Το πανδημικό «σύνδρομο του χρόνιου στρες και φλεγμονής» είναι η μεγάλη απειλή της εποχής μας με τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις (βλ. άρθρο μας στην «Κ» 23.07.2023). Η πρωτογενής πρόληψη είναι το κλειδί στην οριστική λύση του τεράστιου αυτού κοινωνικού προβλήματος. Υπάρχει μεγάλη θετική συσχέτιση της παθολογίας των «χρόνιων μη μεταδιδόμενων νοσημάτων» (καρδιοαγγειακές παθήσεις, καρκίνος, ψυχικές διαταραχές, παχυσαρκία, διαταραχές του μεταβολισμού, αλλεργικές και αυτοάνοσες παθήσεις κ.ά.) και του αιτιολογικού της υποβάθρου με το μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Δυστυχώς, όμως, η θεραπεία αυτού του τόσο συχνού συνδρόμου χρόνιου στρες και φλεγμονής, ιδίως όταν συνδυάζεται με εγκατεστημένη υπερβαρότητα και παχυσαρκία, είναι δυσχερής – αλλά όχι ακατόρθωτη. Η λύση εδώ είναι η αντιστροφή των εγκατεστημένων βλαβών με αλλαγή του τρόπου ζωής και φαρμακευτική αγωγή, εάν χρειάζεται, και η εν συνεχεία διατήρηση της υγείας των ασθενών καθόλη την υπόλοιπη ζωή τους. Και η πρόληψη και η θεραπεία αυτού του σύγχρονου πανδημικού συνδρόμου είναι προϊόντα λογικής σκέψης και αλλαγής της συμπεριφοράς. Αφορούν το άτομο και την προσωπική του ευθύνη για την υγεία του και ενσωματώνουν μείγμα κοινωνικών πολιτικών. Σημαντική συμβολή στην αποτελεσματικότητα των πολιτικών αυτών είναι οι δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιακή εποχή μας. Ποιες είναι οι λύσεις;
• «Παιδείας άρξασθε»: Γενική παιδεία όλων μας, που να συμπεριλαμβάνει τις γνώσεις βιολογίας και υγείας και ξεκινάει νωρίς στη ζωή, από την προσχολική ηλικία, ειδική μέριμνα για την εγκυμοσύνη, τη μητρότητα και την πατρότητα, εκ των ων ουκ άνευ, δεδομένου ότι εκεί ξεκινούν όλα. Η αποτελεσματικότητα της παιδείας και η ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων μπορεί να υποβοηθηθεί από πληθώρα ψηφιακών εργαλείων (ειδικές εφαρμογές-apps ψυχικής υγείας και όχι μόνο, τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα).
• Αναστροφή της εγκατεστημένης χρόνιας παθολογίας –δυσχερής αλλά εφικτή–, με επισταμένη, επίμονη και με συχνή παρακολούθηση και υποβοήθηση από ομάδα ειδικών (ιατρών, ψυχολόγων, διατροφολόγων, εργοφυσιολόγων κ.ά.), έτσι ώστε οι νέες, υγιείς συμπεριφορές να εγκαθίστανται και να διατηρούνται διά βίου. H διαχείριση του στρες και η γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία χωρίς ή με τη βοήθεια φαρμακευτικής αγωγής είναι σημαντικές και απαραίτητες. Αναμφίβολα, εδώ η ψηφιακή ιατρική μπορεί να παίξει τεράστιο ρόλο, δεδομένου ότι πλέον διευκολύνεται τόσο η διαχείριση του στρες (μέθοδοι διαλογισμού, ενσυνειδητότητας, βιοανάδρασης κ.λπ.) όσο και η τακτική παρακολούθηση των φροντιζομένων με φορητά ηλεκτρονικά μέσα (αισθητήρες ζωτικών σημείων, ποικιλότητας καρδιακού ρυθμού, αρτηριακής πίεσης, γλυκόζης, σταδίων ύπνου κ.λπ.).
Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν ολιστικές πολυεπίπεδες προσεγγίσεις δημόσιας υγείας. Από τα προσχολικά και σχολικά προγράμματα που προάγουν την υγεία, σε επενδύσεις σε ειδικές υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και εξειδικευμένης υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένης της ειδικής εκπαίδευσης στην εφηβική ιατρική και τη γηριατρική. Παράλληλα, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας, όπως η βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την απασχόληση. Αυτές είναι οι πολιτικές της πρωτογενούς πρόληψης που στοχεύουν στη δημιουργία περιβαλλόντων διαβίωσης που ευνοούν την καλή υγεία και ευημερία και που ελαχιστοποιούν τον επιπολασμό των παραγόντων κινδύνου. Τέτοιες πολιτικές δημιουργούν το πλαίσιο που επιτρέπει και δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επιλέγουν πιο υγιεινές επιλογές και να αποτρέπουν την έκθεση σε επιδράσεις που βλάπτουν την υγεία πέρα από τον ατομικό έλεγχο. Η μετάβαση από ένα κυρίως ιατρικό σύστημα με επίκεντρο την ασθένεια σε ένα ισορροπημένο προληπτικό και εξατομικευμένο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι το κλειδί για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία και την επίτευξη οικονομικά βιώσιμης, καθολικής κάλυψης υγείας για όλους.
Τα προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης που εντάσσονται ήδη στην πολιτική υγείας στη χώρα μας, επιβάλλεται να ενισχυθούν οργανωμένα και συστηματικά από πολιτικές πρωτογενούς πρόληψης που ενθαρρύνουν αλλαγές υπέρ της υγείας. Ενός συνόλου διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων βασισμένων σε επιστημονικές στρατηγικές. Είναι προφανές ότι αυτό δεν αφορά μόνο το υπουργείο Υγείας. Το μέλλον της ευημερίας μας υπονομεύεται από την επιδημία των χρόνιων ασθενειών, όπως υπονομεύεται και η βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας και της κοινωνίας γενικότερα. Η αναμόρφωση της υγείας δεν μπορεί και δεν πρέπει να περιλαμβάνει στενά και αποκλειστικά το ΕΣΥ, είναι ζήτημα όλων μας – και της κοινωνίας μας και ημών ως ατόμων.
Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, διευθυντής στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής στην Εδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.
Η κ. Εύη Χατζηανδρέου είναι ιατρός, διδάκτωρ Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, επιστημονική συνεργάτις του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
