, καθώς και όταν βρίσκονται υπό ψυχικό στρες. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα που πάσχουν από μικροαγγειοπάθεια και στένωση των στεφανιαίων αρτηριών ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο μελλοντικών καρδιολογικών προβλημάτων, επισημαίνει ο δρ Tawakol. Σε αυτή τη μελέτη επίσης, οι συμμετέχοντες που διέτρεχαν τον υψηλότερο κίνδυνο ήταν εκείνοι που είχαν τόσο ισχαιμία από ψυχικό στρες όσο και ισχαιμία προκαλούμενη από άσκηση.
Αναπάντητα ερωτήματα
Παρότι αυτή η μελέτη ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο το ψυχικό στρες επηρεάζει την καρδιά, πολλά είναι τα ερωτήματα που παραμένουν. Παραδείγματος χάριν, θα ήταν χρήσιμο να γίνεται προδιαγνωστικός έλεγχος για την ισχαιμία από ψυχικό στρες; Εξελιγμένες απεικονιστικές εξετάσεις της καρδιάς διευκολύνουν σήμερα την ανίχνευση ανεπαίσθητων μεταβολών στη ροή του αίματος σε όλη την έκταση της καρδιάς και μπορούν να εντοπίσουν τη μικροαγγειοπάθεια, καθώς και τη στένωση των μεγάλων στεφανιαίων αρτηριών. Τέτοια εργαλεία θα μπορούσαν δυνητικά να διευρύνουν τις γνώσεις μας, λέει ο δρ Tawakol. Αλλά ένα ακόμη πιο σημαντικό ερώτημα είναι κατά πόσον υπάρχει κάτι που οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν ώστε να αμβλύνουν τις αρνητικές επιπτώσεις του ψυχικού στρες στην καρδιά τους.
Προκειμένου να το ανακαλύψουν, ο δρ Tawakol και οι συνεργάτες του πραγματοποιούν μια μελέτη όπου εθελοντές (με και χωρίς καρδιοπάθεια) θα παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα οκτώ εβδομάδων Διαχείρισης του Στρες και Εκπαίδευσης στην Ανθεκτικότητα (Stress Management and Resilience Training – SMART). Το πρόγραμμα, που αναπτύχθηκε στο Ινστιτούτο Benson-Henry για την Ιατρική Νου και Σώματος του Massachusetts General Hospital, διδάσκει στους συμμετέχοντες πρακτικές αυτοφροντίδας για την καλύτερη διαχείριση του στρες. Μεταξύ άλλων επικεντρώνεται στην εκμάθηση του πώς να προκαλέσουν την απόκριση χαλάρωσης – μια απλή πρακτική για ψυχική ηρεμία, η οποία αντισταθμίζει την απόκριση του σώματος στο στρες.
Οι συμμετέχοντες θα υποβληθούν σε εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις εγκεφάλου και καρδιάς πριν και μετά την εκπαίδευση. «Υποπτευόμαστε ότι η εκπαίδευση θα αλλάξει την ισορροπία, ώστε να προκαλείται μικρότερη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος –η απόκριση «πάλης ή φυγής»– σε απάντηση σε στρεσογόνα γεγονότα», εξηγεί ο δρ Tawakol. Η αλλαγή αυτή, με τη σειρά της, είναι δυνατό να μειώσει τη φλεγμονή και άλλες επιβλαβείς συνέπειες του στρες σε κάθε τμήμα του καρδιαγγειακού συστήματος, μέχρι και τα μικρότερα αγγεία του. Αποτελέσματα της μελέτης δεν αναμένονται νωρίτερα από μερικά χρόνια από σήμερα. Ωστόσο, εκτός από μια μικρή επένδυση του χρόνου σας, δεν υπάρχει αρνητική πλευρά στο να εξασκηθείτε μόνοι σας σε τεχνικές καταπολέμησης του στρες. Η Ειδική Έκθεση Υγείας του Χάρβαρντ για τη Διαχείριση του Στρες (The Harvard Special Health Report Stress Management) στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.health.harvard.edu/sc, περιλαμβάνει λεπτομέρειες και συμβουλές.
Ψυχικό στρες και καρδιά: Μια πιο προσεκτική ματιά
Το συναισθηματικό ή ψυχικό στρες προκαλεί φυσικές μεταβολές σε όλο τον οργανισμό – και η καρδιά δεν αποτελεί εξαίρεση. Περίπου ένα στα έξι άτομα με καρδιοπάθεια εμφανίζει μειωμένη ροή αίματος στην καρδιά (ισχαιμία) σε περιόδους ψυχικού στρες. Όμως, αυξάνει η ισχαιμία από ψυχικό στρες τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και των σχετιζόμενων με αυτήν προβλημάτων; Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2021 στο επιστημονικό περιοδικό JAMA διερεύνησε αυτό το ζήτημα.
Ποιοι: 918 άτομα με καρδιοπάθεια, με μέση ηλικία 60 έτη. Περίπου το ένα τρίτο ήταν γυναίκες και 40% μαύρης φυλής.
Πώς: Όλοι οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε δύο ξεχωριστές δοκιμασίες, ώστε να διαπιστωθεί με ποιον τρόπο το στρες –σωματικό και ψυχικό– επηρέαζε τη ροή αίματος στην καρδιά. Για τους περισσότερους, η σωματική δοκιμασία συνίστατο σε ένα συμβατικό τεστ κοπώσεως σε διάδρομο. Περίπου 30% των συμμετεχόντων έλαβαν φάρμακο για να προκληθεί στρες στην καρδιά. Όσον αφορά τη δοκιμασία ψυχικού στρες, οι συμμετέχοντες έλαβαν ένα θέμα και είχαν δύο λεπτά να ετοιμάσουν μια ομιλία τριών λεπτών και να απευθυνθούν σε ένα κοινό τουλάχιστον τεσσάρων ατόμων.
Τι: Περίπου το ένα τρίτο των συμμετεχόντων είχαν ισχαιμία κατά το τεστ κοπώσεως, ενώ 16% παρουσίασαν ισχαιμία κατά τη δοκιμασία ψυχικού στρες. Ένα 10% είχαν ισχαιμία κατά τη διάρκεια και των δύο δοκιμασιών.
Πότε: Κατά τη διάρκεια των επόμενων πέντε έως έξι ετών, οι ερευνητές παρακολούθησαν τα ποσοστά των συμμετεχόντων για καρδιακή προσβολή, νοσηλεία για καρδιακή ανεπάρκεια και θάνατο από καρδιαγγειακή νόσο.
Κύρια ευρήματα: Συγκριτικά με τα άτομα χωρίς ισχαιμία, εκείνοι με ισχαιμία από ψυχικό στρες είχαν τις διπλάσιες πιθανότητες να υποστούν καρδιακή προσβολή ή να εμφανίσουν καρδιακή ανεπάρκεια κατά την περίοδο παρακολούθησης. Τα άτομα με σωματική και ψυχική ισχαιμία από στρες διέτρεχαν τετραπλάσιο κίνδυνο. Ο κίνδυνος δεν αυξανόταν παρά ελαφρά στα άτομα που εμφάνιζαν ισχαιμία από σωματικό στρες μόνο.
